In hoeverre is het stereotypebeeld van tatoeages in de Nederlandse samenleving in de periode tussen 1940-2012 veranderd?

Ruwe bolster, blanke pit

In hoeverre is het stereotypebeeld van tatoeages in de Nederlandse samenleving in de periode tussen 1940-2012 veranderd?

Voorwoord

Tijdens de maatschappijwetenschappenles hebben we gediscussieerd over tatoeages en hoe mensen hier over denken, en dachten.
Tatoeages vind ik zelf enorm leuk vandaar mijn keuze om mijn profielwerkstuk te houden over tatoeages. Het probleem was alleen, ik had veel eerder al een ander onderwerp gekozen, feminisme. Alsnog heb ik ervoor gekozen om van onderwerp te veranderen. Dit omdat feminisme mij minder aanspreekt en verder van mij afstaat dan de kijk van de Nederlandse samenleving op tatoeages.
Bij het onderzoek over tatoeages maak ik gebruik van literatuur, het internet en enquêtes. Tijdens dit onderzoek hoop ik inzicht te kunnen krijgen over hoe mensen dachten en denken over tatoeages.
Waarom tatoeages mij zo aanspreken…
Als ik iemand zie met een tatoeage vind ik het altijd erg fascinerend. Ik weet nog dat ik voor de eerste keer iemand zag met een tatoeage. We waren op een camping toen ik een jaar of, wat zal het zijn, 9 was en een paar caravans van ons vandaan stond een meisje rond de 18 jaar die gekleed was als gothic. Zij had verschillende tatoeages en was heel erg aanwezig. In mijn ogen was zij toen die twee weken op de camping hét meisje dat ik later zou willen zijn. Stuk voor stuk legde zij mij en de andere kinderen die haar dagelijks opzochten, de verhalen achter elke tatoeage uit. Ik wilde ook een tatoeage krijgen! Helaas was ik 9 jaar, maar vanaf dat jaar begon ik met het zeuren om een tatoeage bij mijn moeder. We hadden afgesproken dat ik er een mocht nemen zodra ik 18 jaar was (toen ik bijna 18 jaar was stelde mijn moeder het vervolgens uit tot 21 jaar, ik dacht: “Mooi niet!”).
Zelf heb ik nu dus ook een tatoeage. Ik heb voor de tatoeage gekozen die ik nu heb omdat er een verhaal voor mij achter zit. Een zwaluw vliegt het grootste deel van zijn leven en als hij vliegt (zweeft) dan gaat hij van hoog naar laag, een golfbeweging. Vroeger zat ik vaak aan de grond en had ik best veel problemen met de scheiding van mijn ouders, hierdoor had ik het erg moeilijk. Ook in het begin van de middelbare school ging het niet denderend goed, ik had geen vrienden en het was iedere dag opnieuw een gevecht om naar school te moeten gaan. Sinds dat ik op de Bernard Lievegoed school kwam ging alles stukken beter, ik maakte vrienden en voelde me ergens thuis. Ik ging in de lucht vliegen als het ware en niets kon mij meer naar beneden brengen. Ik ben enorm dankbaar dat ik uiteindelijk toch nog een fijne middelbare school periode heb mogen hebben en ik ben nog steeds enorm blij met de vrienden die ik heb overgehouden aan mijn tijd op de Bernard Lievegoed. De zwaluw op mijn arm moet mij er dus aan laten herinneren om niet bij elke tegenslag bij de pakken neer te gaan zitten. Ik moet knokken voor mijn geluk en ik moet blijven vliegen, ‘no matter what’.

