Biesbosch

Wat is de waarde van de Biesbosch voor Nederland? Inleiding Wij hebben besloten om de Biesbosch te onderzoeken. Wij zijn op dit idee gekomen tijdens het brainstormen in de klas. Toen we op het onderwerp nationale parken uitkwamen, leek het ons interessant om verschillende nationale parken met elkaar te vergelijken. Dit bleek een veel te grote opgave, er zijn te veel parken en om tot een goed resultaat te komen moesten we van elk park een diepgaand onderzoek verrichten. Vervolgens kregen we het idee om één nationaal park uit te kiezen, en dat park grondig te onderzoeken. Hierbij kwamen we uit op de Biesbosch omdat dat park bij ons in de buurt ligt, zodat we daar praktijkgericht onderzoek kunnen doen. Natuur is tegenwoordig een “hot item”, het belang van de natuur wordt steeds meer benadrukt in onze samenleving. De Biesbosch is één van de grootste natuurgebieden van Nederland. Wij vroegen ons dan ook af wat de waarde van de Biesbosch is voor Nederland. Hierbij moet wel rekening gehouden worden dat de Biesbosch uit vier gebieden bestaat; De Brabantse, Dordse, Hollandse en de Sliedrechtse Biesbosch. Onze hoofdvraag luidt: Wat is de waarde van de Biesbosch voor Nederland? Om deze vraag volledig en goed te kunnen beantwoorden zijn doelgerichte deelvragen noodzakelijk. Hierbij behandelen wij alle aspecten die in relatie staan met onze hoofdvraag. Om die aspecten grondig aan te pakken hebben wij onze deelvragen uitgewerkt.
Onze deelvragen luiden: - 1 Hoe is de Biesbosch ontstaan? o Geschiedenis van de Biesbosch
o Ontwikkelingen van de Biesbosch - 2 Hoe is de opbouw van de Biesbosch? o Ecologisch (flora en fauna) o Grondsoort(en) o Dieren i.v.m. de diversiteit - 3 Wat zijn de natuurlijke functies van de Biesbosch? o Productiefunctie
o Draagfunctie
o Informatiefunctie
o Regulatiefunctie - 4 Welke rol speelt toerisme in de Biesbosch? o De toeristische mogelijkheden
o Omvang van de toerisme/bezoekers - 5 Wordt de Biesbosch vervuild? o Vervuilinggeschiedenis vanaf ontstaan
o Huidige vervuiling
o Effect van de huidige vervuiling op de Biesbosch - 6 Hoe wordt de Biesbosch onderhouden en beheerd? o Welke verenigingen en instanties helpen mee aan het onderhoud
o De taken van die instanties en verenigingen en uitvoering van die taken - 7 Wat is de toekomst van de Biesbosch voor de komende 30 jaar? o Toekomstplannen m.b.t. toerisme en onderhoud
o Toekomstplannen m.b.t. natuurprojecten
Met deze deelvragen denken wij een goed beeld te kunnen vormen van de Biesbosch en de waarde ervan voor Nederland. Om ons onderzoek goed op te zetten is het nodig dat we een goede planning hebben van de activiteiten en efficiënt werken, hiervoor hebben wij een plan van aanpak gemaakt, zie bijlage 4. Wij zijn allebei zeer gemotiveerd omdat het onderwerp ons aanspreek, we kunnen veel zelf onderzoeken en verwachten dan ook dat het eindproduct ons enthousiasme, motivatie en inspanning weerspiegelt.
1 Hoe is de Biesbosch ontstaan? Geschiedenis van de Biesbosch Ongeveer vijf eeuwen geleden bestond de Biesbosch nog helemaal niet. De duizenden hectare eilandjes en kreken waren toen nog vruchtbare landbouwgrond die men Zuid-Hollandse of Groote Waard noemde. Op een stormachtige nacht in 1421 braken er verschillende dijken door en overstroomde de rivier die zeventien dorpjes wegvaagde en ongeveer veertienduizend mensen doodde. Deze ramp staat bekend als de St. Elisabethsvloed. Het ondergelopen gebied was een uitgestrekte binnenzee geworden, die na verloop van tijd veranderde in een uniek zoetwater- en getijdengebied. Het rivierwater bevatte zand en slib, dat naar de bodem zakte en overal hoge zandplaten vormden. Op deze platen groeiden al gauw allerlei plantjes, voornamelijk biezen, waaraan de Biesbosch dan ook zijn naam te danken heeft. Mensen gingen zich vanaf de 17e eeuw weer met het gebied bemoeien, ze legden er rietgorzen (uitgestrekte rietlanden) en grienden (wilgen- bossen) aan en verdienden daarmee hun dagelijks brood. Met het hout van die bossen werden producten gemaakt. Ontwikkelingen van de Biesbosch Omdat het land steeds hoger kwam te liggen door de afzettingen van de rivieren, werd er rond 1550 weer land in gebruik genomen van de Biesbosch voor landbouw. In 1850 was zelfs tweederde van het land in gebruik genomen voor landbouw. Tussen 1850 en 1870 werd de Nieuwe Merwede gegraven, hierdoor werd de Biesbosch in twee gebieden verdeeld. Na 1950 werd de Biesbosch erkend als een nationaal