Hoofdstuk 3 en 4

Hoofdstuk 3 Gezond en ziekte 3.1 Ziek en gezond - gezondheid: een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn. - onmeetbare klachten: jeuk, je depressief voelen, gespannen zijn of moeheid. - De grens tussen ziek en gezond is niet scherp. Ze hangt af van de omstandigheden en hoe iemand zijn ziekte beleeft. - Reden voor moeheid: * lichamelijke ziekte; * chronische infectie; * bloedarmoede; * slecht slapen, stress, hevige emoties, depressie of tijden lang niets doen. - ME: chronische moeheidsyndroom. - verschijnselen ME: * ellendig gevoel; * hoofdpijn; * krampen; * spierzwakte met daar bovenop een alles overheersende moeheid. - Yang: de mannelijke energie, actief en creatief. - Yin: vrouwelijke energie, passief en ontvangend. - Vuur is yang, water is yin. Yin en yang vullen elkaar aan en zorgen in harmonie voor al het goede in de wereld. In het gezonde lichaam zijn yin en yang in balans. Bij ziekte overheerst een van de twee krachten. Wie beter wil worden moet zorgen voor een nieuw evenwicht tussen yin en yang. - De macrobiotiek doet dat door een dieet met het juiste evenwicht tussen yin- en yang-voedsel. Zo maakt langer koken, gebruik van zout en sterke verhitting het voedsel meer yang. Kort koken en weinig zout benadrukt het yin-karakter. - De Chinese acupunctuur probeert met het zetten van naaldjes op de daarvoor gevoelige plaatsen van het lichaam de balans tussen yin en yang te herstellen. - Wie gelovig is kan bij ziekte hogere machten om hulp vragen. Sommige mensen uit Suriname geloven in winti, een religie waarin geesten van voorouders een belangrijke rol spelen. Als je die beledigt, kunnen ze je straffen met ziekte. Een winti-genezer zal de zieke met rituelen, zoals een ‘wasi’ (wassen), proberen te bevrijden van kwade invloeden. In trance zal hij contact zoeken met de geesten om het tussen hen, de zieke en de familie weer goed te maken. Soms kan een winti-genzer meer bereiken dan een westerse psychiater. - De visie op ziekte en genezing kan verschillen en is onder andere cultureel bepaald. - Vroeger dachten dokters dat een ongrijpbare levenskracht ons lichaam stuurde. Ze noemde die levensenergie ook wel pneuma of flogisticon. - epidemiologen: medische rekenmeesters die, zonder één patiënt te zien, belangrijke conclusies kan trekken uit dorre cijfers. - de geneeskunde op natuurwetenschappelijke basis ziet de mens als een organisme met storingen die vaak te verhelpen zijn. 3.2 Ziekte als raadsel - natuurwetenschappelijke methode: deze methode bestaat uit de volgende stappen: als het te onderzoeken probleem duidelijk is, veronderstel je een oorzaak van dat probleem. Zo’n onbewezen veronderstelling heet hypothese. Het onderzoek of een hypothese klopt, het ‘hypothese toetsen’ of ‘hypothese testen’. Op grond van de hypothese doe je een voorspelling. Dat is ‘als…dan…’ constructie. Als je A verandert, verwacht je dat B gebeurt. Vervolgens voer je een experiment uit – je verandert A – en kijk je of de resultaten kloppen met je voorspelling en dus met de hypothese. Je kijkt dus of B gebeurt. Is dat niet zo, dan moet je je hypothese verwerpen en een nieuwe hypothese bedenken. Net zo lang tot de resultaten van je test je hypothese bevestigen. Dan kom je achter de oorzaak van het probleem. Probleem – hypothese – voorspelling – experiment – resultaat – hypothese bevestigd. - de beste bestrijding van infectieziekten is het voorkomen ervan door goede hygiëne. Dat is veel effectiever dan behandelen.
