Arm & Rijk

Ethiopië ligt tussen de evenaar en de Kreeftskeerkring, het ligt dus op het noordelijk halfrond. De infrastructuur is er slecht en relatieve afstanden zijn groot. Van de weinige wegen die er zijn is  maar een klein deel van die wegen verhard. Toch vindt het meeste vervoer plaats over de wegen en zijn vele delen van Ethiopië niet aangesloten op het wegennet. Dit bemoeilijkt de toegang tot centrale voorzieningen en markten. Er is één spoorweg, de Ethiopië – Djibouti spoorweg. Het land heeft vier grote vliegvelden en tien kleinere. De relatieve afstand wordt nog verder vergroot door de bergen.

Ethiopië is qua bevolkingsaantal (90 miljoen) het grootste land van Afrika na Nigeria. De bevolking neemt al jarenlang toe, dit komt echter niet door een positief migratiesaldo maar door een fikse groei van de natuurlijke bevolkingsgroei, de groei zal steeds sneller gaan.
Het sterftecijfer is niet verontrustend hoog, hier zit echter een hoge kindersterfte aan verbonden. De meesten wonen op het platteland maar de steden oefenen een aantrekkingskracht uit op de mensen vanwege de armoede op het platteland. (push) In de steden is echter geen werk en velen vluchten de informele sector in. Addis Abeba is een primate city.

De bevolking is erg geconcentreerd in de centrale en noordelijke hooglanden.(3/4 van de bevolking)

De Amhara en de Oromo zijn de twee grootste etnische groepen van Ethiopië.  Ethiopië is erg versnipperd door de vele volken, talen en culturen. Het lingua franca is Engels. 60% van de bevolking is christen en 1/3 is moslim (herdersvolken) Bij alle groepen heerst een hoge graad van analfabetisme en vooral op het platteland worden kinderen vaak van school weggehouden.

De overheid en andere instellingen moeten betrouwbaar zijn en burgers moeten naar de rechter kunnen stappen. Rechters en ambtenaren moeten onomkoopbaar zijn en het beleid moet begrijpelijk en transparant zijn. Alle inwoners en groepen moeten de kans hebben mee te doen en een vrije mening mogen hebben. Als aan alles wordt voldaan spreek je van good governance . Ethiopië kent een heersende rijke klasse. Sinds 1991 is Ethiopië een federatie van negen staten met alle een grote mate van autonomie.  De staten komen overeen met de woongebieden van de grootste volken. De Tigraway zijn aan de macht en deze groep wordt bevoordeeld. Nu steeds meer liberalisering en democratische waarden.

De primaire sector is de belangrijkste in Ethiopië (80% v/d export). In het oosten en noorden vind je extensieve veeteelt, in de bergstreken worden granen, wortels en koffie geteeld. De export van koffie was erg belangrijk maar de inkomsten vallen tegen door overproductie op de wereldmarkt terwijl importartikelen duurder werden, d.w.z. dat de ruilvoet verslechterd. De secundaire sector levert weinig banen op evenals de bouwnijverheid. De kwaliteit van beide is vaak gebrekkig en ook de arbeidsintensieve industrie stelt weinig voor.  Fabrieken verwerken landbouwproducten (rond Addis Abeba en Dire Dawa) Ethiopië is afhankelijk van buitenlandse hulp à leveren van kennis & kapitaal, leningen, schenkingen en directe buitenlandse investeringen. Buitenlandse bedrijven worden gelokt met aantrekkelijke voorwaarden. Ook neemt de inflatie toe. Door de eerdere oorlog gingen oorlogsuitgaven ten koste van infrastructuur, onderwijs en zorg.

