Recensie van De vliegeraar (Khaled Hosseini)

Kille winters in Kabul

De afgelopen dagen heb ik mijn avonduren besteed aan het lezen van De vliegeraar (The kite runner); een boek dat is geschreven door Khaled Hosseini. Het is vertaald door Miebeth van Horn. De auteur is een Amerikaanse schrijver en daarnaast is hij arts. Hij en zijn vrouw hebben twee kinderen en ze wonen met z’n drieën in Noord-Californië. Hosseini is geboren in Kabul, Afghanistan. Hij en zijn ouders zochten na een aantal jaren asiel in Amerika, vanwege de staatsgreep van het sovjetleger in Afghanistan. Terwijl Hosseini medicijnen studeerde in zijn nieuwe thuisland, heeft hij zijn eerste boek en tevens zijn grootste succes geschreven: De vliegeraar. Zijn debuutroman is een psychologische ontwikkelingsroman. Je gaat als lezer namelijk mee in de gedachten en gevoelens van de ik-persoon: Amir. Je groeit als het ware samen met Amir op en je leest welke karakterveranderingen hij doormaakt.

Zijn drie opeenvolgende boeken waren ook erg succesvol. Twee van zijn vijf boeken, exclusief De vliegeraar, bevatten illustraties. Ik denk overigens niet dat De vliegeraar ook illustraties nodig heeft, want de enorm gedetailleerde manier van schrijven zou illustraties overbodig maken. Nog een verschil is dat De vliegeraar het enige boek is dat vanuit de ik-persoon is verteld. In zijn andere werken maakt de auteur gebruik van een alwetende verteller. Al Hosseini’s boeken bevatten grotendeels dezelfde onderwerpen: Oorlog en drama tussen familie en vrienden. Het zijn dan ook allemaal psychologische romans. De thema’s zijn echter niet allemaal hetzelfde; In De vliegeraar gaat het over een familie waarin jaloezie een grote rol speelt. Hierdoor zijn de familierelaties soms wat moeizaam. In zijn andere boeken zoals Duizend schitterende zonnen staat juist een innige familieband centraal. Ondanks alles staat familie op de eerste plaats. In De vliegeraar zijn deze banden juist veel afstandelijker en moeizamer. 

Amir woont samen met zijn vader Baba in het vredige Kabul, Afghanistan. Ze wonen in een groot huis en hebben twee dienaren, vader Ali en zoon Hassan. Een trouwe vriend van de familie is Rahim Khan. Amir en Hassan groeien samen op en zijn dikke vrienden. Op een dag doen Amir en Hassan samen mee aan de jaarlijkse vliegerwedstrijd. Amir bestuurt de vlieger en Hassan is de vliegeraar. Het is Amir gelukt om als laatste over te blijven met zijn vlieger en Hassan gaat achter de gewonnen vlieger aan. Een paar jongens zetten Hassan echter klem en vervolgens verkrachten ze hem. Amir ziet het allemaal gebeuren en doet niets, waardoor hij een enorm schuldgevoel krijgt. Een tijdje later besluiten Ali en Hassan te vertrekken en vanaf dat moment heeft Amir ze nooit meer gezien. In 1981 vluchten Amir en Baba naar Amerika, want de oorlog in Afghanistan is uitgebroken. In Amerika trouwt Amir met Soraya. Plotseling krijgt Amir een belletje van Rahim Khan; hij moet zo snel mogelijk komen, want hij kan alles goedmaken. In Afghanistan aangekomen, vertelt Rahim hem dat Hassan en zijn vrouw zijn vermoord door de bezetters. Hassan blijkt echter nog een zoon te hebben: Sohrab. Amir verdrinkt in zijn schuldgevoel en gaat op zoek naar Sohrab in het gevaarlijke Afghanistan. Als hij Sohrab in een weeshuis heeft gevonden, neemt hij het jongetje mee naar Amerika. Soraya en Amir nemen hem in huis en voeden hem op. Sohrab is echter zeer getraumatiseerd, waardoor hij moeilijk contact kan maken. Toch komen er beetje bij beetje wat meer woorden uit hem en na twee jaar laat hij zelfs een glimlach zien.

Het verhaal is niet chronologisch geschreven, het begint namelijk met het heden: 2001. Daarna gaat de schrijver in op het verleden van Amir en alles wat hij heeft meegemaakt tot hij het belletje van Rahim Khan krijgt over Sohrab. 

Er vinden tijdsprongen plaats, maar die zijn altijd duidelijk aangegeven met jaartallen of in het geval van een herinnering: cursieve letters. Een enkele keer worden ook flashforwards gedaan. 

Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Kabul en deels in Amerika. Kabul verandert door het verhaal heen van een vredige en rijke stad naar een oorlogsgebied waar alleen maar lemen hutjes staan. De winter is een belangrijk seizoen, want dan spelen de vliegerwedstrijden zich af. Amir kijkt het hele jaar uit naar de winter, de kans om zijn vader trots te maken. Ook ga je als lezer mee met Amir die veel verschil merkt tussen Amerika en Afghanistan. 

De roman is vanuit de eerste persoon, Amir, geschreven. Er worden soms sprongen in tijd gemaakt, waardoor je kennis maakt met de gedachten van Amir als kind en tevens als volwassene. 

Racisme is een van de belangrijkste thema’s. Ondanks dat Amir en Hassan samen opgroeien, blijft er een soort kloof tussen hen. Hassan is namelijk een Hazara en Amir is een Pashtun. In Kabul worden Hazara’s gehaat en gediscrimineerd. Je merkt ook dat Amir soms op een tweesplitsing zit, aan de ene kant denk hij: ‘Het is toch maar een Hazara?’ Maar aan de andere kant is Hassan zijn trouwste vriend; Hassan staat altijd voor hem klaar. Hierdoor heeft Amir Hassan nooit een vriend genoemd, terwijl Hassan Amir wel als vriend beschouwde.

Het mooie aan dit boek is dat het erg realistisch is. Zo zijn vliegerwedstrijden in werkelijkheid ook een traditie in Afghanistan. Eigenlijk is het verhaal tussen Amir en Hassan het enige fictieve gedeelte, terwijl de rest zich in werkelijkheid plaats heeft gevonden. In 1981 is er in Afghanistan oorlog uitgebroken door de bezetting van het sovjetleger. Dit laat Hosseini terugkomen in zijn boek. De reden dat Hosseini zoveel realistische elementen gebruikt, is omdat hij zelf ook in Kabul is opgegroeid. Vervolgens is hij ook naar Amerika gevlucht, vanwege het gevaar in Afghanistan. Hij heeft met eigen ogen meegemaakt hoe Kabul is veranderd, en hoe het is om naar een ander land te vluchten. Dit leidt ertoe dat zijn roman uitermate realistisch is. 

De verzameling van waargebeurde evenementen is niet het enige wat het tot een realistisch verhaal maakt. Het verhaal is ook erg voorstelbaar, doordat de omgeving altijd uitgebreid wordt beschreven. Pagina’s vol beschrijvingen kunnen er natuurlijk toe leiden dat het boek cliché en voorspelbaar wordt. De manier waarop Hosseini echter bijvoorbeeld een winter omschrijft, maakt het boek juist levendig. Hosseini verwoordt op een magische wijze de banden tussen mensen aan de hand van de omgeving. Zo besteedt hij eerst een paar regels aan de omgeving waarin Amir zich bevindt. Vervolgens legt hij een link tussen de omgeving en de band tussen Amir en Baba. Een goed voorbeeld hiervan: ‘Maar vooral omdat de kilte tussen Baba en mij als de bomen bevroren en de wegen beijzeld waren een beetje ontdooide.’ Deze sensationele manier van beschrijven maakt het dus tot een realistisch en levendig boek.

Het valt niet te ontkennen dat De vliegeraar een heftig en treurig boek is. Er gebeuren veel negatieve dingen die erg veel indruk op me maakten. Zo wordt Hassan als een trouwe, lieve en vrolijke jongen beschreven. Hij heeft alles voor Amir over: ‘Hij maakte een kommetje met zijn hand en riep: ‘Voor u doe ik alles!’ ’

Ik kreeg echt enorm veel respect voor Hassan en ik gunde hem al het geluk. Toen kwam ik aan bij het moment dat hij werd verkracht, omdat hij een Hazara was. 

Deze passage was zo ontroerend, omdat Hassan juist degene was die dit, naar mijn idee, het minst had verdiend van alle personages. 

Ook het feit dat hij en zijn vrouw zomaar zijn vermoord, vanwege hun geloofsovertuiging, raakte me diep. Dit boek zal daarom niet voor iedereen geschikt zijn, aangezien het een heftig verhaal is. 

Ondanks dat, weet ik dat de schrijver hier ook iets mee bedoeld heeft, namelijk de lezer laten begrijpen wat racisme met een mens kan doen. Bij een boek is het de bedoeling dat het je aan het denken zet en dat doet dit boek zeker. Het is absoluut geen gevalletje ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’, maar dat moet het ook niet zijn. Het zou namelijk waargebeurd kunnen zijn en het is belangrijk dat we ons dat realiseren. Nog steeds worden er kinderen verkracht en nog steeds worden mensen vermoord vanwege hun religieuze achtergrond. Hosseini maakt de wereld niet beter dan hij is en je wordt met de neus op de feiten gedrukt. Ik heb echt geleerd van dit boek, want ik ging gelijk bij mezelf na: ‘Discrimineer ik (onbewust) ook?’ En dat is wat een boek moet doen; het moet je laten nadenken.

