voor toetsweek 3

Samenvatting algemene natuurwetenschappen voor toetsweek 3 2003  Een van de belangrijkste aspecten van de vraag of de groei altijd maar kan doorgaan is de mobiliteit.  Autorijden is de wel minst duurzame activiteit.  Ontwikkelingen in de brandstoftechnologie die richting de duurzaamheid zouden kunnen gaan zijn: - gebruik van alcohol als brandstof voor voortuigen.  Alcohol wordt gewonnen uit: suikerbieten, suikerriet, aardappels, maïs, gerst en tarwe (dit gebeurt door deze producten te laten gisten)  Het voordeel van deze brandstofproductie is: - deze brandstof is schoner - deze brandstof is goedkoper dan benzine en dieselolie  alle nieuwe auto’s met een benzine motor, moeten een driewegkatalysator hebben. (dat is een onderdeel van de uitlaat dat schadelijke stoffen uit de verbrandingsgassen te verwijderden)  zonder deze katalysator komen er schadelijke stoffen vrij zoals: koolwaterstoffen, stikstofoxiden en koolstofmono-oxide (de katalysator maakt hier hoofdzakelijk koolstofdioxiden en water van)  naast auto- en vrachtverkeer verontreinigt ook het luchtverkeer het milieu, maar zij veroorzaken vooral geluidsoverlast.  De snelle groei van de luchtvaart heeft te maken met het feit dat vliegen betrekkelijk goedkoop is. (dit komt doordat de brandstof van het vliegtuig niet met accijns is belast, in tegenstelling met autobrandstof!)  Het openbaar vervoer is bij veel mensen niet erg populair, dat komt o.a. door: - slechte aansluitingen - lange wachttijden - gebrek aan privacy  voordelen zijn er natuurlijk ook, vooral in een dichtbevolkt land als Nederland: - het openbaar vervoer maakt spaarzaam gebruik van ruimte en energie - er is relatief weinig vervuiling - de veiligheid per personen-kilometer van de trein is groter dan die v.d. auto  maar door de ver ontwikkelde infrastructuur en doordat auto’s veel bewegingsvrijheid biedt, doet men hier niet snel afstand van.  Landen die nog aan het begin van hun ontwikkeling staan moeten daarom goed beslissen welke kant ze opwillen in de toekomst met het verkeer namelijk: - óf efficiënt openbaar vervoer - óf een auto voor (bijna) iedereen - de zon zend uit: zichtbaar licht & ultraviolette straling (= schadelijk voor organismen) - aardatmosfeer beschermd als : paraplu & als zonnebril - zonne-energie; deel wordt teruggekaatst en andere word de aarde van verwarmd - de aarde straalt evenveel energie uit dan dat het van de zon ontvangt - zonne-energie verspreid zich op 2 manieren: via de atmosfeer & via oceanen - in de biosfeer worden voortdurend stoffen rondgepompt - 2 belangrijke kringlopen: water kringloop & zuurstof kringloop - als aardgas en steenkool word verbrand komt er koolstofdioxide vrij. - Grote verschillen in temperatuur word door water kleiner gemaakt - Oceanen zorgen zo in het oerwoud dat het niet te warm wordt - El nino, veroorzaakt verstoringen in het klimaat. Van warm en droog naar stormachtig en nat - Door een uitbarsting van een grote vulkaan kan de temperatuur dalen. - Bij het verbranden van hout komt zonne-energie vrij in de vorm van warmte, laat je het hout gewoon liggen, dan verrot het als dit niet helemaal verrot dan komen er fossiele brandstoffen uit ( dat is opgeslagen zonne-energie) - Je kan fossiel brandstoffen vervangen door alternatieve energie bronnen - Chloorhoudende stoffen zorgen voor de afname van de ozonlaag - De ozon neemt ultraviolette straling op, het valt uiteen in een zuurstofatoom en een zuurstof molecuul - een zuurstofatoom en een zuurstof molecuul kunnen samen weer ozon vormen - zo wordt er evenveel ozon afgebroken als er wordt gevormd - door CFK’s is de ozon dunner geworden, ( chloorfluorkoolwaterstoffen) - het gat wordt ook veroorzaakt door de poolnacht in samenwerking met chlooratomen - stijging van de temperatuur kan komen door: menselijke activiteit of door een tijdelijke tussenperiode - de stijging van de temperatuur gaat gelijk op met de stijging van de koolstofdioxide gehalte in de atmosfeer - koolstofdioxide kan in de atmosfeer warmt vasthouden - effecten van een versterkt broeikas effect is: andere loop van oceaan stromingen en verschuiving van klimaat zones - als de Golfstroom zou verdwijnen word het in west-europa een stuk kouder - broeikasgassen kunne ook tijdelijk worden opgeslagen in buffers. - Waterdamp in de atmosfeer voorkomt groter temperatuur verschillen - een eigenschap erf je in het geheel of niet - gen is een erfelijke eigenschap - DNA zit in de kern van de cel - Verzekeraars en werkgevers vinden het erg interessant om jouw DNA te weten, dat scheelt voor hun beiden namelijk een hoop geld. - Mensen kunnen zich namelijk voor hele hoge bedragen verzekeren , omdat de ziekte erfelijk is - Zo kwam er een keuringswet; je werkgever mag niet zomaar vragen of je misschien een erfelijk ziekte hebt - Micro-organisme worden gebruikt voor ons voedsel - Zo konden bacteriën manipuleren zodat er bijv voldoende groeihormonen waren - 1982 kwam het eerste transgene dier - 1990 kwam gemanipuleerde stier herman - een eeneiige tweeling hebben beiden dezelfde genen, verschillen kunnen ontstaan door veranderingen van buitenaf, bijvoorbeeld de opvoeding - HUGO = human genome Organisation (wetenschapper uit 30 landen samen onderzoeken) - Onderzoeken ook waarom de een crimineel is en de ander miljonair - Erfelijke ziekten = zijn schrijffouten in het DNA - DNA kun je zien als tekst van 4 letters namelijk; A,T,C,G waarbij elk woord uit drie letters bestaat - Deze codes vormen samen een gen - Buffers zijn bijvoorbeeld atmosfeer en oceanen - Om leven te hebben op een planeet moet je hebben; goed temperatuur, beschermde atmosfeer, water en zuurstof! - De evenaar verwarmd de oceaan, dit warme water stroomt dan naar de koudere gebieden en komt weer met koud terug - Klimaat modellen zijn er voor voorspellingen te doen over klimaatveranderingen - A&t horen bij elkaar en G&C horen bij elkaar