De landschappen wisselen sterk in Ethiopië, het hoogland is de watertoren van Oost-Afrika. Het berggebied wordt doorsneden door de Oost-Afrikaanse slenk. Er heerst een betrekkelijk gematigd klimaat en er is weinig verschil in de seizoenen. De temperatuur wordt sterk beïnvloed door de hoogteligging.  Door het reliëf kunnen temperaturen over korte afstand sterk wisselen. De hoeveelheid neerslag bepaalt wat de agrarische bestaanswijze is à Hoe droger, hoe extensiever de veehouderij. Ook is de neerslag per jaar niet betrouwbaar, vooral in drogere gebieden. Dat is de neerslagvariabiliteit.

Ethiopië is te verdelen in vier neerslaggebieden:                              

- Aride zone: noordoosten en oosten met max 500mm regen en een stenige, onvruchtbare bodem à nomaden, doornige struikjes en korte grassen.

- semi-aride zone: aan de rand van het hoogland en beneden 1500m met twee natte periodes per jaar (500mm – 700mm regen per jaar) à Akkerbouw en extensieve veeteelt.

- subhumide zone: Hoger gelegen gordel rondom het hoogland met minstens een half jaar neerslag (tot 1500mm) à lange grassen, frisgroene struiken en bossen. Maïs als voedselgewas samen met wat veeteelt à Hier echter wel last van slaapziekte

- humide zone: in het hoogland, warme zomertijd is ook de regentijd (1500mm – 2500mm regen) à Tropische bossen.

Door het reliëf kunnen stuwdammen en –meren aangelegd worden om irrigatieprojecten op te zetten. Nog niet de helft van het beschikbare land wordt gebruikt voor commerciële akkerbouw, dit heeft te maken met: de productie is in handen van kleine, zelfvoorzienende boeren die bovendien afhankelijk zijn van de neerslag en de afwisseling naar droogte die nodig is om gewassen te rijpen en oogsten. Bega(= droge seizoen) Belg (=kleine regentijd) Kiremt (=grote regentijd). Geen regen = Honger. De landbouwproductie is ongelijk verdeeld. Een andere oorzaak is dat de bedrijfsgrootte ieder jaar afneemt, vooral op de hoogvlaktes als gevolg van de snelle bevolkingsgroei. Slechts 30% van het voedsel komt op de markt. Een derde oorzaak is dat de eigendom van de grond bij de overheid ligt waardoor boeren niet in het land willen investeren en/of beschermen van de grond vanwege het gebrek aan rechtszekerheid.

Door de ouderwetse en verkeerde landbouwmethodes zijn opbrengsten laag en raken akker uitgeput. De hoge agrarische bevolkingsdichtheid leidt tot ontbossing van de hellingen en versterkt uitputting. Ontbossing à watererosie en spoelt weg. In droge gebieden leidt de grond onder overbegrazingà Grond wordt kaalgevreten. Door winderosie en verzilting raken weidegronden onbruikbaar. Deze processen leiden alle op grote schaal tot bodemdegradatie

De handelsbalans van Ethiopië is ieder jaar zwaar negatief, o.a. door de aankoop van voedsel en invoer van olieproducten en kapitaal. De staatsschuld groeit en Ethiopië wordt afhankelijk van buitenlandse hulp.

De commerciële landbouw wordt wel gestimuleerd. Staatsbedrijven worden beschikbaar gesteld aan (tuinbouw, kruiden, groentes)bedrijven die gericht zijn op de wereldmarkt. Toch blijft het vervoer lastig door de slechte infrastructuur.

Iemand lijdt honger wanneer hij niet in staat is om voldoende voedsel van goede kwaliteit te eten. Van honger wordt gesproken wanneer iemand gedurende langere tijd minder energie binnenkrijgt dan 1.690 kilocalorieën per dag binnenkrijgt. Dit is kwantitatieve honger . Bij kwalitatieve honger is er voldoende energie maar te weinig variatie(vitaminen, mineralen en eiwitten). Bij een acuut gebrek aan voedsel ontstaat hongersnood . Er wordt gesproken van ondervoeding wanneer iemand voortdurend te weinig of te eenzijdig voedsel binnenkrijgt. Het recht op voedsel(zekerheid) is vastgelegd in de Universele verklaring van de rechten van de mens.

