Hannie Schaft

Inleiding Voor het profielwerkstuk die we moesten maken voor het eindexamen heb ik gekozen voor het onderwerp “Hannie Schaft”. Eerst had ik een andere onderwerp gekozen. Namelijk het verzet in de Zaanstreek in de WO II. Ik kwam echter toen ik ermee aan de slag ging achter dat dit een veel te breed onderwerp was, maar omdat het mij wel interesseerde heb ik gekozen voor een kleiner onderwerp binnen dat onderwerp en zo kwam ik dus op Hannie Schaft. Hannie Schaft is voor de meeste mensen wel een onbekende vrouw en voor mij eigenlijk ook wel. Daarom heb ik wel grote verwachtingen van dat werkstuk, omdat het voor mij dan ook meer duidelijker wordt wie ze was en welke rol ze speelde in het verzet. Ik denk dus dat er heel veel nieuwe dingen voor mij maar ik denk ook wel voor anderen aan het licht komen. Mijn plan is om het boek “Het meisje met het rode haar” te gaan lezen en ook de film dan te bekijken. Je krijgt dan denk ik al een veel beter beeld van haar en haar werk als verzetsstrijdster. Ook wil ik op internet gaan zoeken naar feitelijke informatie van haar en van haar werk en ook wil ik nog naar de erebegraafplaats gaan om daar haar graf te bezoeken. Het lijkt mij wel moeilijk om zo’n werkstuk te doen en te maken, maar ik vind het wel leuker dan andere werkstukken, omdat je nu je eigen onderwerp uit mag zoeken. Hierdoor kies je altijd alleen maar een onderwerp die jou aanspreekt. Wat weet ik al over Hannie Schaft en haar werk? Zoals ik al eerder heb gezegd weet ik op dit moment nog vrij weinig over Hannie Schaft. Natuurlijk weet ik wel een paar kleine dingen, want anders had ik haar natuurlijk nooit kunnen kiezen als mijn onderwerp voor mijn profielwerkstuk. Ik weet dat Hannie Schaft in Haarlem woonde en ik het verzet ging tegen de Duitsers. Ook weet ik dat ze vlak voordat de oorlog voorbij was werd gefuseerd in de duinen. Verder weet ik ook nog dat ze een van de weinige vrouwelijk verzetsstrijders die in opdracht iemand neerschoot. Ook weet ik nog wel dat ze ook wel het meisje met het rode haar genoemd. Dit kwam doordat haar rode haren heel erg opvielen en ze daardoor dus ook herkenbaar was. Ik wil natuurlijk nog veel meer van haar te weten komen, want anders had ik natuurlijk dit onderwerp niet gekozen.
“Het meisje met het rode haar” Het Boek Het meisje met het rode haar is een boek geschreven door Teun de Vries en gaat over het leven van Hannie Schaft. Het boek bestaat uit 5 verschillende “boeken” die ieder een ander deel van het leven van Hannie Schaft beschrijven. Het boek is wel geschreven in chronologische volgorden en loopt ook goed in elkaar over. Het is verteld vanuit de ikpersoon die Hannie Schaft. Hieronder zal ik een samenvatting geven over het boek. Boek 1 Hannie S. woont in de derde oorlogswinter samen met Judith en Tanja op een zolder in Amsterdam. Hannie studeert rechten aan de universiteit. Haar ouders wonen in Haarlem. Er staat op een gegeven moment een bericht in de krant dat de bezetter wil dat alle joden een Jodenster gaan dragen. De Jodenvervolgingen worden ook steeds harder en omdat Judith en Tanja joods zijn voelen de drie vriendinnen dit heel erg sterk. Omdat ze een persoonsbewijs moeten hebben die niet – joods zijn steelt Hannie er op een dag 2 uit het zwembad. Deze brengt ze naar meneer ‘Dinges’ en deze zorgt ervoor dat Judith en Tanja ze kunnen gebruiken. Hannie is hierbij alleen wel heel erg bang en denkt dat ze dit nooit meer kan en zal doen. Maar hierbij had ze het bij het verkeerde eind. Later merkt Hannie dat Tanja zich wat vreemd gedraagt. Ze hoort van een fotograaf die beneden hen woont dat zij een vriend heeft. Deze vriend is een verzetsman. Zij laat hem en zichzelf dus veel gevaar lopen door samen in het openbaar te verschijnen. Hannie besluit dat Tanja moet onderduiken. Ze vraagt haar vriendin Ada, die bij het verzet zit, of zij een schuilplaats voor Tanja heeft. Ada zegt dat Tanja wel een paar dagen bij haar mag blijven, maar dat ze daarna naar en ander adres moet. Hannie vraagt dan aan haar ouders of Judith en Tanja bij hen onder kunnen duiken. Haar ouders vinden dat goed en als snel zitten Judith en Tanja ondergedoken bij de familie Schaft. Tanja krijgt echter heimwee naar haar vriend in Amsterdam en ze ontsnapt om het te gaan zoeken. Hannie komt hier echter achter en gaat haar zoeken in Amsterdam. Ze vindt Tanja en neemt haar weer mee naar haar ouders waar ze verschrikkelijk op haar donder krijt van Hannie, omdat ze niet alleen haarzelf maar ook andere zo in gevaar kan brengen. Hannie wil graag bij het verzet omdat ze iets wil doen tegen de Duitsers maar vooral tegen ze oorlog. Ze neemt contact op met haar vroegere lerares uit Bloemendaal. Haar man, dokter Martin, zit in het verzet. De lerares neemt contact met hem op omdat ze weet dat Hannie te vertrouwen is. Bij het eerste gesprek klikt het al gelijk tussen dokter Martin en Hannie en ze maken een tweede afspraak. In die tussentijd verdwijnt Tanja voor de tweede keer naar Amsterdam. Hannie gaat haar wederom achterna. Hannie ziet dat Tanja toch wordt opgepakt. Ze weet dat alle joden die worden opgepakt naar de Hollandse Schouwburg worden gebracht, om van daaruit verder vervoerd te worden. Ze gaat direct naar Ada en spreekt moet haar af dat die al uitzoeken wat er moet Tanja gebeurt is. Als zij inderdaad naar de Schouwburg gebracht is, stuurt ze Hannie een kaartje met: 'Het pakje is aangekomen.' Als er iets anders met haar gebeurd is, krijgt Hannie een blanco ansichtkaart. Bij de tweede afspraak die Hannie met dokter Martin heeft ontmoet Frans, het hoofd van de RVV. De RVV is een communistische verzetsbeweging. Hij zegt haar maandagavond tegen achten naar de Spanjaardseiken aan de Heemstederweg te