3.3 Ziektekiemen - Louis Pasteur en Robert Koch bewezen dat onzichtbare en schijnbaar onbelangrijke micro-organismen de werkelijke veroorzakers zijn van infectieziekten. - micro-organismen veroorzaken gisting en bederf van voedingswaren. - gepasteuriseerd: het voedsel kort verhitten, waardoor je de aanwezige micro-organismen doodt, en de verpakking luchtdicht afsluit, kan het bederf niet meer toeslaan. - We zijn altijd omgeven door onzichtbare wolken van micro-organismen (in de grond, lucht, op onze huid, in onze keel). - vormen van bacteriën: * bacillen (staafjes); * streptococcen (ketens); * spirillen (spiralen); * stafylococcen (druiventrossen); * vibrionen (lijkt op halve maan). - Koch ontdekte in 1876 dat miltvuur wordt veroorzaakt door een bacterie. - Koch ontdekte ook dat de besmettelijke ziekte tuberculose (tbc) veroorzaakt wordt door de tuberkelbacil. - Koch bedacht de postulaten, ofwel de voorwaarden om met zekerheid te kkunnen aanwijzen welk micro-organisme de oorzaak van een bepaalde ziekte is: 1. Op de zieke plek is het verdachte micro-organisme in ongewoon grote hoeveelheden aanwezig. 2. Het micro-organisme kan bij elke patiënt met deze ziekte worden gevonden. 3. Een proefdier dat met dit micro-organisme wordt besmet krijgt dezelfde ziekte als de patiënt. - Pasteur en Koch ontdekten dat één soort ziektekiem maar één soort ziekte veroorzaakt. - micro-organismen: schimmels, bacteriën en virussen. - Door bederf tegen te gaan kun je er een overmaat aan suiker of zout aan toe voegen. Zout en suiker binden het water waardoor bacteriën, virussen of schimmels geen kans krijgen omdat ze omkomen van de dorst. - Andere methoden om bederf tegen te gaan: * drogen; * doorstralen; * toevoegen van conserveermiddelen (azijn); * het koelen van etenswaar. - alle methoden om bederf tegen te gaan hebben het zelfde principe: het interne milieu van de micro-organismen wordt grondig ontregeld waardoor ze uitgeschakeld worden. - Koch ontdekte dat de cholerabacil bij de patiënt in de darmen huisde en met de ontlasting mee in de open riolen terechtkwam. 3.4 Vaccineren - macrofagen (veelvraten): die omhullen binnengedrongen bacteriën en geïnfecteerde lichaamscellen en schakelen ze uit. - T- en B-cellen werken als volgt: als het afweersysteem bij een infectie actief wordt, herkennen T- cellen geïnfecteerde lichaamscellen en vernietigen die. Hun tweede taak is het actief maken van B-cellen. Die maken op hun antistoffen waarmee ze aangetaste lichaamscellen merken. Die gemerkte cellen worden dan aangepakt door macrofagen. Elk type B-cel kan maar één soort aantasting herkennen. Is een lichaamscel door een andere infectie aangetast, dan herkent die B-cel dat niet. De B-cellen die antistoffen produceren, leven maar enkele dagen. - De T- en B-geheugencellen, die soms tientallen jaren in het bloed blijven, zorgen ervoor dat als dezelfde ziekte weer optreedt dat je er immuun voor bent. - Verschillende oorzaken waardoor het afweersysteem niet goed werkt: 1. een fout waardoor er geen goede T- en B-cellen worden gevormd; 2. medicijnen die het afweersysteem aantasten; 3. virussen die het afweersysteem zelf vernietigen (aids-virus). - Vaccins werken vlug, veilig