Domein 1

ANW.

Artikel 1.

Mensen van bijna ieder volk verhalen aan elkaar verteld hoe de wereld in elkaar zit, die neemt men als waar en probeert dat te verklaren. Of dat nou natuurwetenschappelijk is of kunstzinnig.

Mensen zijn van nature nieuwsgierig, dat heb je al sinds je baby bent.

Als je ouder bent leer je dat voor alles wat er gebeurt een oorzaak is. Sommige dingen zijn moeilijker te begrijpen, zoals hoe een lawine, rivier of de maan beweegt.

Tegenwoordig zijn er verklaringen voor bijvoorbeeld waarom je oud word, maar vroeger was dat niet zo. Daarom hadden ze verklaringen wat we nu ‘mythologie’ noemen.

Mythologie: geeft antwoord op onbeantwoorde vragen als: Wat of wie maakt al dat lawaai in de lucht?

Je moet onthouden dat mythologie niet een sprookje is, maar dat het de bevestiging is van het op een bepaalde manier naar de wereld kijken.

Grieken en Romeinen vonden dat de mens maar een beperkt zeggenschap had over zichzelf, als daden niet overeenkwamen met de wensen van God, kon diegene worden gecorrigeerd. En als zijn tijd gekomen was, stierf hij > noodlot: Moira (Grieks) en fatum (Romeins, fataal: noodlottig en het Engelse fate).

De Moiren voerden deze noodlotten uit > zelfs Goden konden er niet omheen.

Scheppingsverhalen: Grieken: donkere chaos > in het midden een platte aarde (Gaia) erboven de hemel (Ouranos) en eronder de onderwereld (Tartaros), aarde en hemel een echtpaar waaruit de hele godenwereld voorkwam.

Germanen: onpeilbare diepe afgrond > vuurwereld en kille nevelwereld (Muspelheim en Niflheim), hiertussen lag de kloof Ginnunga-Gap > uit nevel vielen druppels die de koe Audhumla vormden & god Ymir > koe likte aan blok ijs totdat Buri gevormd was: grootvader van Wodan (Germaanse oppergod).

Iraniërs: grote hemel met een omhulsel van bergkristal > er ontstond water, aarde, de planten en dieren > daarna mensen en vervolgens vuur > berg Hara groeide zoveel dat hij de hemel raakte: sterren, maan en zon draaiden om de top heen.

West-Afrika: Obatala nam een schelp, zand en een kip mee uit de wateroppervlakte en liet de kip bovenop het zand vallen, de kip ging een hoopje krabben: ontstond vaste land en heuvels en dalen. Obatala vond het te donker en maakte een zon. Van klei mensen: dronk te veel palmwijn, dus de mensen werden mismaakt.

In boek Genesis ook scheppingsverhaal, mensen gaan daar liberaal mee om.

Beoefening van natuurwetenschappen begonnen te veranderen. Wetenschappers begonnen ook goed in de natuur te kijken. Men kwam erachter dat natuurwetenschap niet kan bestaan zonder experimenten en waarnemingen aan natuur zelf.

In wetenschappelijke verklaringen is een belangrijke eis: er vinden alleen maar wetenschappelijk waargenomen feiten plaats (scheermes van Occam : Occam’s Razor).

Verklaringen zijn niet altijd juist, soms worden er verkeerde verbanden gelegd.

Theorie: wetenschappelijke verklaring die niet slaat op een situatie maar op een algemeen verschijnsel.

Door testen die zich steeds beter gaan ontwikkelen komt men erachter of de theorie juist is.

Maar het is nooit helemaal zeker dat de theorie juist is. Karl Popper kwam met een omgekeerde benadering: als een theorie een voorspelling doet moet je vooral proberen aan te tonen dat de voorspelling niet uitkomt, als dat lukt > zekerheid.

Moderne theorie: kort en bondig (wiskundige formules)

Artikel 2

Gevolgen van natuurwetenschappelijke onderzoeken zijn in onze omgeving te vinden. Alles wat je om je heen ziet is verklaar door wetenschappelijke onderzoeken aan universiteiten, onderzoeksinstituten en laboratoria.

De ontwikkeling van nieuwe materialen en het toepassen van nieuwe technieken is de laatste decennia snel gegaan. Daarom is het onmogelijk om in een boek een breed beeld te geven van alle veranderingen, het is ook een hele klus om die veranderingen bij te houden. Kranten enz. melden de belangrijkste zaken.

