Module 6A

Aardrijkskunde module 6A Hoofdstuk 1 Landschap = gebied met bepaalde kenmerken. Aantal belangrijke elementen van landschap: • Grondsoort • Reliëf • Water • Begroeiing
Samen vormen deze elementen een landschap. Cultuurlandschap= ontstaan uit natuurlandschap een natuurplanschap als dit natuurlandschap veranderd wordt door menselijke handelen. Geologie= wetenschap die zich bezighoudt met de aarde als geheel, haar structuur, samenstelling en geschiedenis, en met processen die bepalen hoe de aarde er nu uitziet. Kwartair= geologische tijdschaal waarin wij nu leven
Nederland lag in een dalingsgebied en hier overheerst sedimentatie. Sedimentatie= verschijnsel dat los materiaal na transport door water, wind of ijs op het aardoppervlak terecht komt en blijft liggen. Geomorfologie= landschapsvormen

Gesteenten uit de periode voor het kwartair liggen diep onder het oppervlak. Behalve in zuid-limburg. Landschap van zuid-limburg is een uitloper van Ardennen. In het krijt werd Nederland overspoeld door de zee. De resten van de organismen die hierin leefden (kalkschaaltjes) dwarrelden samen met kleideeltjes naar de bodem en vormden dikke lagen. Later werd het kalksteen.--> wordt ten onrechte mergel genoemd= kalksteen met veel klei. Het bestaat voornamelijk 96% uit kalk. Doline= oplossingslaagte in kalk kwartair
Pleistoceen Holoceen
Glacialen= ijstijden
Interglacialen= warmere perioden tussen de ijstijden. Pleistoceen
In het Pleistoceen 3 delen onderscheiden die van belang zijn voor NL • Vroeg- Pleistoceen -> fluvatiele afzetting (door de rivier afgezet) tijdens glacialen werd er in de bergen door water en gletsjers diepe dalen uitgesleten ->materiaal werd afgezet in lager gelegen gebieden
Vlechtende rivieren= tijdens een glaciaal zijn de rivieren ondiep en breed met veel grindbanken
Meanderende rivieren= tijdens de interglacialen zijn ze dieper en smaller en stromen ze in bochten • Midden- Pleistoceen -> glaciale afzetting (door ijs afgezet tijdens Saale-ijstijd) ijs bedekte Nedreland tot de lijn Alkmaar- Nijmegen. Stuwwallen= grote ijslobben duwden de waneden van de rivierdalen opzij. ->Utrechtse Heuvelrug en Veluwe
Tongbekkens/ glaciale bekkens= de door ijs diep uitgesleten dalen. -> Gelderse Vallei
Keileem= als ijs smelt, blijven de onder het ijs tot leem vermalen keien, vermengd met hele stenen achter. Zwerfstenen= grote keien die achtergebleven zijn na afsmelten van het ijs tijdens de op Saalien volgende interglaciaal. Sandrs= aan de voet van een stuwwal grote vlakte met zand en grind • Laat-Pleistoceen -> eolische afzetting (door wind afgezet) werd overheerst door Weichselien= laatste glaciaal voor Holoceen. Het werd koud in Nl maar niet bedekt met ijs. Noodzee was drooggevallen en West- Europa behoorde tot poolwoestijn. Poolwoestijn= in een poolwoestijn is de ondergrond in de greep van permafrost. Bovengrond is niet begroeid en de wind kan vat krijgen op zandkorreltjes en andere fijne deeltjes op de bodem. Dekzand= zand dat door de wind wordt afgezet. Vooral in Oost, Midden en Zuid- Nederland. Löss= afzetting van fijner stof. Alleen in Zuid- Limburg
Rivier duinen of donken= zijn gevormd doordat zand uit de bedding van rivieren geblazen werd. Dekzandruggen= dekzand bleef liggen onder invloed van toenemende plantengroei