en goedkoop toch zijn er groepen die zich niet laten vaccineren dit zijn vooral mensen van de kerk die vaccinatie principieel verwerpen omdat het niet past je te verzetten tegen de wil van God. En aanhangers van alternatieve geneeswijzen zien niets in vaccinatie. Want vaccinatie zou de natuurlijke afweer van het lichaam verzwakken en ook zou het onveilig zijn. - Door vaccinatie’s programma’s wordt de Nederlandse bevolking beschermd tegen gevaarlijke infectieziekten. - De ontwikkeling van een vaccin tegen aids wordt geremd door medische en financiële problemen. Hoofdstuk 4 Productie 4.1 Jam maken - Door schaalvergroting, gekoppeld aan de mogelijkheid tot automatisering, wordt op kosten bespaard. - Kenmerken van grootschalige productie zijn het gebruik van meet- en regelapparatuur, speciale grond- en hulpstoffen en constante kwaliteit van het eindproduct. - Om efficiënt te produceren worden in de industrie vaak andere stoffen gebruikt dan bij bereiding thuis. De Warenwet geeft voorschriften voor de samenstelling van voedingsproducten. 4.2 Een miljoen colablikjes - Voor de fabricatie van een blikje gebruikt de fabrikant een belangrijke eigenschap van metalen, namelijk dat ze goed vervormbaar zijn en toch stevig blijven. De blikfabriek begint met vertinde staalplaat van ongeveer 0,2 mm dik. De staalfabriek levert dit halffabrikaat. Deze ronde plaatjes komen daarna in een pers. Een stempel drukt ze in een holle vorm, de matrijs. Zo ontstaat een ondiep bakje. In een volgende pers krijgt de bodem de goede vorm en wordt de zijwand uitgerekt. Dat het dieptrekken. De wand wordt dunner dan de bodem. Dieptrekken moet heel nauwkeurig gebeuren, want het blikje moet overal even dun worden. Uiteindelijk is de wanddikte slechts 0,08mm. Daarna wordt de bovenkant glad afgesneden. Aan de binnenkant komt een laklaag voor extra bescherming en de buitkant wordt bedrukt met de merknaam. Een moderne blikjesmachine kan er per minuut 800 maken. Het hele proces verloopt volautomatisch, er is haast geen personeel nodig. - Doordat het staal gaat roesten, door het opgeloste koolstofdioxidegas, de prik in het blikje, wordt er een laagje tin op het staal gebracht door de staalfabriek. De dunne staalplaat glijdt over rollen door een bad met een tinzoutoplossing. Met behulp van elektrische stroom ontstaat op het staal een laagje tin. Door de verbeterde technieken is het tinlaagje maar 0,0002 dik. - batchproces: de reactor wordt gevuld en het ruwijzer aan een behandeling onderworpen. - continuproces: er vindt voortdurend toevoer van grondstoffen, reactie en afvoer van eindprodukten plaats. 4.3 Kleurstof voor spijkerbroeken - indigo: de kleurstof die voor spijkergoed wordt gebruikt. - Indigo is een typisch voorbeeld van hoe de ontwikkeling en de overgang van natuurlijke naar synthetische kleurstoffen plaatsvond. - Na opheldering van hun molecuulstructuur kunnen veel stoffen uit de natuur ook in de fabriek gemaakt worden. - Een octrooi of patent is de registratie van een uitvinding bij een octrooibureau. Iemand anders mag de uitvinding niet meer gebruiken. - De chemische industrie probeert een maximale winst te behalen door de productiewijze te optimaliseren.