1883: Valdemar Poulsen maakte een recorder van magnetisch metaaldraad om een spoel. Diezelfde periode: plastic tape.

1935: Magnetische tape.

1948: Magnetische tape toegepast op een gebruiksvriendelijk opnameapparaat.

1962: Philips stopt magnetische tape in cassette > draagbaar en makkelijk te hanteren.

1986: DAT-tape: cassettebandje waar geluid digitaal word opgeslagen.

1992: Sony verlaat de tape: minidisc.

Later ook de MP3 en hard-disk opname op computer.

Als je goed in het verleden kijkt kun je bedenken welk apparaat binnenkort ontwikkeld word.

In jaren 90 veel mensen in problemen met automatisering, veel gingen er eerder met pensioen daardoor.

Ontwikkeling geneeskunde spectaculairst. Veel ziektes hebben hun bedreiging verloren door geneeskunde, misschien is dat bij aids en kanker binnenkort ook wel zo.

Artikel 3

Laboratoria zijn in het algemeen geen openbare gebouwen, dit komt door:

- Bedrijfsspionage, gegevens die uitlekken naar de concurrentie.

- Een gevaarlijke plek voor een onschuldige bezoeker.

- Pottenkijkers.

Door al die geheimhouding kreeg het publiek een heel raar beeld van onderzoekers, bijvoorbeeld in strips een onaangepast oud mannetje met een gehoorapparaat. De laatste jaren is die houding verandert, doordat de mensen willen weten wat er met het gemeenschapsgeld gebeurd.

Door allerlei gifschandalen en milieuaffaires vertrouwen de mensen niet meteen alles wat een wetenschapper heeft bedacht. Hierdoor is ook de houding van de onderzoekers tegenover het publiek veranderd, ze geven op allerlei manieren informatie over hun onderzoek.

Door al deze nieuwe openheid is ons beeld tegenover onderzoekers veranderd, het blijken gewone mensen te zijn.

Als kinderen een jaar of twee zijn, beginnen ze met de ‘waarom-periode’, ze raken geïnteresseerd in de oorzaken van allerlei gebeurtenissen en in de beweegredenen (waarom iemand iets doet) in hun omgeving. Kinderen stellen deze vraag heel snel en gedachteloos, en na een tijdje geven de ouders geen antwoord meer. Dat is jammer, want nieuwsgierigheid is een belangrijke eigenschap. Dit is precies het soort vragen dat onderzoekers zich ook stellen. Natuurwetenschappelijk onderzoek stelt nogal hoge eisen:

- Vaak erg duur: laboratoria, apparatuur, computers en chemicaliën zijn nodig.

- Je moet vrij veel weten van het onderzoek.

- Meestal ingewikkeld onderwerp en kan je er niet in je 1tje aan werken.

In de afgelopen eeuwen is er zo veel onderzoek gedaan, dat een middelbare scholier niet veel kans heeft om in één keer een nieuwe wetenschappelijke vraag te stellen, meestal is er al wel antwoord op. Het kan wel, maar dan moet je je wetenschappelijk probleem zo formuleren, dat er een eenvoudige vraag overblijft.

Artikel 4.

Nieuwsgierigheid is belangrijk bij wetenschappers. Doordat weinig mensen iets van wetenschap afweten is het moeilijk om zich in te leven in het enthousiasme van wetenschappers.

Elke menselijke eigenschap, goed of slecht, is in staat wetenschappelijk werk te doen. Vb. niemand geloofde in de ionentheorie van de Zweed Svannte Arrhenius, maar toen vond iemand die hem hielp bij het onderzoeken, zo vonden ze veel nieuwe bewijzen.

Ook deed een andere Zweed Jöhns Berzelius onvermoeibaar aan de bepaling van atoommassa’s, dat deed hij om te bewijzen dat de Engelsman William Prout ongelijk had.

Soms is medelijden een drijfveer voor onderzoek, in de vorige eeuw gebruikte men salicylzuur als pijnstiller, maar niet iedereen verdroeg deze stof even goed. Felix Hoffman ontwikkelde een betere pijnstiller, hij liet salicylzuur reageren met azijnzuur (acetylsalicylzuur) > Aspirine.