Hoofdvraag

Mijn hoofdvraag voor dit onderzoek is: In hoeverre is het stereotype beeld van tatoeages in de Nederlandse samenleving in de periode tussen 1940 - 2012 veranderd? Deze vraag hoop ik te kunnen beantwoorden gedurende het onderzoek.
Wat is een stereotype? In de Van Dale staat het als volgt omschreven:
ste•reo•ty•pe het; o -n, -s vaststaand beeld
Het woord tatoeage (tattoo) is afkomstig van het Tahitiaanse woord "tatu". Een tatoeage is een versiering van het lichaam; onder de opperhuid wordt inkt aangebracht. Bij het zetten van een tatoeage wordt een of meerdere naalden gebruikt, deze naalden prikken dan 100 keer per seconden in de opperhuid.
De tatoeage is intussen zo ver geaccepteerd. Mijn generatie kijkt heel anders aan tegen tatoeages dan de generaties voor mijn generatie. In mijn profielwerkstuk zal ik dan ook een enquête houden onder mensen van verschillende leeftijden om te laten zien hoe de verschillende generaties hier tegen aan kijken.
In de periode van 300 tot 100 voor Christus werd de tatoeage gebruikt om respect af te dwingen bij het volk en was de tatoeage een machtssymbool. Wanneer is dit veranderd? En hoe kan het dat men er nu heel anders tegenaan kijkt?

Soorten en vormen

Men onderscheidt vier grote categorieën in de tatoeagewereld: de ‘klassieke’ of primaire tatoeage, de medische dermatografie, de accidentele tatoeage en de gecombineerde tatoeage.
De primaire of de traditionele tatoeages zonder littekens zijn de bekendste. Dit wordt meestal gedaan door prikken maar kan ook gedaan worden door naaien en kerven.
De Inuit (Eskimo’s) pasten als eerste de naai en kerf methode toe. Ze gebruikten een naald met een roet ingesmeerde draad en die werd onder de huid door gehaald.
De Anui gebruikten een mesje in obsidiaan om kleine insnijdingen in de huid aan te brengen. Het prikken wordt hedendaags nog gedaan, met een elektrisch toestel.
Medische dermatografie is een vorm van tatoeage die vooral in de plastische chirurgie gebruikt wordt. Zo kan bijvoorbeeld opnieuw een huidskleur worden aangebracht, bijvoorbeeld bij brandwonden.
Accidentele tatoeages zijn tatoeages die ‘per ongeluk’ achter blijven. Bijvoorbeeld bij een val op het wegdek waarbij roetdeeltjes onder de huid zijn gekomen. Of het afgaan van rotjes of vuurwapens waarbij kruitdeeltjes in een wondje terecht komen.
Gecombineerde tatoeage zijn alle vormen waarbij gelijktijdig sprake is van tatoeage en een andere methode van huidbewerking, denk aan scariferen en branding. De bekendste daarvan zijn de tatoeages van de Maori-stamhoofden. De scarifacties worden gekleurd bij dit proces. Dus er wordt een wond gemaakt en vervolgens wordt er een kleurstof in de wond aangebracht.
Tatoeages worden in sommige stammen gebruikt als overgangssymbool. Een belangrijke, ingrijpende gebeurtenis wordt permanent gemarkeerd door een tatoeage of een andere vorm van body modification.
Mensen kunnen een tatoeage nemen om verschillende redenen, bijvoorbeeld:
- Het merken van misdadigers,
- Laten zien wie meester/slaaf is,
- Het bewijzen van dapperheid,
- Aantonen dat iemand een bepaalde daad (goed of slecht) heeft begaan.

Waar zouden we dan de slaven onder kunnen plaatsen? Naar mijn weten is een tatoeage die onder dwang wordt gezet een primaire tatoeage of gecombineerde tatoeage. Het ligt er net aan op wat voor een manier deze tatoeage wordt gezet. Zodra er littekens aan te pas komen of wanneer er gesneden wordt in de huid dan kunnen wij spreken over een gecombineerde tatoeage. Bij vee wordt bijvoorbeeld de tatoeage in het oor aangebracht. Het beest wilt het niet, maar hij krijgt de tatoeage op een dusdanige manier dat er geen litteken overblijft. Hetzelfde geldt voor honden met een tatoeage in het oor (wat tegenwoordig niet meer is toegestaan).

