Hoofdstuk 1

Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 

Paragraaf 2 / Patronen: verschillen in welvaart

Hoe meet je welvaart?

1. Bnp per inwoner (bnp/hoofd) = De waarde van alle goederen en diensten die in één land in één jaar worden geproduceerd en de inkomsten uit het buitenland.

1. Bbp per inwoner (bbp/hoofd) = Gelijk aan bnp/hoofd, behalve de inkomsten uit het buitenland

1. VN-index of welzijnsindex, Je let hierbij op de koopkracht, levensverwachting en analfabetisme.
2. -     De samenstelling van beroepsbevolking

• De toegang tot schoon drinkwater, scholing en gezondheidszorg
• De voedselsituatie
• De beschikbaarheid van telefoon en computer

Problemen bij het meten van de welvaart

(Nadelen van meten met bnp/hoofd)

1. Koopkrachtpariteit

1. Voor één dollar kun je in het ene land veel meer kopen dan in het andere land

1. De inkomsten uit de informele sector, de ruilhandel en de zelfvoorziening tellen niet mee in de statistieken van de officiële economie
2. Sociale ongelijkheid

1. Het bnp/hoofd is een gemiddeld getal en de afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde kunnen erg groot zijn

1. Regionale ongelijkheid

1. Het bnp/hoofd laat geen regionale verschillen zien

De verdeling van welvaart

  Wereldsysteem:

Op basis van welvaart en ontwikkeling is de wereld in te delen in 3 delen

• Centrum > De rijke, vooral westerse landen
• Semiperiferie > De landen die de laatste jaren een flinke groei hebben gemaakt
• Periferie > De armste landen

Paragraaf 3 / Patronen: bevolkingsspreiding en cultuurgebieden

Bevolkingsdichtheid en bevolkingsspreiding

(Begrippen)

1. Bevolkingsdichtheid

       Aantal inwoners per vierkante kilometer (km²)

1. Bevolkingsspreiding

Hoe de mensen over het land/gebied verspreid zijn

De spreiding verklaard

1. De natuurlijke mogelijkheden

1. Dichtbevolkt valt vaak samen met een geschikt, liefst gematigd, klimaat, vruchtbare bodems en de beschikbaarheid van water

1. De ligging
2. Het koloniale verleden

De mozaïek van culturen

(Begrippen)

1. Cultuurgebieden

De manier waarop mensen hun gebied hebben ingericht, de bouwstijl van huizen en religieuze gebouwen, de wijze van bewerken van het land en kleding

1. Diffusie

Verspreiden van cultuurelementen vanuit een kerngebied van een ruimtelijk verschijnsel

1. Acculturatie of cultuurvermenging

Als bij diffusie het nieuwe cultuurelement aangepast wordt aan het bestaande cultuurelement

Paragraaf 4 / Patronen: de politieke en sociale wereldkaart

Leven in vrijheid

  Soevereine staat

1. Het mag al enige macht uitoefenen over de bevolking en het grondgebied van de staat (bijvoorbeeld, Nederland)

Globaal onderscheiden we drie vromen van soevereine staten

1. Democratie

• De burgers hebben door de vrije verkiezingen grote invloed op het bestuur, Nederland

1. Beperkte democratie

• In deze landen wordt de bevolking sterk gecontroleerd door de centrale overheid, Rusland

1. Dictatuur

• Hierbij wordt een land autoritair bestuurd door één partij, een kleine minderheid of een dictator, Noord-Korea

Paragraaf 6 / Samenhang: ontwikkeling en werk

Ontwikkeling van de beroepsbevolking

In de economische geschiedenis van de wereld zien we drie ingrijpende veranderingen

1. De agrarische revolutie

1. De overgang van jagen en verzamelen naar landbouw

1. De industriële revolutie

1. De overgang van handarbeid naar grootschalige ‘fabrieksmatige’ productie

1. De opkomst van de dienstenmaatschappij

Doorschuiven in de sectoren

(Het verschuiven van het zwaartepunt in de economie van de ene naar de andere sector)

De belangrijkste reden hiervoor zijn:

• De stijging van de welvaart waardoor er meer vraag ontstaat naar hoogwaardige goederen en diensten
• De stijging van arbeidsproductiviteit. Hierdoor zijn er bijvoorbeeld in de landbouw steeds minder mensen nodig om voedsel te produceren. Zij kunnen doorschuiven naar de secundaire en later de tertiaire sector