fietsen. Daar is het hoofdkwartier van de beweging. Uiteraard gaat Hannie ernaartoe en daar maakt zij kennis met de andere leden van het verzet; Frans, Eddy, Jan, Roelant en Joop. Nog geen paar dagen later krijgt Hannie schietlessen van Roelant en dan haar ze echt bij de kern van het verzet. Boek 2 Hannie krijgt de kaart van Ada; 'Het pakje is aangekomen'. Hannie gaat naar Ada en hoort dat Tanja naar Westerbork is gebracht. Hannie gaat daar met haar vader naar toe om haar wat geld, voedsel en kleding te brengen. Aan het hek wordt haar verteld dat Tanja daar nooit is aangekomen. Hannie vreest dat zij naar Polen is gebracht. Ze gaan weer naar huis terug. In het begin van haar verzetscarrière stencilt Hannie illegale krantjes en brengt ze rond. Ook doet ze koeriersterwerk; ze vervoert wapens en levensmiddelen. Voor Hannie was dat niet helemaal het gene wat ze in gedachten had maar ze is allang blij dat ze iets kan doen tegen de Duitse machttroepen. Een tijd later wordt er gebeld. Het is Tanja. Ze belt vanuit het Rooms Ziekenhuis. Ze vraag aan Hannie of zij haar misschien op kan komen halen en natuurlijk spring Hannie gelijk op haar fiets om haar vriendin op te pikken. Thuis vertelt Tanja haar verhaal nadat ze eerst flink heeft zitten schrokken. Ze werd vanuit de Schouwburg in de trein naar Drenthe gebracht. Onderweg is ze uit de trein gesprongen en helemaal naar huis gelopen. Er was toen nog op haar geschoten maar niemand heeft haar geraakt. Door haar verzetswerk moet Hannie voor Tanja een andere schuilplaats gaan zoeken. Dat hoeft niet meer. Wanneer Hannie op een avond thuis komt, hoort ze dat Tanja naar Zwitserland is gevlucht, naar een Duitse emigrant. Ze heeft het adres waarschijnlijk van iemand uit de Schouwburg gekregen. Judith en de ouders van Hannie hopen en denken eerst nog dat Hannie haar weer terug komt halen maar deze weet dat het zinloos is en ze laat haar met al haar pijn in haar hart gaan. Hannie krijgt dan toch eindelijk haar eerste opdracht. Ze moet An en Tinka opzoeken in Twente. Hannie gaat op reis onder de naam Jannetje de Waard, die een betrekking zoekt in Twente. Hannie moet An en Tinka vertellen dat zij in de Achterhoek het verzet nieuw leven in moeten blazen. Ze werken in het ziekenhuis. Ze heeft een soort wachtwoord meegekregen om An en Tinka te overtuigen dat ze van de RVV komt; "Frans vraagt, waar de munitie uit de bunker van Santpoort blijft!" mocht deze niet werken dan heeft ze er nog eentje gekregen en die luid "Denken jullie nog wel eens aan de Deventerkoek die Wijnant altijd voor jullie meenam?" Deze uitspraken herinneren de meisjes aan een mislukte opdracht. Als Hannie deze woorden gezegd heeft tegen hen vertrouwen An en Tinka Hannie. Ze zijn blij met de nieuwe opdracht. Ze hadden al veel te lang stilgezeten. Als Hannie terug komt, krijgt ze meteen een nieuwe opdracht. Ze moet wapens naar de Zaanse RVV brengen. Zo ontmoet ze moeder De Mol. Hannie vertelt haar dat ze "bonen naar de Zaan moet brengen". Zij brengt haar in contact met Witte Floor, hoofd van de RVV van de Zaanstreek. Met deze man raakt ze ook gelijk bevriend en moeder de Mol is gelijk ook een makker geworden. Hannie wordt dan door Hugo, Floor en Bram meegevraagd voor een 'stunt'. Ze willen de elektrische centrale van Velzen onklaar maken. Deze is in handen van de Duitsers. Ze hebben dit plan zonder medeweten van Frans bedacht en willen het ook zonder zijn medeweten uitvoeren. Hannie stemt in en ze gaan op pad. De aanslag wordt echt niet een groot succes. Ze brengen geen ernstige schade toe, maar hun actie heeft wel veel mensen laten weten dat er verzet is en dat ik ook voor veel mensen die de moed begonnen te verliezen goed om te weten! De RVV organiseert een aanslag op het burgemeestershuis, wanneer er veel hoge Duitse officieren aanwezig zijn. Ze gooien hun handgranaten, die de gekregen hebben door en deal met uit het Duitse leger gevluchte Russen te maken, door de ruiten, maar ze gaan niet af! Ze maken zich allemaal snel uit de voeten. Dan begint er iets te twijfelen bij de leden van de RVV. Ze gaan denk denken dat de Russen verraders zijn. Toch wordt er weer een nieuwe afspraak gemaakt met de Russen in Heemstede. Als de onderhandelaars dan worden overvallen door Duitsers is het zeker dat de Russen hen verraden hebben. Ze maken zich uit de voeten maar er klinken enkele schoten. Roelant wordt achtervolgd maar niet geraakt. Wijnant loopt echter een heupschot op en Arie wordt weggevoerd. Omdat Wijnant en Eddy de Russen twee keer hebben gesproken en du herkenbaar voor hen zijn moeten ze zich verbergen. Annie en Freek, de partijhoofden, geven Frans straf omdat hij niet met hen heeft overlegd over de onderhandelingen met de Russen. De groep mag nu alleen nog maar kleine klusjes opknappen, zoals het vervoeren van wapens. De hele groep baalt hier natuurlijk als een stekker van maar begrijpen het wel. Ze zullen zich voorlopig rustig moeten houden