Eind 18e eeuw had men Soda nodig. Men maakte er een wedstrijd van wie als eerste een goede manier ontwierp om soda te fabriceren. Nicolas Blanc won in 1787.

Mensen die geen resultaten publiceert worden ontslagen (publish or perish: publiceer of ga ten onder).

Laatste jaren ontstaan steeds meer bedrijfjes die ontdekkingen proberen om te zetten in geld.

Wetenschapsbeoefeningen is voor de meeste mensen hun werk: een baan met regelmatige inkomsten en werktijden.

Begin 20e eeuw: ammoniak: belangrijk voor de landbouw. Onderzoeker hiervan kreeg in 1918 de Nobelprijs.

In discussies over de negatieve kanten van wetenschappelijk onderzoek stellen onderzoekers dat zij niet verantwoordelijk mogen worden gehouden voor het misbruik dat andere mensen van ontdekkingen maken.

Je kan ook besluiten een onderzoek niet te doen, tegenwoordig word dat openbaar gemaakt vooral op medisch gebied. Kranten, de regering, volksvertegenwoordiging houden zich ermee bezig, het geld gaat immers naar de overheid.

Artikel 5.

Nieuwe stoffen en producten kunnen voorlopig toegelaten worden, ze krijgen dan een GRAS-status: Generally Regarded As Safe. Achteraf kunnen er nog altijd risico’s ontdekt worden, ook bij dingen die we al heel lang kennen.

Vlak na de tweede wereldoorlog zijn heel veel mensen gaan roken. In Nederland gaan per jaar ongeveer 23.000 mensen dood aan het roken, door o.a. kanker, een hartkwaal of longemfyseem. Na de erkentenis van sigarettenfabrikant Liggett dat het roken van tabak kanker en andere ziekten veroorzaakt en dat nicotine verslavend is, volgde er een akkoord:

- Sigarettenfabrikanten moeten 360 miljard dollar betalen.

- Er mag geen reclame meer worden gemaakt voor tabak.

- De fabrikanten moeten antirookcampagnes gaan financieren.

Convenant: Een duidelijke afspraak tussen 2 of meer partijen voor een bepaalde periode. De partijen beloven plechtig zich aan deze afspraak te houden.

In polyvinylchloride (pvc) zit een gas, vinylchloride, dat leverkanker kan veroorzaken. Pvc, gemaakt uit vinylchloride is niet verboden. De overheid heeft alleen aanvullende eisen gesteld aan het productieproces om de werknemers en het milieu beter te beschermen tegen het vinylchloride. Ook wordt pvc minder gebruikt als verpakkingsmateriaal.

De functie van een weekmaker in kunststoffen is het soepeler maken van het kunststof. De stof vinylchloride bestaat uit kleine moleculen die onder bepaalde omstandigheden aan elkaar gekoppeld worden tot enorm lange, draadvormige pvc-moleculen.

De MAC-waarde is het maximale aantal deeltjes van een stof dat mag voorkomen in een bepaalde ruimte. MAC-waarde: in ppm (deeltjes per miljoen). De MAC-waarde van vinylchloride is 3 ppm: 3 deeltjes per miljoen, dat betekent dat er op één miljoen moleculen lucht maar 3 moleculen/deeltjes vinylchloride mogen voorkomen.

Artikel 6.

Medicijnen zijn bedoeld om te genezen, maar ze kunnen ook nadelige gevolgen hebben; zoals allergische reacties of bijvoorbeeld een verhoogde kans op een bepaalde ziekte. Paracetamol is een van de veiligste geneesmiddelen die we kennen, maar als je meer dan de maximale dosering gebruikt kan dit levensgevaarlijk zijn. Hoe en met welke dosering je het medicijn moet gebruiken staat in de bijsluiter.

Een bijsluiter is: de tekst die in het doosje van een medicijn zit met daarin alle informatie over het gebruik van het medicijn. Ook staan er de mogelijke bijwerkingen in. Veel mensen lezen de bijsluiter niet, maar als je de bijwerkingen van een product niet weet of niet weet welke dosering je moet gebruiken kan dat nare gevolgen hebben. Lees daarom goed de bijsluiter. Als je dan nog vragen hebt, of als je iets onduidelijk is, kun je hierover ook informeren bij je huisarts of apotheker.