Gottfried Lindauer Tohunga-ta-moko tatoeëerscène bij de Maori (Nieuw-Zeeland)

Voorgeschiedenis

Bodymodification is geen modern begrip: sinds mensenheugenis hebben mensen overal ter wereld door ingrepen op hun lichaam hun uiterlijk veranderd. Tatoeage is een van de oudste vormen van bodymodification. Onder bodymodification valt de tatoeage, de piercing, plastisch chirurgie en het branden van de huid.
Sinds kort beginnen de tatoeages pas echt geaccepteerd te worden in de maatschappij terwijl het voorheen echt nog taboe was. Tatoeages waren namelijk iets voor de lagere klasse en door de eeuwen heen had de tatoeage geen goed beeld gekregen mede dankzij de Tweede Wereldoorlog.
Niet alleen de methodes voor de bewerking van de huid (scariferen, branding) maar ook de verschillende tatoeagetechnieken zijn niet altijd duidelijk van elkaar te onderscheiden. Met tatoeëren worden er onuitwisbare pigmenten in de lederhuid aangebracht.

1870-1940
Aan het einde van de 19e eeuw is de tatoeage naar het westen gekomen. De laatste 20 tot 30 jaar lijkt de tatoeage steeds populairder te worden. De tatoeage is niet meer alleen voor de onderklasse, maar ook zeker voor de middenklasse en in toenemende mate ook de hogere klassen.
De tatoeages werden door zeelieden - die aan land waren gegaan op onbekende terreinen en daar door de stam van het land werden getatoeëerd - in onze cultuur geïntroduceerd. Niet veel later werden de tatoeages ook bij elkaar gezet tijdens de lange saaie reizen. Dit gebeurde vaak als vermaak en tegen verveling.
“Every sailor worth his salt had big swirls tattooed on the calves of his legs, a chest piece, or at least a crying and laughing baby with the words ‘sweet and sour’. When you had gone five thousand miles at sea, you got a bluebird on your chest. When you’d gone ten thousand you got the second bird on the other side. If you crossed the equator you got a Neptune on your leg, and for security you got a pig on one foot and a rooster on the other, a charm that would keep you from drowning at sea.”
De zeelieden keerden terug naar huis met hun tatoeages en men was geschokt. Zeelieden waren sowieso al van de lagere klasse, vandaar dat sommige van ons nog steeds denken dat tatoeages bij de lagere klassen horen. Uiteindelijk wist de tatoeage omhoog te kruipen van de lagere klasse, naar de middenklasse en uiteindelijk naar de hoge klassen.
De tatoeage werd en wordt nog steeds als straf gebruikt om slaven, criminelen, dienstweigeraars en ga zo maar door te herkennen.
Zo werd iemand die in Japan of China diefstal, fraude of een andere overtreding beging bestraft met een zwarte band om de boven- of de onderarm. Saddam Hoessein gebruikte tatoeages als straf als iemand weigerde hem te helpen.
Ook gebruiken sociale systemen tatoeages.
We zien tatoeages ook vaak in oorlogsfilms, bij veteranen en bij mannen en vrouwen die hun land dienen. Voor militairen is en was het wapenschild van het onderdeel waarvan zij deel uitmaakten een belangrijke tatoeage. Door middel van deze tatoeages kan je duidelijk aangeven tot welk onderdeel je behoort en het was een identificatie op het slagveld. Het waren vooral de militairen die zich lieten tatoeëren met patriottische symbolen.

1940-1950
Een tatoeage zetten was een uitstekend middel om mensen in een bepaalde klassen in de maatschappij in te delen.
Joodse gevangen werden tijdens de Tweede Wereldoorlog in concentratie kampen getatoeëerd met een nummer, zo werden ze door iedereen herkend.

Het was dus niet raar dat de tatoeage in een verkeerd daglicht kwam te staan. De aandacht die de tatoeage na de Tweede Wereldoorlog kreeg was al minimaal en daarboven op was die aandacht ook nog eens slecht.
Daarvoor was het, zoals al eerder genoemd, een perfecte manier om groepen in de samenleving mee aan te duiden.
In deze tijd wordt de tatoeage dus gezien als een vernedering en iets slechts. Mensen worden steeds herinnerd aan de verschrikkelijke tijden in de Tweede Wereldoorlog. Tatoeages staan in een kwaad daglicht en worden niet geaccepteerd door de samenleving in die tijd.