Paraboolduinen= U-vormige dekzandruggen
Holoceen
Twee belangrijke kenmerken van Holoceen: • Temperatuurstijging; landijs smolt en de zeespiegel steeg • Een verandering van de begroiing: toendrabegroeiing verdween, naaldbossen kwamen
Ook andere kenmerken • Grote zoogdieren sterven uit • Mens grijpt in het natuurlijke milieu in Absolutiezeespiegelstijging= stijgt daadwerkelijk, ijs smelt
Totale zeespiegelstijging= Relatievezeespiegelstijging= absolute bodemdaling
Inklinking= veenlagen en kleilagen worden in elkaar gedrukt door het gewicht van de afzetting erboven. Veen= onvolledig afgebroken resten van planten die ter plaatse zijn gegroeid en zijn afgestorven. Mineralisatie= organische stoffen worden door bacteriën afgebroken tot anorganische stoffen, die ze opnieuw voor planten ter beschikking komen. Verlanding= veenvorming begint begint in een ondiepe meertje of moerasgebied. -> groeit dicht met planten en bomen. Successie= volgorde van vegetatieontwikkeling zie verder blz 450
Eutroof= voedselrijk
Oligotroof= voedsel arm
West en noord Nederland
Waddengebied= ondiep zeegebied dat bij eb over grote oppervlakten droogvalt en bij vloed weer onder water loopt. -> zand en klei
Slikken= wadplaten die zijn ontstaan uit gegroeide planten die de klei vasthouden. Kreken= water concentreert zich in geultjes tussen de platen. Kwelders= slikken die niet meer overstromen
Oude zeeklei= ophoping met zand en klei-> houdt water tegen
Zie verder blz 454

Strandwallen= zandlichamen die evenwijdig aan de kust liggen
Strandwallen raakten op een geven moment begroeid met planten die met hun wortels het zand vasthielden -> oude duinen
de zee dringt het land weer binnen. Jonge zeeklei wordt afgezet. Soms op veen. De wind kreeg de vat op het zand en zo ontstonden jonge duinen. Ze bedekten delen van oude duinen daartussen gelegen venen en kleien. Midden Nederland
Vooral fluviatiele afzetting. Stroomrug=hoger gelegen zandruggen langs een rivier. Komgrong= in de komvormige laagtes, sedimenteerde zich klei en vormde zich plaatselijk veen. -> lage, vochtige delen
Stuifzand= dekzand dat tijdens Holoceen wordt verstuifd. -> hoge, droge delen
Zuid- en oost Nederland
Keileem en klei uit tertiair bepaalden de ontwikkeling van Zuid en Oost Nederland
Op hogere en droge gebieden vormden zich stuifzandgebieden
De invloed van water in de bodem is van belang bij de vorming van landschappen
Aanvoer bestaat uit • Atmosfeer (neerslag) in de vorm van regen, sneeuw en hagel • Hydrosfeer (oppervlaktewater) via grote rivieren en meren
Kwel= waterstroom in de ondergrond (onder dijken) Afvoer van water
Evapotranspiratie:in de zomer het hoogst • Infiltratie= water dring de bodem in • Transpiratie= verdampen van water door planten • Evaporatie= bodem verdampt het water
Effectieve neerslag= evapotranspiratie – hoeveelheid neerslag

