3.3 Systeem Aarde

3.3 Verandering in landschapszones door menselijke activiteiten

De mens probeert de natuurlijke omgeving naar zijn hand te zetten, met alle gevolgen van dien.

Invloed van de mens op landschappen

De grootste ruimteverslinders op het landoppervlak is de landbouw. Het tegenstrijdige van landbouw is dat, ondanks de toename van de wereldbevolking, mondiaal de productie van landbouwproducten nog steeds groter is dan de vraag ernaar.

Het ondeskundige gebruiken van de landbouwgrond. Hierdoor vindt er landdegradatie plaats (bodemdegradatie). Dit is het verlies aan biologische en economische productiecapaciteiten van het land. De grond is niet meer in staat de natuurlijke vegetatie in de landbouwgebieden van voldoende water en voedingsstoffen te voorzien. Door erosie is de laatste 40 jaar bijna een derde van de landbouwgrond verloren gegaan. Aangezien de herstelperiode erg lang is, werd dit probleem simpelweg verholpen door nieuwe stukken grond in gebruik te nemen. Dit is daarom ook de belangrijkste reden voor ontbossing.

Er moet gestreefd worden naar duurzaam landgebruik, zodat toekomstige generaties in de diverse landschapszones nog een bestaan kunnen opbouwen.

Steeds meer zand?

Verwoestijning of desertificatie is een vorm van landdegradatie die plaatsvindt in aride en semi-aride gebieden op aarde. In dit soort gebieden is slecht een beperkte begroeiing aanwezig. De aanwezige flora en fauna is uitstekend aangepast aan de droge omstandigheden. Zo hebben de planten een uitgebreid wortelstelsel om water te zoeken en is de verdamping via de bladeren minimaal.

Verwoestijning ontstaat door een wisselwerking tussen mens en natuur. De kwetsbaarheid van een gebied wordt bepaald door de hoeveelheid neerslag.

Aan de kant van de natuur spelen onvoorspelbare klimaatvariaties een belangrijke rol, maar met behulp van satellietbeelden is waar te nemen dat deze grens bij een opeenvolging van enkele natte en droge jaren zo’n 200 km verschuift.

Verschillende menselijke activiteiten dragen hun steentje bij aan de verwoestijning. Overbeweiding is een belangrijke activiteit. Door een toenemende bevolkingsdruk graast er vaak te veel vee (runderen, schapen, geiten) op de gronden. Door deze overexploitatie krijgt de natuurlijke vegetatie niet de kans te herstellen, de productiviteit en kwaliteit van de bodem vermindert. – Ook het gebruik van te veel water kunnen bijdragen aan verwoestijning.

Door slechte irrigatietechnieken kan verzilting ontstaan: het toenemen van het zoutgehalte van de bodem. Dit gebeurt als er een verdampingsoverschot is. Door het achterlaten van te veel onbenut irrigatiewater kan het grondwater namelijk hoger komen te staan. Het water kruipt omhoog aan de grond en verdampt aan de oppervlakte, de zouten blijven achter en de meeste planten kunnen niet tegen zout. Landbouw is dan (bijna) niet meer mogelijk.

Gebieden met verwoestijning hebben ook vaak te lijden aan bodemerosie. Dit is een proces waarbij bodemdeeltjes worden losgemaakt en verplaats door wind of water. Bodemerosie veroorzaakt het verdwijnen van de voor de plantengroei onmisbare bovenste verweringslaag.

Verzilting en bodemerosie zijn dus ook twee vormen van landdegradatie.

Duurzaam landgebruik

Bij duurzame ontwikkeling wordt voorzien in de behoeften van de huidige generatie, zonder dat de behoeftevoorzieningen van de toekomstige generaties gevaar loopt. Door duurzaam landgebruik kunnen de processen van landdegradatie worden gestopt of voorkomen.

Wat gebeurt er met de ijsbeer?

Door de opwarming van de aarde door het versterkte broeikaseffect smelt er teveel ijs.

Veen- en moerasgebieden, waar de ontdooiende permafrostzones deel van uitmaken, zijn een belangrijke bron van het broeikasgas methaan (CH4). Dit moerasgas kan ontstaan bij afbraak van het veen als de bodem is verzadigd met water en er geen zuurstof in kan doordringen. Bij hogere temp. wordt er meer methaan gemaakt. Dit kan weer zorgen tot een versterking van het broeikaseffect, dus nog meer methaan. Er is dan sprake van een positieve terugkoppeling. Veel van het methaan in de permafrost gebieden zit opgesloten in een ijsachtige substantie en kunnen ontsnappen wanneer het smelt.

Volgende de ruimtevaartorganisatie NASA is de afgelopen 10 jaar de temp. in het noordpoolgebied met 1,2 graden gestegen. Zij stelde ook vast dat het ijs in het noordpoolgebied sinds 1980 elke tien jaar bijna met 10% is afgenomen.

Ook al bestaat maar 2% van al het water uit ijs, als dit smelt heeft het grote gevolgen. Dit heeft alles te maken met het albedo-effect. IJs kaatst 80% van het zonlicht terug. Dit wordt minder als de oppervlak van de bevroren poolzee afneemt. Het zeewater slaat dan warmte op, waardoor de kans dat het poolgebied gaat bevriezen steeds kleiner wordt. Ook hier is dus sprake van een zichzelf versterkend effect, een positieve terugkoppeling.

Het zeeniveau stijgt niet door het smelten van zeeijs. Warmer zeewater kan wél een warmer klimaat tot gevolg hebben. Hierdoor kan bijvoorbeeld de enorme ijskap die Groenland al jaren bedekt in hoog tempo smelten. Als dit smeltwater in de oceaan terechtkomt, wordt er in sommige doemscenario’s beschreven dat dit kan leiden tot een zeespiegelstijging van 6 meter. Elk kustgebied zal dan overstromen.