1950-1965
Een in de jaren vijftig actief tatoeëerder was Albert Cornelissen.
In die tijd werd er als volgt getatoeëerd:
Men had twee emmers, een spons, een lap, het plaatje van de tattoo en een naald nodig. Met de spons uit de ene emmer werd de arm nat gemaakt, plaatje erop, tatoeëeren en schoonmaken met de lap uit de andere emmer. De naalden werden zolang gebruikt totdat hij vond dat ze verwisseld moesten worden. Dus verschillende mensen werden nat gemaakt met dezelfde spons, met dezelfde naald en inkt getatoeëerd en schoongemaakt met dezelfde lap.
Albert Cornelissen tatoeëerde vooral zeemannen. Hij stond ze op te wachten zodra zij thuis kwamen van een lange vermoeiende reis en deelde daar zijn visite kaartjes uit om zo bekend te worden en klanten te werven. In 1960 ging hij samen met zijn zoon reizen met een busje waarin hij mensen kon tatoeëren, een mobile tattoo shop.
Een andere bekende tatoeëerder was Peter de Haan. Hij kwam in contact met Albert Cornelissen toen Cornelissen in de Nederlandse havens zijn eigen tattoo shop bekend probeerde te maken onder de zeelieden. Peter leerde van Albert de fijne kneepjes van het vak en besloot uiteindelijk om zijn eigen tattoo shop te openen in Amsterdam. In die tijd was er nog geen tattoo shop in Amsterdam. Amsterdam was een vrij belangrijke haven waar veel zeelieden kwamen dus hij had vele klanten. In 1955 telde Nederland nog maar 10 tattoo shops, tegenwoordig is het een enorme waslijst. In iedere stad zijn er wel 2 of meerdere tattoo shops te vinden.
Dit is het jaar dat de tatoeage langzaam opkomst heeft in Nederland. Het is nog steeds niet helemaal geaccepteerd maar er zijn bepaalde subculturen die ermee beginnen te experimenteren. Het ligt er net aan waar je bent opgegroeid en met welke mensen je in aanraking komt. In het onderzoek dat ik heb gehouden (blz. 14) heb ik bijvoorbeeld met alleen maar mensen gesproken die niet met tatoeages waren opgevoed.

1965- 1980
Vanaf de jaren zeventig is er een enorme opkomst van de tatoeage. Vele vrouwen laten zich in deze tijd tatoeëren. Dit is dan ook de tijd van de tweede feministische golf. Vrouwen komen steeds meer op voor eigen rechten en willen laten zien dat zij gelijk zijn aan de man. Hierdoor komt de tatoeage weer meer naar de voorgrond en wordt hij daardoor dus ook meer geaccepteerd.
In de jaren ‘70 raakt de tatoeage dan ook in een stroomversnelling, een tatoeage wordt steeds populairder en beetje bij beetje meer geaccepteerd.
Dankzij bekendheden die tatoeages nemen wordt het steeds meer geaccepteerd door de maatschappij.

1980-2005
In Nederland komen de tatoeages helemaal ‘back in the picture’. Bij jongeren is het in de mode en vele laten daarom een tatoeage zetten.
In de westerse cultuur waren de tribals razend populair. De tribal bestaat grotendeels uit motieven met kromme lijnen, geometrische lijnen en vervlechtingen. Hij werd vooral gezet bij punkers en later bij aanhangers van techno.
Nederlands bekendste tatoeëerder Henk Schiffmacher is het er niet mee eens dat de tatoeage alleen maar voor de lagere sociale klasse was bestemd. Door de twintigste eeuw heen zijn er namelijk meerdere personen uit de hogere klasse die zich ook hebben laten tatoeëren. Zo had Joseph Stalin van Rusland een doodskop op zijn borst, Franklin D. Roosevelt uit Amerika het wapenschild van zijn familie op zijn borst, Winston Churchill uit Engeland een anker op zijn linker arm en Prins Bernhard uit Nederland een slang op zijn linkerarm.