park. Door de open verbinding met de Noordzee bleef de Biesbosch vijf eeuwen lang een getijdengebied met niveauverschillen tussen eb en vloed tot twee meter. Maar na de overstromingsramp van 1953 werden de Deltawerken gebouwd. De handel in griendhout was met de komst van plastic in de jaren vijftig ook verleden tijd. Dus kreeg in 1958 Staatsbosbeheer de zorg voor het gebied. Er zijn in het gehele gebied later nog vele polders bijgekocht. Toen in 1963 het Volkerak en in 1970 het Haringvliet werd afgesloten, was het verschil tussen eb en vloed een stuk kleiner. Dit veroorzaakte een nieuw proces van veranderingen. Diersoorten trokken weg, planten zoals riet en biezen konden niet goed meer groeien en er kwamen algemene veelvoorkomende planten voor in de plaats. De voedselgebieden verdwenen voor de watervogels want de slikplaten verdwenen. Hierdoor verdwenen er veel watervogels die naar voedsel zochten, maar broedvogels trokken juist wel binnen. In de jaren’70 haalde het waterleidingbedrijf nog drinkwater uit de Rijn, maar door de hevige verontreiniging is de aanleg van de spaarbekkens in de Biesbosch versneld. In die bekkens wordt het water op een natuurlijke manier gereinigd zodat het water door kan stromen naar zuiveringsinstallaties in de grote steden. In 1988 zijn er door Staatsbosbeheer bevers uitgezet, op dit moment zijn er ongeveer honderd bevers inclusief hun jongen. Na de hoge waterstanden van de grote rivieren in 1993 en 1995, kondigde politiek Den Haag
de komst van de Deltawet Grote Rivieren aan. Verschillende dijktrajecten zouden worden verbeterd en op langere termijn zou de Biesbosch er 2100 hectare landbouwgrond bij krijgen. Deze plannen worden sneller uitgevoerd door de hoge waterstanden en in 2002/2003 zullen deze plannen zijn gerealiseerd. In die 2100 hectare grond worden geulenstelsels gegraven zodat de grond veranderd in natte, drassige gebieden; Wetlands. Zo wordt er klei gewonnen en krijgen de gebieden weer hun natuurlijke “uiterlijk” terug en zal de diversiteit groter worden. Gebieden als de Oude Kat die van griend tot productiebos werden omgezet, worden toegewezen aan de Biesbosch en ondergaan een totale verandering zoals hierboven beschreven. De Deltawet Grote Rivieren heeft dus verstrekkende gevolgen voor de Biesbosch. De Biesbosch is dus door de St. Elisabethsvloed in 1421 ontstaan, onderging een grote verandering in flora en fauna door de Deltawerken en de Biesbosch werd met steeds meer bewerkte gebieden uitgebreid. 2 Hoe is de opbouw van de Biesbosch? Ecologisch flora In de Biesbosch is er een grote variatie aan flora, zo kunnen we de flora in diverse groepen onderscheiden: - Wilgenvloedbossen - Rietgorzen - Brandnetelruigten - Hooilanden - Natte polders - Open water
Wilgenvloedbossen, het zijn eigenlijk doorgeschoten productiegrienden en zijn beeldbepalend voor de tegenwoordige Biesbosch. Ze zien eruit als natte bospercelen die af en toe onder water staan, door de kleine eb en vloed werking. Op de omgevallen bomen vindt veel mosgroei plaats en in het bodemleven wemelt het van de insecten. Door het bos lopen kleine kreken die langzaam dichtslibben door vegetatiegroei en –afzettingen. Rietgorzen, zij domineerden de Biesbosch in zijn begintijd. Het zijn uitgestrekte rietvelden waartussen het land is opgeslibd. Ze vormen de nestplaats voor zangvogels. Sinds de rietgorzen niet meer gesneden worden, verruigen ze de Biesbosch snel. Brandnetelruigten, de brandnetel- ruigten hebben op veel plaatsen het riet verdrongen. Na het bijna verdwijnen van eb en vloed namen zij grote oppervlakten in beslag, waarin 's zomers allerlei kleurige bloemen opschieten. Niet alleen de kleurige bloemen, maar ook zeker de insecten zoals de vlinders zijn er in grote hoeveelheden te vinden. Hooilanden, het oostelijke punt van het eiland van Dordrecht bestaat uit hooilanden die nooit bemest zijn geweest. Hierdoor groeien er wilde bloemen die op andere plaatsen in Nederland zijn uitgestorven. Op de Kop van de Oude Wiel vind je een stuk rivierduingrasland, waar bijzondere planten groeien op de onontgonnen grond. Natte polders, enkele Biesbosch polders zijn bewust aangelegd als moerassen om de ontwikkeling van nieuwe natuur te bevorderen. Dat werkt als een magneet op waterdieren. Zo zijn in de Biesbosch de dijken doorgestoken van de Mariapolder en de Oude Kat. Aan de Brabantse kant waren de Spieringpolders en Maltha voor kleiwinning afgegraven. Daar is de plantengroei nu al sterk ontwikkeld en zijn veel vogels te vinden. Open water, open water vind je overal in de Biesbosch. 