Hannie kan toch niet stilzitten en gaat Floor vragen waar Hugo, die zich na een mislukte aanslag moest verbergen, zich verborgen houdt. Zij hoopt dat zij samen verder door kunnen werken. Hugo woont bij Jan en Carlien Verlimmen en hun zoontje Gijs op een boerderij. Ze gaat naar Hugo toe en hij wil graag met haar samenwerken in het verzet. Boek 3 Omdat Hannie nu gevaarlijk werk gaat doen en eigenlijk ook al doet gaat ze voor de veiligheid van haar ouders en Judith bij Hugo op de boerderij wonen. Ze krijgt schietlessen van Hugo. Ze leert van hem een hele moeilijke maar wel effectieve manier van schieten. Ze moet namelijk de fiets laten zwenken, dan schieten en ook nog op de fiets blijven zitten. Het is er moeilijk om te doen maar Hannie is een snelle leerling. Hugo en Hannie gaan samen mensen die ‘fout’ zitten neerschieten. Zo maken ze als eerste jacht op Geert Kwijzel. Hij is een verklikker. Hannie schiet hem op de fiets door zijn hoofd. Niemand heeft het gezien het is dus gelijk een geslaagde actie. Kleine Gijs, de zoon van de Carolien en haar man krijgt de bof. Hij steekt Hannie aan. Gijs kan naar de dokter, maar Hannie kan dat niet, omdat zij illegaal is. Gijs is dus al lang genezen als Hannie nog ziek op bed ligt. Terwijl ze ziek is krijgt Hannie een belangrijke opdracht. Ze moet het politieregister overschrijven. Terwijl ze daarmee bezig is komen er Duitsers op controle. Hannie hoort ze beneden roepen en gaat snel in bed liggen met en doek om haar hoofd. Uit angst voor besmetting zijn de Duitsers snel weg! Wat een bof! Tom, Jan en Eddy, drie maten van de RVV zijn gepakt. Ze hadden bonnen en Ausweisformulieren gestolen en zijn op de pont gesnapt. Ze werden verraden door een Duitser in burger. De andere leden van de RVV komen erachter dat ze aan de Weteringschans in Amsterdam zitten en ze besluiten om te proberen ze eruit te halen. Alles gaat goed; de bewaarders worden gegrepen en vastgebonden. De groep dringt dieper het gebouw in. In een van de kamers liggen SS'ers te slapen. Er ligt een grote bouvier onder de tafel. Hij valt Hugo aan en wekt de SS'ers. De hond en de SS'ers worden doodgeschoten. Er wordt alarm geslagen en de rest van de SS'ers komt aantreden. Iedereen probeert weg te komen. Floor krijgt een kogel in zijn dijbeen. Tony wordt geraakt in zijn schouder. Gerrit-Jan krijg een kogel in zijn rug en raakt verlamd. Ondanks deze verwondingen komt iedereen goed weg en wordt er niemand gepakt. Er komen twee nieuwelingen bij de RVV. Ze heetten Otto en Wieger. Wieger is een goede scherpschutter. De Haarlemse RVV telt nu zes mannen en een meisje. Ook komen de kameraden erachter wie Jan, Tom en Eddy heeft verraden. Ze vinden uit dat het Herman Voslander is. Hij was een partijgenoot en contactpersoon van de RVV en hij is na zijn arrestatie overgestapt. Hij is nu echter spoorloos verdwenen. Hugo en Hannie laten het er natuurlijk niet bij zitten en gaan zoals zij het noemen op Vossenjacht. Ze gaan naar Voslander zijn vrouw en nemen daar een briefkaart mee. De afzender is P. Babbelo, Inspecteur der Staatspolitie, Burgemeester Weertsstraat 303, Utrecht. In de kaart worden de namen S. en v. d. B. genoemd. Hugo en Hannie gaan dus naar Utrecht om deze ‘foute’ mensen te grazen te nemen. Na veel op de loer liggen en bespioneren kidnappen Hugo en Hannie, Pieter Babbelo in een blauwe gestolen auto. Hij vertelt hen dat Voslander waarschijnlijk in Bilthoven zit. Hannie schiet Babbelo door zijn hoofd omdat hij Hugo probeerde aan te vallen. Ze vinden het notitieboekje van Babbelo en schrijven alle Bilthovenaars eruit over; Mekkerink, van der Beijere, Snuyters en Muurhof. Uit deze gegevens halen ze ook de namen v. d. B. die van der Beijere is en S. die Snuyter is. In Bilthoven zoekt Hannie hun adressen van hun toekomende slachtoffers na in het telefoonboek. 's Nachts slapen Hugo en Hannie in de blote lucht. Als zij tegen de avond op straat lopen, vraagt ene meneer Lievenz Hugo een vuurtje. Hij waarschuwt hen dat ze erg opvallen. Ze zien er steeds slechter uit. Hij nodigt ze uit om bij hem te eten en slapen. Hugo en Hannie besluiten hem te vertrouwen. Meneer Lievenz vertelt hun waar Voslander zou kunnen zitten. Hugo en Hannie zien Voslander met de trein vertrekken en reizen hem achterna; naar Utrecht. Op het perron krijgen ze geen gelegenheid om hem neer te schieten, omdat hij heel goed wordt bewaakt door twee SS’ers en een hond. Ze reizen weer terug naar Bilthoven en vermoorden daar Van der Beijere. Als Hugo en Hannie in het park van Haarlem rijden, komen ze de vader van Hannie tegen. Hannie mag hem niet ontmoeten en verschuilt zich achter Hugo. Later laat ze iemand een ansichtkaart naar haar ouders om te laten weten dat het goed met haar goed en dat ze zich niet ongerust over haar moeten maken. De nieuwe politiechef Herebout is een NSB'er sinds de bezetting. Als Hugo en Hannie hem doodschieten worden zij herkend. Een aantal dagen later staan zij in de krant. Hannie krijgt de zenuwen omdat ze weet dat ze erg opvalt met haar rode haar. Ze stuurt Floor naar haar ouders met een briefje dat Judith zo snel mogelijk bij hen vandaan moet. Ze krijgt echter geen antwoord terug maar Hannie gaat er dan maar vanuit dat alles in orde is. De RVV krijgt het bericht dat Gerrit-Jan samen met drie anderen vermoord is. Iedereen vreest dat het Tom Jan en Eddy zijn. Hugo en Hannie zijn hier zo kwaad over en besluiten jacht te gaan maken op de moordenaar, Den Druut. Ze vinden hem in Zaandam. Hannie achtervolgt hem op de fiets. Zij spreekt met Hugo af dat zij hem dood zal schieten. Ze mist. Dan schiet Hugo. Den Druut is gewond, maar niet dood en schiet zijn geweer leeg op Hugo. Hannie vlucht zoals afgesproken weg en verwacht dat Hugo haar wel zal volgen. Als ze na een omweg bij de afgesproken plaats aankomt, is Hugo nergens te bekennen. Ze rijdt naar Moeder Mol. Ook daar is Hugo niet. Hannie maakt zich zorgen als Hugo niet bij de Spanjaardseiken verschijnt en vreest het ergste. Boek 4 Een aantal dagen later hoort zij dat Hugo met drie kogels in zijn maagstreek is opgenomen in het Luftwaffelazaret. Hij is daar overleden. Voordat hij overleed, vroeg een arts hem of hij nog iets voor hem moest regelen na zijn overlijden. Hugo dacht dat deze arts aan de goede kant stond en gaf de foto van Hannie. Achterop stond het adres van haar ouders geschreven. Wat Hugo niet wist, is dat de arts een NSB'er was. Hij heeft de ouders van Hannie laten oppakken. Hannie komt hier achter en wil zich gaan aangeven. Hiervan wordt ze weerhouden