2 rivieren: natuurlijke systeem

Stroomstelsel: geheel van hoofdstroom en zijtakken

• Bovenloop

  • Hoog in de bergen
  • Snel stromen
  • Gletsjerrivier: rivier die voornamelijk bestaat uit water vanuit een gletsjer
• Middenloop
  • Middelste deel
  • Rivier snijdt een dal
  • Verticale en horizontale erosie
  • Regenrivier: rivier die bestaat uit regenwater en hoge waterafvoer heeft in natte maanden
    • Maas
• Benedenloop
  • Monding van rivier
  • Riviervlakte
  • Vervoert meeste water
  • Gemengde rivier: rivier met mengeling van regen en gletsjerwater en regelmatig regiem heeft
    • Rijn

Verval: hoogteverschil tussen beide plaatsen

• Verval neemt stroomafwaarts af
• 5 m – 1,5 m = 3,5 m

Verhang: hoogteverschil per km2

• 5m – 1,5 m = 3,5 m → 3,5/50= 0,07

Meanderen: het kronkelen van een rivier

• Vooral benedenloop
• Stroomsnelheid relatief laag

Stroomgebied:  verzamelgebied van rivier waarbinnen alle neerslag via zijrivieren de hoofdrivier in stroomt

• Waterscheiding: scheiding van stroomgebieden

  • Gebergten of andere verhogingen

Vertragingstijd: hoeveel tijd er nodig is om regenwater naar de rivier te brengen

• Kalksteen → laat water zakken, vertragingstijd lang
• Graniet → laat slecht water doorzakken, vertragingstijd kort
• Zand → laat water zakken, vertragingstijd lang
• Klei → laat water slechter doorzakken, vertragingstijd kort
• Ontbossing → vertragingstijd kort
• Verstedelijking → vertragingstijd kort

Regiem: schommeling van waterafvoer door het jaar

• Gemengde rivier: regelmatig regiem
• Gletsjerrivier: warme periodes groot regiem
• Regenrivier: natte maanden groot regiem

Piekafvoer: maximale hoeveelheid water die rivier in hoogwaterperiode afvoert

Debiet: totale hoeveelheid die een rivier afneemt

• In benedenloop het grootst

Klimaatveranderingen

• Stijging temperatuur → meer neerslag → hoger debiet
• Extreme weersituatie → onregelmatiger neerslagregiem
• Stijging temperatuur → zeespiegelstijging

3 rivieren: invloed van de mens

Onbedijkte rivier

• Geen dijken
• Meanderen
• Kleine verhang
• Bovenloop: verticale erosie
• Middenloop: verticale erosie
• Benedenloop: horizontale erosie
  • Sediment
• Oeverwal: zandrug direct naast de rivier
• Kom: laaggelegen gebied waar klei is afgezet
• Stroomrug: geheel van rivierbedding met beide oeverwallen
• Hoge waterstand → meanders afgesneden → nieuwe rivierloop
• Terpen: aangelegde woonheuvel

Bedijkte rivier

• Dijken
  • Winterdijk: hoge dijk
  • Zomerdijk: kleine dijk
• Uiterwaarden: gebied dat kan overstromen
  • Grasland

Ingrepen

• Kribben → rivier niet meanderen, bevaarbaarheid
• Zomerdijken ophogen → uiterwaarden niet overstromen
• Kanaliseren: stuwen met sluizen aanleggen → waterstand regelen
• Verstedelijking: ontstaan van stedelijke gebieden → vertragingstijd korter

5 rivieren: maatregelen

Maatregelen vroeger

• Dijkverzwaring: versteviging en verhoging van dijken om land te beschermen
• Noodoverloopgebieden: gebieden die mogen onderstromen
• Stuwen: dam die de waterafvoer regelt en voor bevaarbaarheid zorgt

Ruimte voor de rivier

• Dijkverhoging
• Rivierverruiming
• Veiliger en aantrekkelijker maken
• Nevengeul: extra riviergeul om water meer ruimte te geven
• Obstakels verwijderen: bebouwing verwijderen die de stroomdoorgang bij hoog water vermindert
• Verlaging uiterwaarden: afgraven kleilaag en zandlaag om de uiterwaarden te verlagen
• Dijkverlegging: uiterwaarden worden groter waardoor rivier meer ruimte krijgt
• Bergingsgebieden aanleggen: water wordt tijdelijk opgevangen zodat hoeveelheid water verminderd wordt
• Verminderen zijdelingse toestroom: verminderen van zijdelingse toestroom om hoeveelheid water te verminderen
• Kribverlaging: voorkomen van opstuwing door krib te verlagen
• Zomerbedverdieping: verdiepen van zomerbed zodat afvoercapaciteit vergroot wordt
• Dijkverhoging: verhogen van een dijk ter bescherming
• Ontpoldering: dijken van een polder verleggen om rivier meer ruimte te geven
• Bypasses en groene rivieren aanleggen: bedijkte gebieden met aftakking maken om water via omweg te leiden