De FAO maakt gebruik van de voedselbalans (Verhouding tussen voorraad -  consumptie) om voedselzekerheid te meten, die dan wordt vergeleken met wat de bevolking daar aan eten nodig heeft.

Vooral tarwe vindt zijn weg over de hele wereld. Transportstromen van voedsel en grondstoffen voor levensmiddelen over het hele continent en soms zelfs wereld lopen. Hier kun je dus spreken van geglobaliseerde landbouw. De prijs van gewassen wordt bepaald op de wereldmarkt, door openstelling van grenzen voor gewassenhandel is de export enorm toegenomen. Door overproductie (van bijv. koffie) daalt de prijs daarvan.

Vervoer komt alleen tot stand als aan voorwaarden wordt voldaan (Ullman)

- Complementariteit tussen regio’s (vraag & aanbod à Tekort & overschot) Uitruil niet altijd door: voedselleveranties moeten betaald worden, vooral in noodlijdende landen is dat geld er niet en de invoer van voedsel geeft geen garanties dat het bij diegenen terecht komt die het het meest nodig hebben

- Transporteerbaarheid: Goede en/of slechte infrastructuur?

-  Tussenliggende mogelijkheden: Geval van hoogste bieder en/of afstand (transportkosten). Omgekeerd kan een tussenliggende hindernis verklaren waarom het veel verder wordt vervoerd terwijl het ook naast de deur kan. (Denk aan ijzeren gordijn)

De concurrentie op de wereldmarkt is ook niet altijd eerlijk. Boeren in westerse landen profiteren van wetenschappelijke methoden, grootschalige mechanisatie en moderne apparatuur. à Veel hogere productie. Zij worden ook gesteund met landbouwsubsidies omdat het veel kapitaal kost. Afrikaanse landen geven vaak geen subsidies of worden gedwongen deze te stoppen door vrijehandelsovereenkomsten. Zij worden dan te duur en niet te betalen voor de eigen bevolking dus wordt goedkoop voedsel uit EU en VS geïmporteerd. Deze concurrentie kunnen de Afrikaanse boeren niet winnen. Ook de dumping van producten uit VS en EU speelt hierbij een rol. Men blijft hierdoor afhankelijk van dit voedsel en heeft geen kans de eigen landbouw te herstellen en vergroten. Een ander probleem zijn de invoertarieven om de eigen economie te beschermen. Soms zijn deze zo hoog dat het voordeel van goedkope arbeid volledig teniet wordt gedaan.

Het voedseltekort is volgens wetenschappers vooral een verdelingsvraagstuk.

In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw kwam de groene revolutie, dit is de sterke stijging van voedselproductie in ontwikkelingslanden door nieuwe graanvariëteiten  (maïs, rijst, tarwe) die soms wel 3x zoveel kunstmest nodig hadden en een goede bevloeiing en gewasbescherming leverde dit oogsten op die een veelvoud waren van de vorige oogsten. Maar dit had problemen tot gevolg: daling grondwater en verdroging van natuur, bestrijding vergiftigde mens en milieu, boeren met weinig verstand van kunstmest gebruikten dit verkeerd en dit spoelde weg met de regen, grote boeren hadden beter toegang tot de technieken, door grote oogsten nam de prijs af. Duurzame traditionele methodes raakten vergeten, net als oude graanrassen. Door meer productie à meer marktgericht à minder voor plaatselijke bewoners.

Genetische modificatie kan worden gebruikt om gewassen te maken die tegen zout, plagen en droogte kunnen. Dit zou de welvaart en voedselvoorziening in semi-aride gebieden verbeteren. Deze zaden zijn echter duurder en niet altijd te betalen.

Voedselonzekerheid gaat (vaak) samen met het ontbreken van politieke stabiliteit. Of een beperkte of juist te grote overheidsinvloed, scheve machtsverdeling of vriendjespolitiek en gewapende conflicten.