maar de gaat nog wel achter de man aan die haar ouders heeft laten oppakken. An en Tinka komen terug uit Twente en Hannie met koeriersdiensten en wapenvervoer. Hannie verft haar haren zwart omdat ze als "het meisje met het rode haar" in het politieregister beschreven staat. An, Tinka en Hannie zijn een goed trio en deinzen nergens voor terug. Hannie krijgt te horen dat Obbe Schaaf een hoertje bezoekt in Zaandam. Hij gaat daar onder begeleiding van een lijfwacht naar toe. Tegenover het huis van die vrouw staat een lege school. Vanuit het dakraam schiet Wieger hem dood. Hannie, An en Tinka rijden door de straat en An belooft aan het hoertje de politie te bellen. Omdat de bevrijding nadert, lopen veel Duitsers over, of vluchten terug naar Duitsland. De Duitse bezetter maakt jacht op deze deserteurs. Wanneer Hannie de opdracht krijgt ene meneer Kallegraaf te liquideren, wordt zij in haar been geschoten. Ze moet bij dokter Martin herstellen. Omdat ze door haar verwondingen mank blijft lopen, mag ze alleen maar stencilen en ongevaarlijke karwijtjes opknappen. Dit vindt Hannie verschrikkelijk maar ze is blij dat ze nog wat kan doen. Door het voedsel gebrek worden er rantsoenen ingesteld. Er gaan verhalen de ronde dat de Engelsen heel dicht bij zitten. In werkelijkheid wordt er te vroeg gejuicht. De Haarlemse RVV krijgt de opdracht om samen met de Velser verzetsploeg deserteurs om te brengen. Na deze actie krijgen An, Tinka en Hannie het aanbod om de Velsers een handje te helpen. Zij doen dit graag omdat de RVV niet meer mag opereren. Deze ploeg wordt geleid door mr. Pauli en ir. Kaapstadt. Het hoofdkwartier is in een heel chic huis. Er is genoeg te eten. De meisjes moeten op eerste kerstdag vijftig kilo munitie uit de bunker van IJmuiden halen. Ze maken kennis met een Duitser, Paul, die hen binnen zal laten. Omdat alle mannen heel erg dronken zijn, is het makkelijk om de munitie daar weg te krijgen. Zwaar is het wel, in de sneeuw. Op de terugweg komt Hannie haar vader tegen en praat met hem. Hij is erg dun geworden, maar alles gaat goed met hem en haar moeder. Hannie is erg opgelucht, omdat ze eigenlijk nog steeds wel zat met het gevoel waar haar ouders waren en wat er met hen gebeurt zou zijn. An, Hannie en Tinka doen naast het koerieren natuurlijk ook nog veel meer ander werk. Zo drukken ze bijvoorbeeld krantjes en bulletins, die ze overal door de stad opplakken. Hannie, An en Tinka ontdekken dat zij cadeautjes als sigaren en worsten naar SD'ers moeten brengen. Meneer Kaapstadt en meneer Pauli zeggen dat dit is om de verbindingen te onderhouden. De drie hebben hier niet helemaal een goed gevoel over en de meisjes besluiten terug te keren naar de RVV in Haarlem. Hier moeten ze nog één iemand ombrengen en dat is madame Cheval maar als Hannie, Tinka en An op haar schieten blijven de kogels in haar bontjas steken en ontkomt zij aan de dood.
Boek 5 Wanneer Hannie kranten weg moet brengen naar Spaarnberg, kwam zij voor een dichte deur. Ze moet dus weer terug met de illegale kranten in haar fietstas. Onderweg fantaseert zij over de lente en let door haar vermoeidheid en honger niet goed op de weg. Ze wordt aangehouden door een Duitser. Hij vraagt haar om haar persoonsbewijs en om haar tassen te openen. Hij ontdekt de illegale krantjes in haar tas. Als ze gefouilleerd wordt, ontdekken ze haar pistool. Ze wordt opgepakt en wordt naar de gevangenis gebracht zit ze bij Paul in de auto. Deze kent ze heel goed en ze smeekt hem om haar vrij te laten, maar deze doet echter net of hij haar niet kent. In de gevangenis wordt zij ondervraagd. Ze weet niet welke naam er op het persoonsbewijs stond! Dat is een grote fout, dus ze houdt haar mond dicht. Zodat de Duitsers denken dat ze geen Duits spreekt. Ze hoopt dat Paul haar arrestatie zo snel mogelijk aan de RVV meldt! Hannie houdt in haar cel een kalender bij, ze begint op 25 maart. Tijdens de verhoren wordt Hannie veel geslagen. Ze weet zich stil te houden. Als haar beul, Auguste, aan haar haren trekt, ontdekt zij dat Hannie's haar rood is. Ze moet haar haren gaan wassen en dan komt haar echte kleur weer boven. Hannie wordt nu nog meer ondervraagd maar ze houd haar mond. Ze ontdekken nu hoe Hannie echt heet. Er worden een aantal getuigen opgeroepen om zeker te weten dat Hannie echt Hannie is. Eerst mevrouw Wemeldinge. Zij was het hoertje van Obbe Schaaf. Zij zegt haar te herkennen, ondanks haar nu rode haar, en zegt dat Hannie zelfs had beloofd de politie te bellen. Dat had An gedaan, maar dat kan Hannie niet zeggen. Daarna komt madame Cheval binnen. Zij weet ook zeker dat Hannie haar heeft neergeschoten. Ook komt er een politie-inspecteur die het verzet vaak geholpen heeft. Hij ontkent dat hij Hannie ooit gezien heeft. Duitse officieren komen haar vertellen dat zij haar vrijheid terug krijgt wanneer ze een paar namen noemt van medeverzetsstrijders. Hannie zegt dat ze niets zal ontkennen waarvan de Duitsers haar beschuldigen. Zij is trots op wie ze is en wat ze gedaan heeft. Ze zal nooit "haar" verzet verraden. Ze voorspelt dat Duitsland snel zal vallen en beledigt de SS. Wanneer de SS-Sturmbannführer haar uitschelt, spuugt ze hem in zijn gezicht. Omdat ze nog steeds informatie uit Hannie willen hebben wordt ze nog meer gemarteld maar ze slaat niet door. Hannie krijgt een opsomming te horen van wat ze de afgelopen jaren allemaal heeft gedaan. Er ontbreken een aantal dingen, er zijn dingen bijgezet, maar Hannie zegt dat alles klopt. De klerk fluistert haar toe dat Twente en de Achterhoek zijn bevrijd. Ze tekent. In haar cel droomt Hannie over Hugo, haar ware liefde. Dat ze samen een tocht maken in een sjees met een paard ervoor. Ze droomt van de bevrijding. Als ze een aantal