6 rivieren: beleid

Nationaal waterbeleid:

• Veilige en leefbare delta’s
• Rivierengebied
• Kustgebied
• Waddengebied
• Zuidwestelijke Delta
• Rijnmond-Drechtsteden
• IJsselmeer gebied
• Zoetwatervoorzieningen en waterveiligheid

Drietrapsstrategie

• Vasthouden: in de bovenloop water opnemen in de grond
• Bergen: naar een ander gebied brengen en daar opslaan
• Afvoeren: stuwen en sluizen openzetten om water af te voeren

Watertoets

• Locatie past bij drietrapsstrategie?
• Geen afwenteling van water naar ander gebied
• Rijk
• Unie van waterschappen
• Vereniging van Nederlandse Gemeenten
• Interprovinciaal overleg

Internationaal waterbeleid

• Fluviaal schaalniveau: rivier wordt bestudeerd zonder naar grenzen te kijken
• Rijnconferentie: conferentie van Rijnoeverstaten over beheer van de Rijn
  • Retentiegebieden en noodoverloopgebieden → tegengaan van overstromingen
  • Verbreding uiterwaarden en overstromingsgebieden → rivier ruimte geven
  • Verbetering waarschuwingssysteem → kans op overstroming verminderen
• Rijn 2020: actieplan van Internationale Commissie ter Bescherming van de Rijn en EU om wateroverlast en watervervuiling te voorkomen

8 Kust: natuurlijk systeem

Kustgebied

• Dynamiek: de verschillende stromen die de kust telkens laten veranderen
• Afbraak: zand wordt weggeslagen
• Opbouw: zand wordt aangevoerd
• IJskap smelten → Atlantische Oceaan → Nauw van Calais → Noordzee → zeestroming → zand zeekust
• Strandwal: brede zandbak dat parallel ligt aan de kust
• Duinen: opgewaaid zand

Zeestroming

• Getijdenwerking
• Vloed: zuid naar noord, sterk
• Eb: noord naar zuid, zwak

Kusten

• Waddenzeekust
  • Friesland en groningen
  • Zeedijken
  • Eb: droog te liggen
• Noord- en Zuid-Hollandse kust
  • Den Helder tot Hoek van Holland
  • Strandwallen met duinenkust
• Zeeuwse kust
  • Estuarium: trechtervormige monding ontstaan door eb en vloed
    • Zoet en zout water
  • Deltawerken
• Harde kust: kust door de mens gemaakt, stenen
  • Strekdammen: dammen die stroming van kust behouden en zorgen voor sedimentatie
• Zachte kust: kust door natuur gemaakt, zand

Maatregelen

• Afsluitdijk: afsluiten van Zuiderzee
• Hondsbosse zeewering: zeedijk aangelegd om overstroming te voorkomen
• Westkapelse zeedijk: zeewering op westpunt van Walcheren
• Deltawerken: ophogen zeedijken, stormvloedkering, dammen afgesloten

9 kust: bedreigingen en maatregelen

Bedreiging

• Bodemdaling: bodem daling door mens en natuur
• Zeespiegelstijging: door stijging temperatuur stijgt zeespiegel
• Relatieve zeespiegelstijging: bodemdaling en zeespiegelstijging bij elkaar

Maatregelen

• Economische en ecologische waarden: kustgebied heeft economische en ecologische waarden waar we rekening mee moeten houden
• Dynamisch kustbeheer: zee krijgt ruimte om af en toe te overstromen
  • Slufter: zeewater kan door een geul een duin instromen als er hoogwater is
  • Biodiversiteit: verschillende planten en dieren die leven in een gebied
• Zandsuppletie: zand pompen dat vervolgens door zee wordt afgevoerd

< >Harde kust verdediging: dam of zeedijk bouwen om achterland te beschermenDeltahoogte: dam of zeedijk zo hoog maken dat het bestand is tegen een zware stormTegengaan van kusbebouwingBolwerkvorming: bebouwing van kuststrook