Fabrikanten zijn verplicht om alle mogelijke bijwerkingen van het medicijn op de bijsluiter te vermelden. Ook al is dit anti-reclame voor hun product. Dit is wettelijk verplicht en de fabrikant dekt zich op deze manier ook in tegen mogelijke schadeclaims van ontevreden klanten.

Een voorbeeld van een gevolg op een medicijn is die op de moderne anticonceptiepil. Ook wel bekend als de derde generatie pil. Trombose kan door deze pil worden veroorzaakt. Bij trombose ontstaan er propjes bloed in je bloedvaten, waardoor ze verstoppen. De meeste van deze gevallen zijn niet heel ernstig en leiden zelden tot de dood. Toch wordt de 3e-generatie-pil aan jonge vrouwen afgeraden. En ook rokende vrouwen met overgewicht krijgen deze pil niet meer voorgeschreven.

Een ander voorbeeld van een gevolg is dat kleine kinderen vroeger het syndroom van Reye konden krijgen zelfs al van een vrij lage dosering Aspirine R. Dit gebeurde vooral wanneer ze griep of waterpokken hadden. Toen dit werd ontdekt is de samenstelling van de pillen meteen gewijzigd. De nieuwe soort heette; paracetamol. Voor mensen met een bepaalde hartkwaal was dit niet ideaal. Zij slikten elke dag een kinderaspirientje om de kans op een hartinfarct kleiner te maken. Na de wijziging bleven zij het kinderaspirientje voorgeschreven krijgen en mistte hierdoor lange tijd de nodige bescherming.

In 2002 beweerde een minister van volkgezondheid in België dat fluoride helemaal niet zo goed was voor het gebit en uit onderzoek was gebleken dat fluoride het immuunsysteem en het zenuwstelsel aantastte. En bij kinderen zelfs kon leiden tot leerstoornissen. Er zou een discussie komen over een verbod van fluoridetabletjes, -druppels en -kauwgom. Nu mag fluoride nog steeds gebruikt worden, dus het verbod is niet ingegaan.

V= In 1996 werd er door een Nederlands bedrijf vervuilde paracetamolsiroop uitgevoerd naar Haïti. De mensen in Haïti wisten niet dat de siroop vervuild was en dit had als gevolg dat er minstens 80 kinderen aan gestorven zijn. Hiervoor werd er niemand vervolgd. Terwijl in Nederland in 2002 het hele land in rep in roer was over varkensvlees waar kleine hoeveelheden groeihormoon in bleek te zitten. Dit verschil in reactie komt waarschijnlijk doordat het vlees voor de Europese markt was en de paracetamolsiroop voor een derdewereldland.

Artikel 7.

Asbest zoals het in de natuur wordt aangetroffen is het chrysotiel of vezelserpentijn, het bestaat uit kleine vezeltjes. Het werd vroeger gebruikt als isolerend of brandwerend materiaal. Maar het kan zorgen voor longkanker, mesothelioom en asbestose. Asbest is gevaarlijk als je in materiaal gaat boren, vijlen of zagen waarin het is verwerkt, want dan kan het in je longen terecht komen. Het zend geen straling uit en verdampt niet.

Werknemers die ziek geworden zijn van de asbest proberen vaak via de rechter een schadevergoeding van de werkgever te krijgen. Longkanker krijg je niet altijd door asbest maar bij asbestose en mesothelioom is ook niet altijd aan te tonen dat het door de asbest komt. Daarom lukt het de meeste werkgevers om onder de schadevergoeding uit te komen. Maar soms slaagt een werknemer erin aan te tonen dat hij een tijdje zonder beschermende maatregelen had moeten werken terwijl de werkgever wist dat hij zijn werknemers aan gevaar blootstelde, in zo’n geval krijgt de werknemer vaak wel een schadevergoeding. Maar vaak had de werknemer heel weinig aan zijn schadevergoeding, want soms duurde het juridisch proces zolang dat de werknemer al was overleden.

Voor asbestgevallen is het nu makkelijker om aan een schadevergoeding te komen. Maar het blijft een moeilijke strijd voor de nabestaanden van voormalige asbestwerkers, ze moeten allemaal hun eigen zaak bevechten, zo is een voorbeeld dat een monteur in 1987 stier aan de gevolgen van mesothelioom en in 2000 kreeg de weduwe pas de schadevergoeding.