Tijdens het lezen werd ik echt meegesleurd in een baan van emoties. Naast verdriet voelde ik ook soms boosheid. De manier van handelen van Amir keurde ik vaak af. Toen ik las dat Amir bleef toekijken hoe Hassan werd verkracht, wilde ik bijna naar hem schreeuwen dat hij Hassan moest redden. Dat deed hij niet. Naast dat dit frustrerend kan zijn, zorgt dit er wel voor dat je als lezer helemaal in het boek opgaat. 

Zo is er nog een fragment waarbij ik tamelijk boos werd op Amir. De dagen na de vliegerwedstrijd negeert Amir Hassan namelijk compleet. Hij ontloopt hem constant en als Hassan hem vraagt of hij wil spelen, zegt hij nee. Ik vond dit erg laf van Amir en ik wenste dat hij het niet deed. ‘Ik weet niet wat ik gedaan heb, Amir agha. Ik wou dat u het tegen me zei. Ik weet niet waarom we niet meer spelen.’ Toen ik dit las was het enige dat ik dacht: ‘Amir wees nou eens eerlijk en leg alles uit, want nu voelt Hassan zich onterecht schuldig.’ Helaas heeft Amir het nooit uitgelegd, hij heeft Hassan nooit meer durven aankijken.

Toch is dat juist hoe Hosseini het heeft bedoeld. Bij alle gebeurtenissen in het boek wordt Amir neergezet als een tamelijk laffe en jaloerse jongen. Als Hassan en Amir werden nageroepen op straat, dan was Hassan degene die het voor hen opnam. Hassan is juist de dappere en trouwe jongen die tevreden is met wat hij heeft. Dit contrast komt duidelijk naar voren tijdens elke gebeurtenis in het boek. Ik vond het zelf dan ook erg oneerlijk dat Hassan eigenlijk het slachtoffer was. Helaas gaat het in de echte wereld net zo. Hosseini heeft aan de hand van deze twee tegenovergestelde personages duidelijk kunnen maken hoe oneerlijk de wereld in elkaar zit.

Het begin van het verhaal was wat verwarrend. Eerst lees je een passage in het nu, het huidige leven van Amir. Vervolgens ga je jaren terug naar zijn kindertijd. Het duurde daarom bij mij echt eventjes om in te komen, want het was nog een beetje onsamenhangend. Je gaat het daarentegen, naarmate je verder leest, steeds meer begrijpen. Ik moest als het ware eerst wennen aan zijn schrijfstijl, maar eenmaal gewend vielen de puzzelstukjes allemaal in elkaar. De flashbacks waren in het begin wat verwarrend. Hoe meer context je echter krijgt, hoe beter die flashbacks in het verhaal passen. De flashforwards zijn een ander verhaal. De flashforwards hadden er voor mij niet in gehoeven, maar dat is een persoonlijke voorkeur. Ik wil namelijk niet graag de afloop van een verhaal weten als ik er nog middenin zit. 

Als je middenin een verhaal zit, wil je juist verder lezen om te weten of het goed komt of niet. De flashforwards zorgen er bij mij voor dat die spanning en hoop een beetje worden weggenomen. Bijvoorbeeld in de zin: ‘De volgende keer dat ik hem zo zonder verlegenheid zag glimlachen was zesentwintig jaar later, op een verbleekte polaroid.’ 

Eigenlijk kun je als lezer dan al raden dat er iets ergs te gebeuren staat en dat je niet naar een positieve gebeurtenis toewerkt. Hierdoor werd ik soms wat teleurgesteld. Uiteindelijk was het dus wel een samenhangend verhaal, maar sommige flashforwards zorgden ervoor dat je even uit je moment wordt gehaald.

Al met al een helaas zeer realistisch, maar indringend boek. Je wordt meegevoerd in een baan van emoties, want je voelt veel empathie voor Hassan, maar tegelijkertijd irriteer je je mateloos aan de keuzes die Amir maakt. Actuele thema’s zoals racisme spelen een grote rol en Hosseini’s unieke manier van beschrijven maakt zijn roman alles behalve cliché. Een minpunt zijn de flashforwards, maar dat is dan ook het enige. Er is geen sprake van een ‘eind goed al goed’, maar zeker de moeite waard om te lezen. Het is leerzaam en de roman zet je aan het denken. Kortom: dit verhaal zal me nog jaren bij blijven.