Ethiopië leunt op een onderontwikkelde boerenbevolking van arme, zelfvoorzienende boeren. Bijna de helft leeft onder de armoedegrens en 1/5 moet voortdurend voedselhulp krijgen. Zo is er nauwelijks productie voor de markt. En mocht er wat over zijn dan weten de meeste boeren de marktprijs daar niet van als het al lukt en bovendien rendabel is om het (meestal) beetje maïs te vervoeren

Het isolement van het platteland gaat samen met armoede, snelle rurale bevolkingsgroei en gezondheidsproblemen. Wie ziek is kan geen arbeid verrichten en niet produceren. Het blijft dus steken in een vicieuze cirkel. 75% kan niet beschikken over schoon water, een ander probleem is aids. 1/40 is in Ethiopië besmet met hiv, vooral op het platteland. Medische hulp is duur evenals begrafenissen, zeker als dit betaald wordt uit een almaar dalend inkomen. Steeds minder arbeiders moeten meer hulpbehoevende mensen onderhouden. Door het analfabetisme en gebrek aan informatie weet men niet hoe ze zich moeten beschermen tegen de ziekte. Aids is min of meer een taboe en ook condooms worden niet gebruikt.

Natuur:

Je kunt beter kijken naar de hoeveelheid nuttige neerslag (neerslag – verdamping) dan de gemiddelde neerslag. De onvoorspelbaarheid van de neerslag speelt een grote rol voor de voedselvoorziening, het kan variëren in hoeveelheid maar ook in intensiteit. Als er teveel in één keer valt loopt het meeste water gewoon ongebruikt weg. Dan is de nuttige neerslag niet groot terwijl er toch erg veel valt. Ook bestaan er ruimtelijke verschillen: op plek A plenst het terwijl verderop op plek B bijna niets valt. Door erosie gaat er veel vruchtbare grond verloren.(overbegrazing, ontbossing, verkeerde techniek) en rivierdalen slibben erdoor dicht waardoor nabijgelegen akkers overstromen.

Programmahulp is een voorbeeld van structurele hulp. Het is een verzamelnaam voor geldelijke steun. (kwijtschelden schulden, geld voor aidsprogramma). Soms zitten er voorwaarden aan zoals eerlijke verkiezingen of verbeteren van mensenrechten. Noodhulp is min of meer de EHBO van de ontwikkelingssamenwerking.

Een grote vraag is of al deze noodhulp wel leidt tot ontwikkeling en zelfredzaamheid. Er moet meer structurele hulp worden geboden. Ook is er kritiek op de regering, voedselhulp gaat vaak eerst richting de Tigraway en daarna pas naar de rest.

Ethiopië wil niet blijvend afhankelijk zijn van het buitenland en neemt zelf ook maatregelen. Zo willen ze het water beter over het land verdelen. In (semi-)aride gebieden verkochten mensen wat vee om aan geld voor eten te komen als het erg droog was, in nattere tijden groeide de veestapel weer aan. Als het te lang droog blijft raken deze mensen hun buffer kwijt en zijn ze zeer kwetsbaar. Er wordt te weinig geld besteed aan stuwmeren (dit geld is er vaak ook gewoon niet) om de regen op te vangen als buffer voor drogere periodes. Irrigatie zou de opbrengst zeker verhogen. Door irrigatie neemt de diversificatie ook toe, dan is het risico op misoogsten, plantenziektes en prijsdalingen kleiner. De regering geeft microkredieten uit aan boeren en verbetert lokale wegen. Betere landbouw levert meer op voor de export en voor de industrie en niet enkel voor eigen gebruik. Ook kan er dan sneller mechanisering plaatsvinden en kunnen arbeidskrachten in de fabrieken gaan werken. Dit beleid is echter niet gericht op privatisering van de grond. Vooral de Tigraway profiteren. Er wordt tegenwoordig wel beter in kaart gebracht wie gratis hulp nodig heeft en wie er een tegenprestatie voor kan leveren (voedsel-voor-werk)