dagen laten door Auguste in een auto gezet wordt; op weg naar verder verhoor in Haarlem, weet Hannie dat ze nu gedood zal worden. Ze wordt naar de duinen gebracht. Er wordt op haar geschoten maar de kogel suist langs haar heen en schram haar oor. Als ze haar moordenaars aankijkt en ziet dat ze allemaal bang zijn lacht ze en zegt: ‘Ik schiet nog beter’. Dan maakt een andere het af met zijn machinegeweer en Hannie Schaft is dood. ‘Het meisje met het rode haar’ de film Nadat ik het boek had gelezen heb ik ook nog de film gehuurd in de mediatheek van school ook nog de film ‘het meisje met het rode haar’ gehuurd. Ik wilde de film vergelijken met het boek dat ik gelezen maar helaas stond de film er niet helemaal goed op. Ik ben toen nog naar de videotheek geweest op deze film daar te huren maar daar was deze niet aanwezig. Ik kan alleen dus het boek vergelijken met wat er nog wel op de film staat. De film begint met Hannie en Hugo, die een aanslag plegen op de een Duitse SS‘er. Hannie loopt naar hem toe en Hugo geeft haar dekking. Hannie schiet op hem. Eerst mos maar dan toch raak en de man is op slag dood. Het vluchten gaat op de fiets. In het boek wordt deze actie ook beschreven. Het is de actie op Geert Kwijnzel. Deze actie wordt alleen in het boek beschreven of ze het op de fiets doet terwijl ze het in de film gewoon te voet doet. De volgende scène in de film is dat Hugo en Hannie een vrouw neer gaan schieten. Hannie en Hugo gaan voor huis staan en hebben het plan om haar gelijk te liquideren, maar als ze het kind zien wil Hannie niet meer. Hugo is hier nogal pissig om en ze besluiten om haar te blijven te bespioneren tot er wel een goed moment volgt. Ze ontdekken het patroon van deze vrouw. Ze wordt elke dag opgehaald met de auto. Hugo en Hannie gaan haar ook een keer ophalen en als ze voor de auto staat schiet Hannie op haar. Als ze weer terug zijn twijfelt Hannie of ze de vrouw wel heeft geraakt. Dit blijkt later niet zo te zijn als je haar aangifte ziet doen bij de Duitse politie. In het boek wordt deze scène niet beschreven. Wel wordt er een scène beschreven waarbij Hugo en Hannie iemand in Haarlem neerschieten en waarbij ze herkent worden. Deze is wel vergelijkbaar vind ik aan dit incident, omdat bij beide ze herkent worden en dan bedoel ik eigenlijk vooral Hannie met haar rode haren. Wel een scenario dat in zowel de film als in het boek beschreven wordt is de actie waarbij Hugo gewond raakt. In de film wordt dit net zo neergezet als het in het boek wordt beschreven. Het enige verschil dat er is, is er als Hannie terug gaat naar de plek van de aanslag. In het boek staat dan dat er een hele groep mensen omheen staat terwijl er in de film maar 1 meisje staat. Dit is het enige verschil maar voor de rest is het wel allemaal hetzelfde. Ook iets wat in bij de opzichten precies hetzelfde bij zowel het boek als de film is het verkrijgen van de foto van Hannie. Bij beide komt er een dokter die zich voordoet als een ‘goed’ persoon maar is eigenlijk ‘fout’. Ook krijgen de dan bij beiden een foto van Hannie in handen. Omdat het boek vanuit de ikpersoon is geschreven zie je sommige dingen in de film wel maar in het boek niet. Dit zijn dingen die Hannie ook nooit had kunnen weten omdat ze daar niet bij was. Dit is dan dus heel erg begrijpelijk dat je het niet leest in het boek. Eigenlijk verschillen het boek en de film niet zo heel erg veel van elkaar. Ze lijken zelfs heel erg veel op elkaar alleen de kleine details zijn een beetje verschillend. Het is natuurlijk wel jammer dat de hele film er niet op stond, want zo kan ik niet echt een goede vergelijking maken met het boek. Maar als ik zo kijk naar wat er wel op stond de band stond geeft het weinig verschil met het boek. Voor mijn beeld over Hannie Schaft heeft het dus niet echt heel belangrijk om de film te kijken, omdat er weinig tot geen nieuwe informatie geeft over deze dame. De film heeft hoogstens een beeld bij de tekst gegeven en het verhaal is misschien daardoor alleen een beetje duidelijker geworden. Het beeld wat ik van Hannie Schaft had door het boek is dus niet veranderd door de film. Ik heb er dus eigenlijk niets aangehad. Wat weet ik nu over het meisje met het rode haar? Na het lezen van dit boek is Hannie Schaft al een stuk bekender bij mij en weet ik ook al veel meer van haar werk. Ik weet bijvoorbeeld nu dat Hannie het eigenlijk heel moeilijk vond om mensen neer te schieten maar dat ze in de loop van haar verzetscarrière een soort pantser om haar hart heeft gemaakt om de pijn niet meer te voelen. Ook weet ik nu ook hoe dapper ze was en hoe ze nou precies in de handen van de Duitsers is gekomen. Natuurlijk weet ik nog lang niet alles over haar. Maar dit wil ik nog wel gaan uitzoeken. Wie was Hannie Schaft? Hannie Schaft heette in het echt Jannetje Johanna Schaft. Ze werd geboren op 16 September1920 in Haarlem. Haar roepnaam was Jo of Jopie. Haar ouders heetten, Pieter Schaft en Aafje Talea Vrijer. Ze had nog een 5 jaar oudere zus die in 1927 dood ging aan difterie. Hannie liep de Haarlemse Tetterodeschool en daarna de Hogere Burgerschool af. Hierbij toonde zij zich een schuw en eenzelvig kind, dat weinig contact had met medeleerlingen. Maar uit tekeningen en opstelletjes bleek wel dat Hannie een sterk gevoel had voor recht en humaniteit. Haar droom was kinderrechter te worden en in 1938 legde zij met glans het vereiste staatsexamen af. Ze werd ingeschreven aan de Gemeentelijke Universiteit van Amsterdam en in Hannie ging rechten studeren. Toen de oorlog begon ging Hannie in Amsterdam op kamers wonen en ging zij gewoon door met studeren. Toen de Duitsers van alle studenten een loyaliteitsverklaring eisten stopte Hannie met haar studie omdat ze dit