Eindexamens 2025

Wij helpen je er doorheen ›

Hoofdstuk 1, Systeem Aarde

Beoordeling 7.4
Foto van een scholier
  • Samenvatting door een scholier
  • 4e klas havo | 1330 woorden
  • 22 maart 2009
  • 54 keer beoordeeld
Cijfer 7.4
54 keer beoordeeld

Taal
Nederlands
Vak
Methode
ADVERTENTIE
Inspiratie nodig voor je profielwerkstuk?

Ben jij op zoek naar een onderwerp voor je profielwerkstuk, maar weet je niet waar te beginnen? Bij de Universiteit Twente vind je volop inspiratie. Van organen op chips tot fast fashion tot het programmeren van een robot – er is altijd wel een onderwerp dat bij jouw interesses past.

Lees meer!
Aardrijkskunde
Systeem aarde
Hoofdstuk 1 Reis vanaf het middelpunt van de aarde

§1.1 Verleden en heden
Ouderdom aarde > 4,6 miljard jaar.
Hebben deze enorme hoeveelheid aangegeven op een geologische tijdschaal (bijvoorbeeld in de atlas; tijdperken, perioden en tijdvakken)
Aanvankelijk ging het om een relatieve tijdschaal (volgorde van tijdperken was bekend, maar werkelijk ouderdom kon niet worden vastgesteld)
Absolute ouderdomsbepaling > Door gebruik te maken van de natuurlijke radioactiviteit van gesteenten kon er een vrij nauwkeurige schatting worden gemaakt van de werkelijke ouderdom van het geologische materiaal.

Catastrofe theorie > Geologen dachten rond 1600 dat de aarde destijds 6000 jaar oud was.
Principe van het actualisme > Het heden is de sleutel tot het verleden, kwamen er achter dat de aarde niet duizenden maar miljoenen jaren oud moest zijn.

Alfred Wegener

1912 > De Duitse meteoroloog Alfred Wegener blies de discussie nieuw leven in, kwam met nieuwe aanwijzingen. Hij had sporen gevonden van vergletsjeringen die gelijktijdig zouden hebben plaatsgevonden in Australië, Zuid-Afrika, India en Zuid-Amerika. Ook grote overeenkomsten tussen flora en fauna in delen van de wereld die ver uit elkaar liggen. Kusten van Afrika en Zuid-Amerika sluiten precies op elkaar aan. Zijn theorie is dat alle continenten één groot continent zijn geweest omgeven door een oer-oceaan
Supercontinent > Pangea
Oeroceaan > Panthalassa
Theorie staat bekend als theorie van continentale drift. Meeste geologen vonden het bespottelijk, niemand had een idee wat de drijvende kracht zou kunnen zijn achter het verschijnsel.
Wegener werd zwaarmoedig van de kritiek maar bleef desondanks doorgaan naar bewijzen.
1930 >Wegener stierf op zijn speurtocht op de barre ijskap van Groenland.
1965 > Er komt vast te staan dat sommige gesteenten onder de continenten ongeveer 4 miljard jaar oud zijn. De aardkorst onder de oceanen daarentegen is nergens ouder dan 180 miljoen jaar.
Vernieuwt oceaanbodem zich?

Paleomagnetisme > Aardmagnetisme uit het verre verleden

§1.2 Moderne platentektoniek

Bolschillen:
Kern
- Midden in de aarde. Nikkel en ijzer.
- Binnenste deel is vast door de hoge druk.
- Buitenkant van de kern is min of meer vloeibaar.

Mantel

- Binnenmantel > Vaste stof
- Buitenmantel > ‘Taai-vloeibaar’
- De binnen en de buitenmantel bestaan uit siliciumverbindingen met veel ijzer en magnesium.

Korst

Aardkorst komt na een steenachtige afgrenzing van de buitenmantel. Naar verhouding heel erg dun. Gesteenten die grotendeels verbindingen van zuurstof met ijzer, calcium, magnesium, natrium en aluminium. Aardkorst varieert van gem. 5km onder de oceanen tot zo’n 30km onder de continenten.