Grondwater= als je gat in de grond graaft en je komt water tegen
Grondwaterspiegel= het oppervlak van grondwater
Bodemwater= water dat van boven komt (infiltratie) en water dan van beneden komt (grondwater) Poriën= holtes in de bodem
Zie verder blz 460
Bodem= bovenste deel van de verweringslaag of los sediment, waarin bodemvorming is opgetreden. Bodemhorizonten= lagen in de bodem met verschillende kleur, samenstelling of dichtheid. Bodemvorming= het ontstaan van horizonten
De bodem bestaat uit een vaste fase, grond, uit een vloeibare fase, bodemwater en een gasvormige fase, lucht. Bodemvormende factoren • Klimaat: heeft vooral invloed via neerslag en temperatuur
Uitspoeling= water lost op zijn weg stoffen op en transporteert deze naar dieper gelegen lagen of het grondwater. Zonaliteit= verschijnsel dat klimaat, plantengroei en bodemsoorten een samenhang vertonen • Biosfeer: planten dragen aan bij bodemvorming door hun wortels en strooisel en door het beïnvloeden van de effectieve neerslag (neerslag op te vangen op hun balderen) • Moedermateriaal: korrelgrote en samenstelling van het materiaal • Tijd: bodemvorming is een constant proces. Er kan zich uit ene bodemsoort een andere ontwikkelen. Zie verder blz 464
5 bodemsoorten in Nederland: • Podzolgronden • Brikgronden • Vaaggronden • Eerdgronden • Veengronden
Zie verder blz 466 Hoofdstuk 2 Functies van het landschap: • Productiefunctie: landschap speelt een rol bij het produceren van zowel stoffelijke goederen als diensten • Draagfunctie: mens gebruikt landschap als ondergrond voor zijn activiteiten • Informatiefunctie: landschap heeft ons iets te leren. Educatieve en wetenschappelijke waarde • Regulatiefunctie: bepaalde landschapselementen kunnen regulerend werken.zo heeft beplanten van duinen aangroei van die duinen tot gevolg. Verkaveling= manier waarop dat gebied in allerlei afzonderlijke stukjes is opgedeeld. Percelen= een door duidelijke grenzen afgebakend stuk grond, meestal met 1 soort grondgebruik. -> Gebruikseenheid. Kavel= aaneengesloten stuk grond van 1 eigenaar of gebruiker, omgeven door grond van andere eigenaren of door wegen, kanalen.--> juridisch eenheid
4 typen verkaveling: • Blokverkaveling: hier zijn vaak patronen van kreekbruggen en geulen nog te herkennen. Riviertjes en kreekjes vormden deze perceelsgrenzen • Strookverkaveling zonder bewoning op de percelen: akkertjes, zelfvoorzienende landbouwgemeenschap • Strokenverkaveling met bewoning op de percelen: ontginningsgebieden die rond het jaar 1000 nog moerassig waren( Groningen, Friesland en West-Nederland) • Modern rationele verkaveling: grote rechthoeken en komt in de droogmakerijen en sinds 16e eeuw ingedijkte en ingepolderde gebieden

Zie verder blz 474
Schaalvergroting= alle veranderingen die leidden tot een grotere productie per arbeider. Kosten omlaag en opbrengst omhoog. Schaalvergroting door: • Bedrijven te vergroten: hierdoor kan er efficiënter geproduceerd worden • Mechanisatie: arbeidskrachten vervangen door machines • Intensivering: zorgen voor een grotere opbrengst door productie per hectare te vergroten( d.m.v bio-industrie) of door gewassen te gaan verbouwen die meer opbrengst leveren. • Specialisatie: als een bedrijf zich gaat neerleggen op 1 gewas of het fokken van 1 bepaalde diersoort
Monocultuur= vorm van landbouw waarbij in een uitgestrekt gebied gedurende een langere tijd maar 1 gewas wordt verbouwd. Ruilverkaveling: je streeft ernaar om de verspreid liggende kavels samen te voegen tot een grote kavel, gelegen rond de bedrijfsgebouwen. -> landbouw opnieuw ingericht-> eentonig
Landinrichting= er wordt een totaalplan van een gebied gemaakt, waarbij naast de landbouw ook rekening wordt gehouden met recreatie, natuur, verkeer en bosbouw. 6 Landschappen
Zandlandschap= voor grootste deel gevormd in Pleistoceen. -> zijn in het algemeen podzolgronden, vaaggronden en eerdgronden. Ze zijn niet waardevol, want ze zijn niet erg vruchtbaar. Daarom word er gebruik gemaakt van gemengd- bedrijf- oude- stijl
gemengd- bedrijf- oude- stijl was gebaseerd op het gebruik van verschillende soorten agrarisch land: • Akkerbouwgrond: bestond uit essen (drenthe, twente) enken ( gelderland, utrecht) of akkers (noord- brabant) lagen dicht bij het dorp -> esdorp • Weidegrond: was gemeenschappelijk bezit (niet verkaveld dus) en werden merkegronden genoemd. <-- vielen uiteen in: 1. broekgronden of groengronden: drassige stukken land langs een beek
2. het veld; de hogere gebieden, waar de schapen graasden (droog voor landbouw) Potstal systeem= mengsel van mest en heideplagen werd door de grond van akkers gewerkt
kransakkerdorp= al het land lag dicht bij elkaar -> Budel
Duinlandschap= langs de kust te vinden landschap. Geestgronden= oude duinen afgegraven tot 55 cm boven het grondwater. -> voor bloembollenteelt in de 17e eeuw
Jonge duinen: 1. beschermen van Nederland tegen de zee
2. drinkwaterwinning zie verder blz 486
Krijt- lösslandschap= veel bomen gekapt hier (zuid-limburg) = bodemerosie als gevolg
Colluvium= samengespoelde löss
Graften= bij de ontginnig van een stuk bos, hellingopwaarts, liet men deze steilranden met rust. -> begrieid met bos of struikgewas