niet wilde doen en in mei 1940 keerde zij terug naar haar oude huis in Haarlem. Hier vond Hannie de weg naar de Raad van Verzet (RVV), een harde verzetsorganisatie die geschoold was in gewapende acties. Zij werkte hier veelvuldig samen met Truus en Freddy Oversteegen en Jan Bonekamp en heeft samen met hen vele mensen geëxecuteerd. Jannetje Johanna, Hannie, Schaft was dus een bijzonder meisje om meerder redenen. Ten eerste om haar koelbloedigheid waarmee ze mensen die in haar ogen ‘fout’ waren kom omleggen. Dit was nog niet zo heel erg bijzonder, want er waren genoeg mensen die dit deden, maar Hannie was een meisje en dit maakte al een heel verschil. In heel Nederland waren er in de tweede wereldoorlog maar drie vrouwelijke verzetsstrijdsters die mensen koelbloedig om durfde te leggen. Maar Hannie was naast koelbloedig ook een mens met veel gevoel. Zo stortte haar wereld bijvoorbeeld in toen haar grote liefde Jan Bonekamp bij een mislukte aanslag om het leven kwam. Ook was Hannie een vrouw met kracht in haar lijf, want zelfs na de gebeurtenis die ik niet heb beschreven was haar terugkomt in het verzet legendarische en heeft ze haar pijn omgezet in een rede om nog beter haar best te doen in het verzet. Wat was het verzet? In de Tweede wereld oorlog had je verschillende soorten van verzet. De eerste soort was het passieve verzet. Dit was bijvoorbeeld als je de berichten van de illegale pers las, luisterde naar de verboden radio zenders en het niet inleveren van koper, dat in de tweede wereld oorlog allemaal ingeleverd moest worden. De tweede groep was het actieve verzet. Deze groep kan je onderverdelen in twee groepen. Namelijk in de groepen die wel aan geweld deden en de groepen die niet aan geweld deden. Voorbeelden van verzet zonder geweld zijn de vervolgenden helpen, bedreigden te helpen of te verzorgen en eten langs de deuren te brengen. De tweede groep, de groep die wel met geweld werkt, wordt ook wel de militante groep genoemd. De groepen gebruikte meer geweld en probeerden hoe en waar dan ook de Duitsers dwars te zitten. Het waren die, die zich erop voorbereidden hun land te bevrijden en samenwerkten met de Geallieerden. Het verzet zat vrijwel door heel Europa verspreid. Ook in Duistland zelf waren er verzetsgroepen. Vooral de Joden en de Communisten zaten bij Duitsland in het verzet. Als men gepakt werd door de Duitsers en ze zaten in het verzet dan kwamen ze er niet zo goed vanaf. De Duisters rekende genadeloos af met verzetsmensen. Eerst kregen ze een marteling om de namen van hun andere partijgenoten los te laten en daarna werden ze vaak vermoord. Mensen die in het verzet zaten moest ook verschrikkelijk veel onderduiken en deden dat vaak in de grote steden of op het plattenland. Als je onderdook deed je dat niet alleen maar met je hele gezin, omdat als de Duisters jou niet konden vinden ze je gezin pakte om jou ervoor te krijgen.
Wat waren redenen voor vrouwen om in het verzet te gaan? Reeds in het najaar van 1940 staakten vele honderden vrouwen, met name CPN-sters in Amsterdam met mannen uit de werkverschaffing, voor beter arbeidsvoorwaarden. Ook hebben in diverse plaatsen van ons land huisvrouwen vooral aan het eind van de oorlog gedemonstreerd tegen de toenemende schaarste van onder andere voedsel. De spontane onwil van vrouwen om mee te werken aan de fascistische maatregelen bleek ook uit de onverwijlde opheffing van de SDAP-vrouwenclubs in het begin van de bezettingtijd. Ook bij andere gelegenheden bleek een spontane verontwaardiging van vrouwen. Zo hebben verpleegsters bijvoorbeeld meerder malen verzet gepleegd tegen het aanstellen van NSB-personeel in ziekenhuizen. Vrouwen in het verzet werden alleen niet altijd even serieus genomen. Het heeft ook heel lang geduurd voordat de Duitsers door hadden dat er naast baby’s ook wapens illegale krantjes en voedselbonnen in kinderwagens werd vervoerd. Volgend velen vochten vrouwen zelden voor hun vaderland maar deden ze het meer voor eimand die hulp of bescherming nodig had. Dit wordt ook wel eens omschreven als het moederinstinct. In een tabel uit het boek “Kinderwagens & Korsetten” staan de motieven tot het verzet omschreven met het aantal vrouwen die dit motief hadden erachter. Er zijn toen 350 vrouwen ondervraagd om aan te geven wat hun redenen waren om het verzet in te gaan. Hieronder heb ik een cirkeldiagram ervan gemaakt om dit duidelijk aan te geven. 1. Vrijheid 48
2. Vaderlandsliefde 44
3. Oranjegezindheid 6
4. Humanitair 100
5. Anti-Duits 15
6. Antifascistische 81
7. Godsdienstig 33
8. Kameraadschap / Avontuur 23
In de tabel hierboven kunnen we zien dat vooral name humanitaire overwegingen voor veel vrouwen een belangrijke drijfveer tot het plegen van verzet was. Bijna een derde van de vrouwen zag dit als motief voor hen verzet. Antifascistische motieven werden ook veel genoemd, bij ongeveer een kwart van de vrouwen die toen in het verzet zaten. Met name onder de communistische vrouwen was dit motief erg populair. Een aanzienlijke minder belangrijke rol spelen de motieven als vrijheid en vaderlandsliefde, godsdienstige overwegingen, kameraadschap en anti-Duitse gezindheid. Vooral om politieke reden en hebben een aantal vrouwen zich reeds voor de oorlog tegen het fascisme en tegen de oorlog verzet. Vele vrouwen die in het verzet aan te treffen waren, waren vrouwen die voor de oorlog al lid waren geweest van een bepaalde organisatie zoals de Jongere Vredes Actie. Iedereen had dus zijn eigen redenen om toe te treden tot het verzet. Dit komt doordat iedereen zijn eigen mening en kijk op de wereld, de oorlog en de Duitsers had. Als men echter kijkt welke veel voorkomen blijkt het dat toch velen dezelfde mening gehad hebben. Waarom ging Hannie