Lithosfeer :

- Steenschaal
- De zuurstofrijke gesteenten van de kort en de zuurstofarme gesteenten van het vaste buitenste deel van de mantel.
- Gemiddeld 80 km dik
- Onderverdeeld in continentale korst en oceanische korst.
- Bestaat niet uit één geheel maar zes grote en stuk of 10 kleinere platen
- Platen drijven op het deel van de buitenmantel dat taai-vloeibaar is (asthenosfeer). Daarbij komen verschillende stromen voor.

Convectiestromen >Kringlopen van vloeibaar mantelmateriaal.

§1.3 Bewegingen van platen
Drie soorten bewegingen:

- Divergentie > De platen bewegen van elkaar af.
Mid-oceanische ruggen >Onderzeese gebergteketens met in het midden een laagte.

- Convergentie > Twee platen naar elkaar toe.
Hiervan drie variaties:
- Oceanische plaat tegen continentale plaat. Materiaal oceanische plaat is dichter dan van de continentale, daardoor duikt oceanische plaat altijd onder de continentale. Gebied waar dit gebeurd heet de subductiezone: aan het aardoppervlak te herkennen als een diepzeetrog. Kunnen vulkanen en zware aardbevingen door komen.
- Twee continentale platen tegen elkaar. Hier liggen schilden op: uitgestrekte geologisch stabiele delen van de aardkorst van minstens 500 miljoen jaar oud. Belangrijkste in: Afrika, Australië, Canada, Scandinavië. Door botsing korsten zijn plooiingsgebieden gevormd: hebben zelfde soort massa dus de een kan niet onder de ander. Hierdoor gebergten.
- Twee oceanische platen tegen elkaar.De oudste van de twee platen duikt onder de jongere plaat: oudste plaat is het meest afgekoeld dus zwaarder. Gevolg: vulkanische eilandenboog met daarnaast een diepzeetrog.

- Transversale beweging > Platen schuiven langs elkaar heen
Op de plekken waar dit gebeurd wordt de lithosfeer dus niet afgebroken maar ook niet opgebouwd.
Gebeurd zeer langzaam, wordt nauw in de gaten gehouden (San Andreasbreuk in Californië)
Bij een breuk zijn door spanningen in de aardkorst gesteenten langs breukvlakken gebroken.
Kunnen hoge zones (horsten) en lage zones (slenken) ontstaan.

§1.4 De aarde brandt en beeft

Eruptie > vulkaanuitbarsting.
Herkomstgebied van het magma heet de haard. Ligt in de korst zelf. Hoe groter de haard, hoe langduriger de eruptie. Hoe dieper de haard, hoe groter de druk, hoe heftiger de uitbarsting (eruptie).
Magma op het aardoppervlak heet lava.
Lava koelt af tot vulkanisch gesteente.
Een vulkaan kan ook gassen en as produceren of kan bij een flinke uitbarsting een deel van de oude vulkaan weer elders als as en modder worden gesedimenteerd.

Hot Spot Vulkanen

De Hawaï-eilanden-vorming is een geval apart: Hawaï ligt niet op een breuklijn (=een gebied waar aardplaten aan elkaar grenzen). Hawaï ligt midden op de Pacifische Plaat. Toch komen op Hawaï vulkanen voor!Dit type vulkanen worden namelijk gevormd door een "hot spot".Een hot spot is een plaats waar magma vanuit diepere aardlagen naar boven komt.Op het aardoppervlak ontstaat daardoor een vulkaan. Omdat de platen in het aardoppervlak ten opzichte van de onderliggende lagen bewegen, kan een hot spot in de loop der tijd vulkanen, gelegen op één rij, veroorzaken.