Hedendaags

De tatoeage was in het begin niet iets persoonlijks, zoals het tegenwoordig is.
De tatoeage werd van origine in groepsverband gebruikt. Sinds de komst naar het westen en de opkomst na de Tweede Wereldoorlog in het bijzonder zijn het voornamelijk individuen die met tatoeages lopen.
De hedendaagse tatoeëerkunst haalt haar inspiratie vaak uit beschavingen van over de hele wereld. Hier komen zowel motieven als de composities, de kleuren en de topografie van die kunst aan bod.
De Japanse stijl is een van de eerste stijlen die het westen beïnvloed. Westerse tatoeëerders lieten zich inspireren door de Japanse tatoeëerkunst, hun werk werd persoonlijker, er was sprake van meer kleur gebruik en de contourlijnen werden zuiverder. De Japans tatoeëerkunst is nu weer erg in trek, bijvoorbeeld veel mensen kiezen ervoor om een karper te laten tatoeëren.
Tegenwoordig zijn de tatoeages binnen bendes zoals Hells Angels en Salva Maratrucha erg gebruikelijk. Ook in gevangenissen wordt vaak getatoeëerd om te laten zien aan de andere gevangenen wat jij hebt meegemaakt, waarvoor je zit en ga zo maar door. Tatoeages om te laten zien uit welke stad je komt is ook erg gebruikelijk, zo hebben Maastrichtenaren vaak ‘D’n Ingel vaan Mestreech’ als tatoeage.
Tatoeages waren een belangrijk uitdrukkingsmiddel in bepaalde samenlevingen zoals die van de Maori, de Inuit en vele andere. Nu worden tatoeages echter gezien als verfraaiing van het lichaam net zoals het verven van je haar of het dragen van gekleurden contactlenzen. Het stereotype beeld van tatoeages in de samenleving is dus vanaf 1940 tot 2012 langzaam veranderd. De tatoeage is nog steeds niet helemaal geaccepteerd, hopelijk zal het in de aankomende jaren meer geaccepteerd worden.

Enquête

Voor school onderzoek ik in hoeverre het stereotype beeld van tatoeages in de Nederlandse samenleving in de periode tussen 1950 - 2011 is veranderd. Graag zou ik u een paar vragen willen stellen om zo mijn onderzoek te kunnen uitbreiden.
1. In welk jaar bent u geboren?
__________________
2. Welk niveau is uw hoogst genoten studie?
LBO/MBO/HBO/WO
3. Heeft u zelf een tatoeage? Zo ja, waar?
_________________________________________________
4. Wat vindt u van tatoeages?
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
5. Wat denkt u als u iemand ziet met een tatoeage?
_________________________________________________
_________________________________________________
6. Wat voor soort mensen hebben volgens u tatoeages?
_________________________________________________
_________________________________________________
7. Hoe dacht men in uw jeugd (tussen 15 en 25 jaar) over tatoeages?
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________
8. Heeft iemand in uw vriendenkring/familie een tatoeage? Zo ja, wat vindt u hiervan?
_________________________________________________
_________________________________________________
_________________________________________________