Asbest is een actueel onderwerp in Nederland, pas jaren later is men er achtergekomen hoeveel mensen eraan zijn gestorven. In 1970 waren er 100 nieuwe gevallen van mesothelioom, in 1980 waren dat er 200 en tegenwoordig zijn dat er 300 per jaar. Men verwacht in 2020 zo’n 700 nieuwe asbestslachtoffers per jaar.

In 1997 werd geprobeerd een asbestfonds op te richten, uit het fonds zouden patiënten en hun familie een schadevergoeding kunnen krijgen zonder een al te lang proces. Ook zouden er voorlichtingsbijeenkomsten moeten komen. Tijdens die bijeenkomsten word duidelijk dat er tientallen jaren gevaarlijk is omgegaan met asbest in een NAVO bunker in de Cannerberg bij Maastricht. Dat was een militair commandocentrum, na een brand besloten ze asbest als isolatiemateriaal te gebruiken.

In april 1997 geeft de staatssecretaris van defensie toe dat het personeel aan asbest is blootgesteld. Dan word er overlegd over een instituut dat gaat bemiddelen tussen slachtoffers en werkgevers en probeert de procedures kort te houden. En als de werkgever niet in staat is de schadevergoeding te betalen zou de overheid dat moeten doen. In 1993 verbood de regering asbest in Nederland terwijl ze in 1929 al wisten dat het asbestose veroorzaakt. Begin juni 1997 heeft het kabinet toch besloten dat er een asbestfonds komt, die zou moeten worden beheerd door een instituut waar slachtoffers met schadeclaims terecht kunnen.

Het is de bedoeling dat men bij een verzoek om schadevergoeding snel geld krijgt want moeten het moment van erkenning persoonlijk kunnen beleven, een mesothelioompatiënt heeft namelijk na de diagnose maximaal nog 1 jaar te leven. Asbest is niet alleen een probleem in Nederland, in Amerika bijvoorbeeld spant in 2002 een groep van 8000 asbestwerkers een rechtszaak aan tegen hun bedrijven. In Nederland blijkt in 1999 dat werknemers in Den Helder 2 jaar zijn blootgesteld aan asbest. Ook in 2002 word in de grond van een gloednieuwe woonwijk asbest aangetroffen, terwijl de bewoners een schonegrondverklaring hadden.

Artikel 8.

In 1973 werd ontdekt dat vinylchloride kanker kan veroorzaken en in 1974 was de MAC-waarde al teruggebracht van 500 ppm naar 3 ppm.

Oorzaken voor het lange uitblijven van maatregelen tegen de blootstelling aan asbest:

- Doordat astbest zo gewoon was. Miljoenen mensen hadden voorwerpen van deze stof in en rond het huis gebruikt.

- In Nederland is er niet één persoon of instantie die voor alles verantwoordelijk is. De mensen die bij de landelijke overheid werkten, verwachtten wellicht dat de werknemers of de vakbonden zo nodig voor zichzelf zouden opkomen door veiliger werkomstandigheden af te dwingen bij de werkgevers. Maar de vakbonden moesten in tijden van werkloosheid vaak kiezen tussen òf werkgelegenheid, òf de gezondheid van werknemers. Ze kozen dan niet altijd automatisch voor de gezondheid.

- Het blijkt uiteindelijk de zorg van iedere betrokkene te zijn om zichzelf goed op de hoogte te stellen van de nodige informatie, en daaruit zijn eigen conclusies te trekken.

Om goed op de hoogte te blijven is het niet alleen van belang dat je goed de weg weet naar allerlei informatiebronnen. Het is minstens zo belangrijk dat je leert om de informatie snel te schiften, zodat alleen datgene overblijft wat voor jou in jouw situatie belangrijk is.

Artikel 9.

De sterren draaien om de poolster heen. Door ontwikkelingen van instrumenten kunnen mensen plaatsveranderingen van zon en sterren nauwkeurig bepalen en markeren.

Gnomon: kun je overdag mee zien hoe laat het is. ’s Nachts kan dat dor verplaatsing van sterren.

In het oude Egyptische rijk konden priesters de jaarlijkse overstromingen van de Nijl voorspellen aan de hand van de ster Sirius. Als die ’s ochtends aan de hemel verscheen zou de Nijl buiten zijn oevers treden.