Een hotspot is een plek op een planeet waar vulkanisme plaatsvindt dat niet vanuit de plaattektoniek te verklaren is. In de meeste gevallen wordt dit geïnterpreteerd als een plaats waar een mantelpluim het aardoppervlak bereikt. Zo'n mantelpluim voert heet materiaal vanuit de diepe mantel aan. De warmte die dit tot gevolg heeft zorgt voor partieel smelten waarbij magma ontstaat, die verschilt van samenstelling van diegene die men aantreft bij vulkanen langs de tektonische platen.

Soorten vulkanen.

Op basis van de vloeibaarheid van het magma bij een uitbarsting is het mogeljk een indeling in type vulkanen te maken.
- De schildvulkaan dankt zijn naam aan de lichtgebogen oppervlaktevorm. De lava van schildvulkanen heeft een grote vloeibaarheid en kan daardoor ver weg stromen voordat het stolt. Bij zo’n effusieve uitbarsting worden verschillende dunne lavastromen daarbij over elkaar heen afgezet. Schildvulkanen hebben dan ook een brede basis en zeer flauwe hellingen. Ze komen voor bij hot spots en in de buurt van de mid-oceanische ruggen.
- Ook spleeteruptieszijn een voorbeeld van een effusieve eruptie. Zeer vloeibare en snelstromende lava kan hierbij uit kilometerslange scheuren in de lithosfeer naar buiten stromen en zich verspreiden over uitgestrekte gebieden. Veel van de spleeterupties worden toegeschreven aan onderliggende hot spots.
Uit de recente geschiedenis zijn geen voorbeelden van spleeterupties bekend, maar uit het verre verleden des te meer. Het Hoogland van Dekan(de Deccan Traps) in het westen van India is waarschijnlijk een van de mooiste voorbeelden van een continentale spleeteruptie. Zo’n 64 tot 67 miljoen jaar geleden is hier een plateau van basaltlava gevormd met een oppervlakte van ruim 5000.000km3 en een dikte die oploopt tot 3km.
- Samengestelde of stratovulkanenzijn de mooiste en meest dodelijke vulkanen. Lava is taai-vloeibaar, vormt daardoor kegels met kleine doorsnede en steile wanden. Opgebouwd uit afwisselende lagen van lava en vulkanisch as. Dit vulkaantype (meestal bij subductiezones te vinden) heeft vaak zeer explosieve uitbarstingen.

Seismische trillingen > Bewegen zich door en over de aardige voort.

Hypocentrum > Het punt waar de aardbeving ontstaat

Epicentrum > De plaats loodrecht aan het aardoppervlak erboven waar seismische trillingen het meest voelbaar zijn

Aardbeving zijn trillingen van opgehoopte energie die ontstaat bij breuklijnen
De plaats van de aardbeving in de aardkorst wordt het hypocentrum genoemd.
Het epicentrum is de plaats van de aardbeving op de oppervlakte.
Ondiepe aardbevingen veroorzaken meer schade dan diepe aardbevingen.

Schaal van Mercalli > geeft de schade van een mogelijke beving in een bepaald gebied.

Tsunami > een beving onder zee wat een vloedgolf veroorzaakt. Bij de oplopende zeebodems bij de kust vertraagd de vloedgolf zich, maar de golf zelf wordt hoger.

Gebergtevorming en platentektoniek
Plooiingsgebergte:
kan bestaan uit een complex geheel van stollingsgesteente, uit metamorf gesteente en uit sedimentgesteente.
Bij botsing van continentale plaat en oceanische plaat en twee continentale platen.

Breukgebergten >Ontstaat langs breukzones. Een deel komt omhoog, ander deel zakt juist weg. Dit wordt horst(omhoogkomend) en slenk(wegzakkend) genoemd

REACTIES

J.

J.

Wonderbaarlijk prachtig....

13 jaar geleden

B.

B.

Mijn respect!
En dank natuurlijk :)

12 jaar geleden

G.

G.

Echt mooi gedaan man

12 jaar geleden

Log in om een reactie te plaatsen of maak een profiel aan.