Schaft in het verzet? Hannie was vanuit huis al heel erg vrij opgevoed en had vanuit daar ook een sterk gevoel voor gerechtigheid meegekregen. Dit had ze ook altijd bij zich gedragen. Ze vond het al vreselijk dat hoe de Duisters handelde maar dat hoorde zal alleen nog maar uit verhalen. Pas toen zij op een gegeven moment een formulier moest teken waarmee zij haar loyaliteit gaf aan de Duitsers was de maat vol voor deze moedige Haarlemse dame. Ze ging naar haar oude lerares toe en die bracht haar in contact met haar man die haar weer in contact bracht met Frans het hoofd van de RVV. Hannie ging dus eigenlijk in het verzet om zich te weren tegen de beperkingen die de joden en eigenlijk alle mensen op gelegd kregen. Ze wilde hier iets tegen doen. Als je naar de bovenbenoemende motieven kijkt, zullen het bij Hannie Schaft vooral uiteenlopende motieven geweest zijn die haar bij haar weg naar het verzet een rol hebben gespeeld. Zo had ze van huis uit een sterk gevoel voor rechtvaardigheid en gelijkheid meegekregen en ze voelde dat ze door de komt van de nazi dit gevoel niet goed uiten kon. Ze zal hier dan dus hebben gekozen van een humanistisch motief. Doordat haar vriendinnen, die joods waren, tijdens haar studentenleven in vele dingen beperkt werden groeide haar woede tegen de Duitsers. Kameraadschap speelde dus ook een rol voor Hannie om in het verzet te gaan. Ze werd ook

anti-Duits doordat ze allerlei onrecht in de wereld zag, en dat was nou net iets was Hannie Schaft niet uit kon staan. Welke acties hielden de verzetsstrijders, Hannie dus ook? Na instructies over wapens en een schietles was Hannie gereed voor haar eerste opdracht. Ze kreeg de opdracht een man van de Sichenehits dienst neer te schieten. Toen ze de trekker overhaalde klonk er in plaats van een schot alleen maar een klik, er zaten geen kogels in het pistool. Hannie had de ‘proef van bekwaamheid en vertrouwen’ afgelegd waar ze erg kwaad over werd. Het bovenste voorbeeld werd beschreven in het boek en kan dus echt gebeurd maar kan ook verzonnen zijn door de schrijver. Het voorbeeld dat ik nu ga noemen speelde zich wel af in volle werkelijkheid maar is ook in het boek al beschreven. De man die Jan Bonekamp en Hannie moesten liquideren had nog kans gezien na de aanslag om Jan in zijn buik te schieten. Hannie was toen al weggefietst en wachtte bij het onderduikadres tevergeefs op Jan. Die niet meer kwam en later door dit toedoen is overleden. Het verzet hield zich natuurlijk nog met veel meer dingen bezig dan met allen maar mensen liquideren die in hun ogen niet goed waren. Zo maakte ze ook illegale krantjes en zorgde ervoor dat deze bezorgd werden bij de mensen die dat wilde. Ook deden ze aan illegale wapenhandel. Dit werk werd overigs het meest gedaan door vrouwen. Deze deden de spullen in hun fietstassen of in hun kinderwagen en konden dan zo door de controle heenkomen. Nog iets waar het verzet mee bezig was, was het onderbrengen van joden op een veilig adres. Wat vonden andere mensen van Hannie? Omdat er nog maar weinig mensen leven die Hannie Schaft persoonlijk hebben gekend en het ook nog eens moeilijk is om deze mensen op te sporen heb ik geprobeerd op een andere manier informatie te vinden over hoe mensen uit die tijd over haar denken. Dit is gelukt, want ik heb op internet een artikel gevonden met een interview met Jan Heusdens. Hij zat ook in het verzet en zat bij dezelfde organisatie als Hannie Schat. Dit artikel is gemaakt aan de jaarlijkse februaristaking die wordt gehouden om ons te herinneren en nog steeds te strijden aan het fascisme. Op 17- jarige leeftijd in 1938 sloot Jan Heusdens zich in Rotterdam aan bij de Nederlandse Jeugd Federatie (NJF). Deze organisatie was verbonden met de CPN die de jongerenfederaties ondersteunde door middel van collectes. Inde zomer van 1940 ontmoette Jan op een kampeerboerderij in Noordwijkerhout jongeren uit Haarlem, onder wie Truus en Freddie Overstegen. In maart 1942 besloot Jan, de kleine man uit Rotterdam, zoals hij in de boeken ook wel wordt genoemd, onder te duiken in Haarlem. In Augustus 1942 kwam de RVV van de grond. Jan Heusdens zegt over de begin periode van de RVV: ‘Truus en Freddie werden door een man benaderd om een gewapende verzetsgroep op te richten. Die man was commandant Frans van der Wiel. De meisjes moesten dan Duitse soldaten verleiden, die dan later neergeschoten werden’. In 1943 meldde Hannie Schaft zich bij de RVV. “Op het eerste gezicht leek ze me als studente een beetje stijfjes. Ik had geen hoge verwachtingen van haar. Later bleek dat ze nergens voor terugdeinsde. Nee, ze was niet benauwd”, herinnerd Jan zich van “het meisje met het rode haar”. Ondank het feit dat sommige haar revolutionaire socialistische ideeën in twijfel trekken, staat het absoluut zonder twijfel dat ze bewust heeft gekozen voor een communistisch groep binnen het verzet. De verzetsman weet ook nog in het artikel te vertellen dat Hannie Schaft na de oorlog naar China wilde gaan om dàt land ook te bevrijden. Het verzet nam, zo verteld Jan, nam vele risico’s met zich mee en leverde bovendien ook slachtoffers op. In sommige gevallen nam de nazi teruggrijpingen op de gehele bevolking. Jan Heusdens vond Hannie Schaft dus ook een meisje met heel veel moed en met heel veel passie voor de dingen die ze deed. Hij had zo blijkt uit de tekst ook bewondering voor haar dat ze zoveel dingen deed met zoveel koelbloedigheid. Ik denk dat deze mening over dit bijzondere meisje helemaal juist is en dat vele mensen deze mening met mij delen. Hoe en waarom herdenken we Hannie Schaft? We hebben in deze tijd verschillen manieren om Hannie Schaft maar ook andere verzetstrijders te eren. Zo hebben we standbeelden staan van onder