Babyloniërs ontwikkelde astrologie: zij verklaarden de steeds weerkerende verschijnselen die zij aan de hemel zagen aan de hand van godenverhalen. Ze namen aan dat er een samenhang is tussen de beweging van hemellichamen (macrokosmos) en gebeurtenissen op aarde (microkosmos). Lot van de mensen zou van het begin van hun leven tot de dood beïnvloed worden door de planeten. Koningen die belangrijke beslissingen moesten nemen gingen hulp vragen aan een astroloog.

Ook in onze tijd zijn er mensen die menen dat de loop van de hemellichamen de gebeurtenissen op aarde bepaalt.

In biologisch-dynamische landbouw: zaaikalender.

Kometen werden gezien als voortekenen van rampen of aardbevingen enz.

Nieuw sterren waren een aankondiging van geboorte.

Bij een vallende ster of een meteoor: een wens.

Kometen: vliegende bergen ijs, bewegen in een zeer lange ellipsbaan om de zon. Dichtbij zon: verdampen. IJle wolk van gas en stofdeeltjes van de aarde zichtbaar > kop van de komeet, erachter een staart die van de zon afwijst.

Meteoren: kleine stofjes die met grote snelheid de aardatmosfeer binnendringen en gaan opgloeien tot ze zijn opgebrand. Wanneer de baan van de aarde kruist met de achtergelaten stofjes uit de staart zie je meteorenzwermen zoals de Perseïden en de Geminidenzwerm die jaarlijks terugkomen.

Meteorieten en planetoïden: brokstukken uit de ruimte die zo groot zijn dat zij in de atmosfeer niet helemaal verbranden, zij zullen de aarde inslaan. Wanneer deze zeer groot zijn: planetoïden en asteroïden.

Supernova’s: nieuwe sterren of ‘gaststerren’. Zij zouden speciale gebeurtenissen aankondigen. Een supernova is een reuzenster die is opgebrand, na het opbranden verandert het in een neutronenster of zelfs tot een zwart gat. De buitenste lagen worden de ruimte ingeblazen en zenden een zeer sterke straling uit.

Wonderen vinden plaats omdat God het wil, omdat hij er een bedoeling mee heeft.

Darwin beschreef in een boek hoe soorten kunnen ontstaan. In zijn theorie maakte Darwin gebruik van processen die nog steeds plaatsvinden. Tegelijk met Darwin had Alfred Russel Wallace dezelfde verklaringen voor het ontstaan van soorten.

Natuurwetenschappen kunnen alleen feitelijke uitspraken doen, geen uitspraken over de bedoeling erachter.

Artikel 10

Eigenlijk kom je overal modellen tegen, bijvoorbeeld speelgoed of souvenirs. In de kunst is een model een persoon die poseert voor een kunstenaar. Door architecten worden eerst kleine schaalmodellen gemaakt, voordat een plan wordt aangenomen, een maquette. Bij een modeshow laten fotomodellen kleren zien, voor de verkoop van de kleren. In de techniek worden modellen gebruikt om iets uit te testen, bijvoorbeeld dijken. In de natuurwetenschap worden modellen gebruikt om een voorstelling te kunnen maken van de werkelijkheid. In de natuurwetenschappen kunnen modellen weer ingedeeld worden in verschillende typen:

- Schaalmodellen: laat de (op)bouw van iets zien, met schaalverdeling erbij.

- Structurele modellen: geeft een soort plattegrond of schema van hoe verschillende onderdelen van een systeem met elkaar te maken hebben, bijvoorbeeld het periodiek systeem van chemische elementen.

- Cybernetische modellen: maken de organisatie en regulering van een systeem duidelijk, bijvoorbeeld bij ecologisch evenwicht in de natuur.

- Mathematische modellen: geeft cijfermatige verbanden weer in wiskundige formules en exacte grafieken, bijvoorbeeld stelling van Pythagoras en wet van Ohm.

De verschillende typen kunnen in allerlei combinaties voorkomen.

Proefdieren worden ook wel als model gebruikt. Bekende diermodellen zijn het bananenvliegje, dat veel is gebruikt bij erfelijkheidsproeven, en heb zebravisje dat weer veel wordt gebruikt bij onderzoek naar de embryonale ontwikkeling. Bij onderzoek naar de bestrijding van kanker gebruikt men bijvoorbeeld een speciale rattenstam. Voor onderzoek naar gevaarlijke ziekten zoals aids werden tot voor kort chimpansees als diermodel gebruikt.