4.4 Penicilline - Door de hoge ontwikkeling van wetenschap en techniek is het mogelijk om penicilline heel zuiver te maken. - Alexander Fleming merkte op een dag in 1928 tot zijn ergernis dat al zijn bacteriekweken met schimmel verontreinigd waren. Bij de schimmel waren geen bacteriën te bekennen: iets had de bacteriën op een afstand gehouden. Fleming bedacht dat dat iets een bacteriedodende stof moest zijn. Hij noemde het naar de schimmel: ‘penicilline’. Sindsdien zijn ernstige en dodelijke infectieziekten als longontsteking, syfilis en gonorroe heel goed te behandelen. - Wetenschappelijk onderzoek is afhankelijk van maatschappelijke ontwikkelingen. Het onderzoek naar de productie van penicilline werd versneld door de Tweede Wereldoorlog. - Schimmels groeien het best op vast voedsel, zoals brood. Ze kunnen ook gekweekt worden in een vloeistof, maar alleen onder voortdurend roeren en toevoer van lucht. Als schimmels groeien, komt er warmte vrij en daarom is koeling nodig. - drie stappen hoe schimmels penicilline maken: * het begint met een kleine hoeveelheid schimmel in een voor kweektank. Hierin groeit de schimmel en vermenigvuldigt zich. * Na enige tijd wordt in een grotere reactor verder gekweekt. Tenslotte wordt een zeer grote reactor, de bioreactor, gevuld met voedingsvloeistof en alle tot dusver gekweekte schimmel. - Computers worden gebruikt bij het meten en regelen van de bioreactor (zoals temperatuur, beluchting). Dit is nodig voor een hoge productie van penicilline. - Ook het gebruik van schimmelsoorten die veel penicilline produceren verhoogt de productie. Deze soorten kunnen ontstaan door de schimmel te bestralen of in contact te brengen met chemicaliën. Door gericht te kweken zijn er nu schimmels die duizenden malen meer penicilline produceren dan in de tijd van Fleming. - Na het kweken wordt de inhoud van de bioreactor gefiltreerd. In een aparte fabriek haalt men uit deze vloeistof zuivere penicilline. Hierbij worden de zuiveringsmethoden extractie, kristallisatie, filtratie en droging toegepast. Uiteindelijk blijft een grote hoeveelheid kleine witte kristalletjes over: zuivere penicilline. De fabriek levert deze penicilline als halffabrikaat of grondstof aan de geneesmiddelenindustrie. Die verwerkt het in injectievloeistoffen, tabletten of pillen. - Er moet steriel gewerkt worden zodat er geen bacterie of ander schimmelsoort in der reactor komt. Werknemers dragen speciale kleding om besmetting tegen te gaan en de apparatuur, voedingsmiddelen en ook de ingeblazen lucht moet volkomen vrij zijn van bacteriën of schimmels. - Penicilline ontstaat door een schimmelsoort te laten groeien in een voedingsvloeistof. De steriele omgeving en zuivering stellen hoge eisen aan de productie. Nadelen penicilline: - Door penicilline zijn verschillende ziektes nu niet meer dodelijk. Maar door penicilline ontstaan ook resistente bacteriesoorten. Dat zijn ziekteverwekkende bacteriën die ongevoelig zijn voor het geneesmiddel. En zo kunnen ziektes die bijna uitgeroeid waren, zoals tbc, weer terugkomen. - Penicilline heeft een werkingsspectrum. Een smal-spectrum penicilline bestrijdt maar één to vijf bacteriesoorten. Een breed-spectrum penicilline doodt tot vijftig soorten bacteriën, waaronder veel onschadelijke en nuttige. Je spijsverteringsstelsel kan van verslag raken. - Niet iedereen kan penicilline verdragen, sommige mensen worden er alleen maar zieker van. - Niet elke penicilline kan tegen zuur, door oraal gebruik kan problemen geven. Het zuur van je maag maakt de penicilline dan onwerkzaam. - Het is niet na te gaan of alle ziekteverwekkers dood zijn. Daarom moet je altijd je kuur afmaken. - Er zijn bacteriën zoals, enzym, penicillinase, dat penicilline afbreekt. - Het grootste bezwaar van penicilline is dat er ziekteverwekkende bacteriën overblijven die ongevoelig zijn voor penicilline. - Om andere penicilline te maken is de eerste mogelijkheid om het zuivere penicilline een reactie te laten uitvoeren waardoor een iets andere penicillinesoort met iets andere eigenschappen ontstaat. - De tweede mogelijkheid is het gebruik van andere groeistoffen waardoor de schimmel een andere penicillinesoort maakt. - Geneesmiddelen kunnen minder werkzaam worden doordat ziekteverwekkers veranderen. Door voortdurend onderzoek kunnen geneesmiddelen daarop aangepast worden.