anderen Hannie Schaft, zijn er straten naar verschillende vrouwelijke verzetsstrijders genoemd. Maar ik denk nog wel de meest bekendste manier is de erebegraafplaats in de duinen van Bloemendaal. In de meidagen van 1945 werden er in de duinen van Bloemendaal 422 lichamen gevonden van mensen die daar vermoord of gedumpt waren. Hieronder werd ook Hannie Schaft gevonden en op 27 November 1945, in het bijzijn van de koninklijke familie, vond de eerste herbegrafenis plaats. Zo zijn er een aantal mensen daar in de duinen neergelegd en stuk voor stuk kregen ze allemaal een herbegrafenis. Het is wel opvallend als je daar op de begraafplaats loopt dat er maar 1 vrouw in hun midden ligt, Hannie Schaft. Hannie Schaft is niet een individu die wij eren maar staat eerder als een symbool voor alle vrouwen die verzet pleegde tegen de Duitse nazieoverheersers in de Tweede Wereld Oorlog. Waarom nemen we dan juist Hannie Schaft al symbool? Dit is gekozen omdat Hannie Schaft niet de enige vrouw was in het verzet maar wel één van de drie die mensen op commando neerschoot. Ze deed dus eigenlijk hetzelfde werk als mannen. Bovendien viel Hannie natuurlijk ook nog eens extra op door haar Rode haren waardoor ze uiteindelijk ook dood door is geschoten. Misschien denkt iedereen ook wel dat alleen Hannie Schaft wordt herdacht, maar dat is absoluut niet waar. Er zijn nog meer verzetsvrouwen aan wie de laatste eer nog wordt bewezen, maar omdat deze niet zo heel erg opvallen en er verder ook niet veel aandacht aan wordt besteed denken vergeten mensen al snel dat het er is. Zo zijn er in Heer Hugo Waard bijvoorbeeld 21 straten genoemd naar vrouwelijk verzetsstrijders. En komt er binnenkort een nieuwe wijk in Zaandam waar de straatnaam vernoemd zal worden naar Hannie’s Kameraad en geliefde, Jan Bonekamp. Conclusie Jannetje Johanna, Hannie, Schaft zag er dus aan de buitenkant gewoon uit als een normaal meisje met geen enkel kwaad in haar bloed. Maar van binnen was zij een levendig meisje met veel moed en doorzettingsvermogen. Ze had vele idealen en wilde ze allemaal wel nastreven, alleen lukte dit niet altijd even goed. In de oorlog heeft zij een belangrijke rol gespeeld voor het verzet en tegen de Duitsers. Ze had veel moed en deinsde nergens voor terug. Als zij moedt liquideren was ze de koelbloedigheid zelve. Maar Hannie had ook een groot hart en was daarom ook kwetsbaar bij haar gevoelens. De redenen van Hannie om in het verzet te gaan waren geheel uiteenlopend. Hannie had van huis uit een sterk gevoel voor rechtvaardigheid en gelijkheid meegekregen en ze voelde dat ze door de komt van de nazi dit gevoel niet goed uiten kon bovendien waren haar vriendinnen tijdens haar studentenleven Joods en Hannie zag dat voor hen vele dingen beperkt werden. Bovendien zag ze allerlei onrecht in de wereld en kon daar absoluut niet tegen. De redenen voor Hannie om dus in het verzet te gaan waren dus kameraadschap, humanisme en anti-Duitse motieven. Hannie deed voor het verzet ook allerlei klusjes. Van gewoon illegalen krantjes rondbrengen tot het op commando liquideren van mensen. Hannie deed dat laatste het liefst, omdat ze dan het gevoel had dat haar acties ook echt nut hadden en dat de Duitsers en andere mensen zagen dat er verzet was. Dat dit werk grote gevaren had voor haar leven, maakte Hannie niet zoveel uit. Ze had toch niets te verliezen vond ze. Mijn Mening In mijn ogen is Hannie Schaft een heel erg dapper mens, die veel gevoel had maar ook dingen heel nuchter zou kunnen bekijken. Ik denk dat ze echt alleen dingen deed waar ze voor de volle 100% achter staat en daar heb ik wel bewondering voor. Ik denk wel dat het een vrouw was waar je niet mee moest spotten en ook niet met haar vrienden en familie. Het was dus ook een vrouw die je angst kon geven. Hannie Schaft is nu in mijn geheugen een vrouw geworden waar ik ontzettende bewondering voor heb. Ik bewonder haar moed en koelbloedigheid maar aan de andere kant ook de kwetsbaarheid waarmee ze zich op durfde te stellen. Ik heb dus bewondering eigenlijk voor alles wat Hannie Schaft was. Dat ik zoveel bewondering voor Hannie Schaft heb wil het niet zeggen dat ik het altijd eens met haar daden. Ik keur het bijvoorbeeld niet goed dat ze mensen die in haar ogen ‘fout’ waren zomaar neerschiet. Omdat deze mensen ook familie hebben die ook van hen houden. Maar als ik dan weer denk wat die mensen allemaal hebben aangericht bij andere mensen denk ik ook wel dat ze het niet verdienen om nog te leven. Als ik zelf voor in de situatie kom om te kiezen tussen het verzet, de neutrale kant of de Duitse kant zal ik zeker nooit kiezen voor het laatste. Dit niet omdat ik vind dat mensen niet het recht hebben andere mensen anders te behandelen omdat deze in hun ogen beter of slechter zijn. Ik denk dat iedereen gelijk is en ook de gelijke rechten heeft. Als er dan ook echt oorlog zou zijn zou ik zeker wel wat willen doen om te laten zien dat ik het hier niet mee eens ben. Ik ben ook van mening dat als je wel in het verzet gaat en je pleegt actief verzet en je gaat eventueel mensen liquideren dan ben je in principe hetzelfde aan het doen als de Duitsers. Ik keur het dus niet goed maar ik keur het ook niet af want zoals ik ook al eerder heb gezegd de mensen (Duitsers) die mensen zonder enig geldige reden mensen pijnigen en vermoorden hebben ook het recht niet om te leven. Ik denk dus wel dat ik aan verzet zou gaan doen maar ik denk niet dat ik zonder ook maar enig gevoel mensen zou kunnen ombrengen ook al zijn die zo fout dat ze dat eigenlijk wel verdienen. De mensen, mannen en vrouwen, die dit wel in het verzet hebben gedaan daar heb ik oprecht respect en bewondering voor, mits ze het hebben gedaan met hun eigen gevoel.