Internationale arbeidsverdeling

De internationale arbeidsverdeling kun je aflezen aan

• De internationale verdeling van de beroepsbevolking
• De samenstelling van het exportpakket van de landen

Grondstoffen afhankelijk maakt kwetsbaar

Een exportpakket dat uit grondstoffen bestaat heeft drie nadelen

1. De prijzen voor grondstoffen, m.u.v. aardolie, zijn tussen ’60-’90 veel minder snel gestegen dan de prijzen van eindproducten
2. De prijzen van grondstoffen wisselen op de wereldmarkt veel sterker dan van eindproducten. Het gevolg is dat een grondstoffenland zijn inkomsten sterk ziet wisselen en dat maakt het moeilijk een veeljarige planning te maken
3. Wanneer de export ui handelsgewassen bestaat, dreigt het gevaar van misoogsten. In één klap kan daardoor het inkomen van een land gehalveerd worden

Paragraaf 7 / Samenhang: ontwikkeling en demografie

Bevolkingsgroei

Als je kijkt naar de groei van de wereldbevolking vallen er twee dingen op

1. De groei gaat steeds sneller. In de 20^e eeuw is de bevolking vier keer zo groot geworden
2. De groei gaat niet overal even snel. De verhouding tussen het aantal mensen in ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen was eerst 1 op de 3, maar tegenwoordig is het verschoven naar 1 op de 5

Vruchtbaarheid

1. Het aantal levend geboren kinderen per duizend vrouwen van 15 tot en met 45 jaar per jaar

Bevolkingsgroei en welvaart

Waarom hebben arme landen zo’n hoog geboorte cijfer?

De redenen daarvoor zijn

1. Demografisch > jonge leeftijdsopbouw
2. Onderwijs
3. Religie
4. Cultuur
5. Gezondheidssituatie
6. Armoede

Demografische druk

1. De verhouding tussen het niet-actieve deel van de bevolking en het actieve deel

Demografische transitie:

1. De overgang van een hoog geboorte en sterfte cijfer naar een laag niveau

Demografisch transitie model:

• Dit model is gebasseerd op westerse landen, maar arme landen doorlopen nu ook in razend tempo het model

Pargraaf 8 / Samenhang: ontwikkeling en verstedelijking

Verstedelijking

• Het proces waarbij het aandeel van de bevolking in de stad woont groeit

Urbanisatiegraad

• De verstedelijk uitgedrukt in urbanisatiegraad

Urbanisatietempo

• Snelheid groei van de bevolking

Ontwikkeling en verstedelijking

De groei van steden in de derde wereld kent drie oorzaken

1. De trek van het platteland naar de stad

Arbeidsmigranten

1. De trek van de ene naar de andere stad
2. Natuurlijke bevolkingsgroei

Suburbanisatie > Tegenovergestelde van urbanisatie, mensen trekken juist naar het platteland

Het ontstaan van mega steden en Primate cities

Megasteden

• Steden met meer dan tien miljoen inwoners

Primate city

• In arme landen is er één overheersende stad

Paragraaf 10 / Voedselzekerheid en voedselproductie

Voedselzekerheid

1. Wanneer er in een land altijd voor iedereen voldoende voedsel van goede kwaliteit beschikbaar is

Kwantitatieve honger

1. Wanneer iemand gedurende langere tijd minder energie binnen krijgt dan 1690 kilo calorieën per dag

Kwalitatieve honger

1. Wanneer er van alles mankeert aan de samenstelling van het dagelijks menu
2. Te eenzijdig eten waardoor er een te kort is aan, bijvoorbeeld bepaalde vitaminen, mineralen en/of eiwitten

Draagkracht/ carrying capacity

1. Het aantal mensen dat in een gebied kan leven zonder schade aan te richten aan de leefomgeving, dus de maximale bevolkingsdichtheid

Bodemdegradatie

1. Als de productiviteit van de bodem sterk afneemt

Productiviteit per hectare

1. Wordt beïnvloed door:

• Soort gewas
• Welvaart

Technologische ontwikkelingen

Twee belangrijke ontwikkelingen dragen bij aan de toenemende voedselproductie:

1. Groene revolutie

1. Sterke stijging van de voedselproductie in arme landen door gebruik van nieuwe/ betere gewassen in de jaren ‘70

Hierbij ook aandacht voor:

• Kunstmest
• Irrigatie technieken
• Landbouwvoorlichting

1. Genetische revolutie

1. In de jaren ’80 kan men nu ook de erfelijke eigenschappen van planten veranderen, zo kun je ook onder ongunstige omstandigheden goede opbrengsten betalen

• Voorbeeld: rijst kan in water groeien of maïs kan tegen droogte

Paragraaf 11 / Voedselzekerheid en maatschappelijke factoren

Sociale verhoudingen

Sociale- economische stratificatie (SES)

Ongelijkheid tussen mensen op basis van twee verschillen

1. Natuurlijke verschillen
   • Leeftijd/ geslacht/ huidskleur
2. Sociale verschillen
   • Inkomen/ opleiding/ beroep

Een lage SES is synoniem voor armoede, slechte gezondheidstoestand en slechte voedselvoorziening

Voorbeelden

• Ouderen/ gehandicapten/ stedelijke werkeloze/ gediscrimineerde etnische minderheid/ landloze plattelands bewoner

Grondbezit verhoudingen

1. In ontwikkelingslanden ongelijkheid van verdeling van het platteland

De grootfamilie

1. Familie waarbij ook grootouders, ooms, tantes en hun kinderen bij horen

Positie vrouw

Spelen cruciale rol

• Zorgen voor huishouden en kinderen
• Verkopen op de markt (extra geld)

Problemen

• Man niet aanwezig > grote steden
• Zoektocht naar voedsel
• AIDS (productieve bevolking)

Politieke omstandigheden

Politiek instabiel

1. Regeringen wisselen elkaar zo snel af, dat er nooit iets wordt opgebouwd

Territoriale conflicten

1. Waarbij minderheden zelfbeschikking of een eigen staat opeisen

Paragraaf 12 / Globalisering

Globalisering

1. De wereld wordt steeds kleiner, de relatieve afstanden nemen toe

Voedsellandbouw geglobaliseerd

1. Er wordt mondiaal gehandeld en geïnvesteerd in voedsel

Goede oogsten hebben lagere prijzen tot gevolg. Maar de trend is: stijgende voedselprijzen. De volgende factoren zijn hier belangrijk voor:

• Groeiende wereldbevolking wordt welvarender
• Stijgende kostprijs (olie)
• Grotere vraag biobrandstoffen

WTO (World Trade Organisation)

Het WTO wilt een nieuwe handelspolitiek, zoals vrije import/ export en het afschaffen van handelsbelemmeringen

Idee: De vrijhandel de concurrentie bevordert en vraag en aanbod in evenwicht houdt

Landbouwsubsidies

1. Centrumlanden (en sommige semi-periferie landen) helpen de periferie landen door middel van bijvoorbeeld inkomenssteun

Dumping

1. Het verkopen van gesubsidieerde voedsel overschotten op de wereld markt

Paragraaf 13 / Voedselzekerheid en ontwikkelingshulp

Donoren van ontwikkelingshulp

Er zijn 3 groepen:

1. Bilaterale hulp
2. Internationale organisaties > regeringen
3. NGO’s > onafhankelijk

>= verbonden/ niet verbonden met

Er zijn 2 soorten ontwikkelingshulp:

1.Structurele hulp (lang termijn)

1. Programma hulp

• Vraaggerichte hulp (beleid vanuit het vragende land)

1. Project hulp

• Aanbodgerichte hulp (beleid vanuit het gevende land)

2.Noodhulp/ Humanitaire hulp (kort termijn)

• Beperkt in tijd, ruimte en omvang

“Door te veel noodhulp, zullen de boeren in ontwikkelingslanden nooit op eigen benen kunnen staan”

Good governance

1. Wanneer een land arm genoeg moet zijn en wel ene goed bestuur hebben voor programma hulp van centrum landen

Effecten ontwikkelingshulp op voedselsituatie

• Donoren profiteren van gegevens hulp > gebonden hulp (donor bepaald)
• Donor land zijn incoherent bezig > doelstellingen verschillende ministeries niet op elkaar afgestemd

Gebonden hulp

1. Donoren profiteren van ontwikkelingshulp

Incoherent

1. De doelstellingen van de verschillende ministeries in het donorland niet goed op elkaar zijn afgestemd