Onderzoek

De dames uit 1950 tot 1965 waarbij ik een enquête heb afgenomen hebben geen tatoeage. Over het algemeen komt het erop neer dat de meeste van hen tatoeages afschuwelijk vinden en dat het verminking van het lichaam is. Toch viel er een dame op uit ’56 die tatoeages ziet als iets dat ‘cool’ is.
De meningen waren verdeeld over wat de dames dachten bij het zien van iemand met een tatoeage. Het moet er net aan liggen wat voor een persoon het is en wat voor tatoeages diegene heeft. Toch komt er bij sommige geen goed gevoel naar boven bij het zien van iemand met een tatoeage en daalt degene met een tatoeage dan ook in achting. De meeste dames waren het erover eens dat tatoeages tegenwoordig iets is voor alle klasse. Twee dames daar in tegen zagen het als iets voor ordinaire mensen en voor de lagere klasse.
Het was in de tijd dat zij opgroeiden ‘not done’ om een tatoeage te hebben. Als je er al een had werd je als zigeuner of ordinair beschouwd.
De meeste kennen geen familie of vrienden met een tatoeage. Degene die wel familie of vrienden met een tatoeage kennen zijn hier niet blij mee, het gaat hier namelijk meestal om een dochter of zoon die een tatoeage heeft laten zetten.
De meningen zijn erg verdeeld. Sommige vinden het aso uitzien, bij andere ligt het eraan wat voor een soort tatoeage het is.
Het is mooi zolang je er maar een betekenis in ziet.
Je moet niet gewoon een tatoeage nemen zonder reden, er moet een verhaal achter zitten.
Bij de heren, geboren in 1940-1965, is het niet veel anders. Geen van allen heeft een tatoeage en is ook niet van plan er een te gaan nemen. Velen van hen vinden tatoeages verminking. Tatoeages is iets voor de lagere klassen in onze bevolking, zo was het nu en zo is het tegenwoordig nog steeds volgens hen. Opzicht is er niets mis mee als een ‘jonge dame’ (zoals de heren het zeiden) met een kleine tatoeage over straat loopt. Maar als een man rondloopt met een tatoeage wordt dit als een macho beschouwd.
Ik heb de enquête ook afgenomen bij mensen die geboren zijn in 1985-1997. Het volgende kwam eruit: het grootste deel van de mensen waarbij ik de enquête heb afgenomen hebben geen tatoeage. Een klein groepje heeft wel een tatoeage, meestal op de enkel, de armen, benen, net onder de navel of rug.
Bijna allen van hen vinden tatoeages mooi zolang het maar een betekenis heeft.

Resultaat

Ik wist van te voren al dat mensen een voordeel hebben over mensen met tatoeages. Helaas is dit ook bevestigd tijdens dit onderzoek. Ik betreur het dat mensen al zo snel hun oordeel klaar hebben liggen. Het mag dan wel zo zijn geweest dat mensen met tatoeages vroeger het ‘schorrie-morrie’ waren, maar tegenwoordig is dat niet meer zo. Gelukkig denkt de huidige generatie daar ook zo over. Tatoeages worden in de huidige samenleving geaccepteerd, zolang de tatoeage maar een betekenis heeft.

Nawoord

Ik vond het erg moeilijk om aan informatie te komen over tatoeages in Nederland. De meeste boeken die over tatoeages zijn geschreven hebben betrekking op de tatoeages in Amerika of andere landen. Hetzelfde geldt voor het internet. Het was daardoor een uitdaging om aan informatie te komen over tatoeages in Nederland.
Waar ik versteld van stond tijdens mijn onderzoek was dat veel mensen nog steeds mensen met tatoeages beschouwen als tuig. Het grappige was dat de mensen bij wie ik de enquête hield niet wisten dat ikzelf een tatoeage heb. Zo noemden de vriendinnen van mijn moeder mensen met tatoeages tuig en ordinair… Later vertelde mijn moeder aan haar vriendinnen dat ik een tatoeage heb, daar stonden ze toch even perplex van. Mensen zonder tatoeages hebben naar mijn mening te snel hun oordeel klaar liggen over mensen met tatoeages. Ik vind het enorm spijtig dat mensen al zo snel hun oordeel klaar hebben liggen. Natuurlijk doe ik dit zelf ook wel en denk ik bij iedereen met ‘een bling-bling jas’ dat diegene tuig is. Als mensen elkaar beter leren kennen, zal men van elkaar het tegenover gestelde ontdekken en ontdekken dat iemand met een tatoeage of ‘een bling-bling jas’ enorm aardig is.

Bronnen

- www.tattoo-studio.nl
- www.tattooclubholland.nl
- www.tattoobond-nbt.nl
- Schiffmacher, H. , Heet van de Naald
- www.tattoopeter.nl
- E Bickerman Elias J.; Bickerman, Tatu-Tattoo!
- www.tattoobob.nl