Holle wegen= door erosie sterk verdiepte wegen
Zeekleilandschap= komt in ons kustgebied veel voor-> in Holoceen gevormd door de zee
Het is wat betreft cultuurlandschap te verdelen in 3 gebieden: • noordelijk zeekleigebied • zuiswestelijke zeekleigebied • de droogmakerijen
Zeepolder= ontstaan door de bedijking van kwelders
Droogmakerij= leegpompen van een meer of een deel van de zee -> kunstmatige lozing
Veenpolder= veengebieden komen onder zeeniveau te liggen door inklinking en door stijging v/d zeespiegel -> vooral in laagveenlandschap
Kwelderwallen= ontstaan door stormvloeden
Terpen= verhoogd woongebied door afval en klei
Recht van opstrek= eigenaren kregen eigendomsrechten van het aangrenzende buitendijkse land. -> strokenverkaveling met bewoning op de kavels. Knipklei= klei van zeer fijn materiaal, en heeft een slechte vruchtbaarheid -> alleen geschikt voor grasland
Poelgronden= klei op veengronden. Liggen door inklinking lager in het landschap
Oudland= geheel van kreekruggen en poelgronden
Nieuwland= geheel van opwas (zandplaten die opeen gegeven moment kwelders vormden) en aanwas (gebied is hoog genoeg, wordt ingedijkt) -> akkerbouw en fruitteelt. ->Strokenverkaveling met bebouwing op de percelen

Zie verder blz 494
Droogmakerijen= de polders die hier ontstaan, liggen beneden de NAP en maken gebruik van kunstmatige lozing. -> verkaveling is grootschalig en rechtlijnig: modern rationele verkaveling
Rivierkleilandschap= hier zijn 2 soorten afzettingen belangrijk: • stroomruggen (kalkrijke, lichten -kleigrond) • komgronden (klei, soms afwisselend met lagen veen) Er werden dijken langs de rivier gelegd. Kans groot dat het dijk gaat breken want het gebied tussen de 2 dijken werd steeds gevuld met sedimenten uit de rivier. Wiel= kolkgat, water slijt een diep gat uit achter de dijk. Overslaggronden= materiaal dat rondom het wiel wordt afgezet. -> Blokvormige, onregelmatige verkaveling. ->Fruitteelt en akkerbouw. De kommen zijn na bedijking strookvormig verkaveld. Veenlandschap= komt in heel Nederland verspreid voor. -> in Holoceen want= was een vochtige klimaat waarin plantengroei mogelijk was
2 soorten landschap: • Laagveen= (Noord- en Zuid-) Holland en Utrecht zijn van oorsprong een • hoogveenlandschap= bestond uit moerassen met hoogveen
Cope-ontginning= systeem waarmee het veenlandschap tussen de duinstreek en de hogere zandgronden is ontgonnen (cope was 100 m breed) -> door inklinking veranderde hoogveen in laagveen, kwam binnen bereik van grondwater. ->Veeteelt
Baggerbeugel= veen dat onder water was werd hiermee opgeschept. -> natte verveningbolster= bovenste deel van hoogveenpakket is niet als turf geschikt. Het is de jongste laag veenmosveen-> goed voor bemesting