's Winters verblijven daarin wel 20.000 watervogels. Voornamelijk de gaten langs de Amer en de Nieuwe Merwede vormen een verzamelplaats voor bijzondere soorten, zoals grauwe gans, kolgans en de kuifeend. Ecologisch fauna In de Biesbosch is er een vrij grote diversiteit aan fauna, die we vervolgens kunnen indelen in de volgende groepen: - Vogels - Vissen - Insecten - Overige zoogdieren Vogels, er leven veel verschillende soorten vogels in de Biesbosch, we zullen er enkele toelichten. De fuut doet het ondanks de veranderingen van zout naar zoet vrij aardig. Er zijn veel broedende paren gevonden, ook al hebben ze zich moeten aanpassen aan de nieuwe mogelijkheden, zoals broeden in nog bestaand riet en onder hangende wilgentakken. De lepelaar heeft het in het begin erg moeilijk gehad. Hun aantal was ongeveer gehalveerd maar rond 1975 weer terug op hun normale peil. De broedmogelijkheid voor de lepelaar lijkt wel voorgoed uitgesloten te zijn. De zomertaling, kleine zwaan en kemphaan hebben het heel zwaar gehad sinds de afsluiting en is hier nooit meer bovenop gekomen. De wespendief is een soort die sterk vooruitgegaan is na de afsluiting. Vermoedelijke oorzaak hiervan is dat door het droger worden van grote delen van de Biesbosch meer wespen zijn gekomen en daarmee meer voedsel en daarbij een vooruitgang van de wespendief. Vissen, van de vissoorten die ooit in de Biesbosch voorkwamen is er niets meer over. Dat komt door de verzoeting van de Biesbosch. De baars, spiering, aal, snoek, snoekbaars en de stekelbaars zijn er wel te vinden. Of deze soorten hier van nature zijn gekomen of dat ze zijn ingevoerd door de mens is onduidelijk. Insecten, de bijzondere insectensoorten die in de Biesbosch voorkomen, hebben voornamelijk te maken met de aanwezigheid van wilgen. Door het veel voorkomen van deze bomen zijn insecten hier veel te vinden. Hiernaast komen er ook nog tal van vlindersoorten voor. Overige zoogdieren, de bekendste Biesbosch-soort is verreweg de bever. Verder komen er nog soorten voor als de ree, bunzing, hermelijn, Noorse woelmuis en nog vele andere. De zeehond, die toch aardig vaak voorkwam, is helemaal verdwenen. Dit komt omdat er geen open verbinding meer is van De Biesbosch met de zee. Wel is er een zeehond gezien op 3 maart 2002, als gevolg van het openzetten van de Haringvlietsluizen om het overtollige water van de Rijn en de Maas af te voeren.
Grondsoort: De Biesbosch bestaat uit zeekleilandschap. Aangezien de Biesbosch bestaat uit de afzettingen van de laatste 3000 jaar kan je het een jong zeekleilandschap noemen. De bovenkant van jonge zeeklei ligt namelijk meestal tussen min één NAP en plus één NAP. Aangezien de Biesbosch aan de rivier ligt, zijn er sinds de St. Elisabethsvloed veel rivierafzettingen neergelegd. Diversiteit: 1.De veranderlijkheid van het Milieu: De Biesbosch heeft sinds haar bestaan eigenlijk nog nooit “stilgestaan”. Ze bleef veranderen door de verschillende ontwikkelingen waarbij de mens een grote rol heeft gespeeld. Daardoor is de diversiteit nog nooit echt hoog geweest. De laatste jaren wil Staatsbosbeheer door eenmalig zeer efficiënt in te grijpen, de natuur zijn eigen gang laten gaan. Hiermee willen ze bereiken dat er een constant milieu ontstaat, dat de diversiteit vergroot. 2.De hoeveelheid energie en voedingsstoffen: De Biesbosch is rijk aan voedingsstoffen, hierdoor zijn er veel dieren en planten te vinden, maar niet veel verschillende soorten dieren en planten. De meer bijzondere soorten die bijdragen aan een hoge diversiteit, komen pas voor bij weinig energie en voedingsstoffen. 3.De variatie in milieuomstandigheden: In de Biesbosch zijn veel verschillende leefmilieus te vinden. Zo zijn er wilgenvloedbossen, rietgorzen, brandnetelruigten, hooilanden, natte polders en open water. Dit alles bij elkaar zorgt voor een zeer hoge diversiteit, doordat de dieren en planten elk hun eigen gebied hebben. 4.De omvang van natuurgebieden: Doordat de Biesbosch enorm groot is, namelijk 7100 hectare (14200 voetbalvelden!), kunnen er veel soorten leven. Een dergelijk grote omvang zorgt dan ook voor een grotere diversiteit, door de vele leefmilieus. 5.Een goede spreiding van natuurelementen en geen barrières. De Biesbosch heeft een goede spreiding van natuurelementen, zoals bosjes, houtwallen en beken. Deze zijn belangrijk voor de verplaatsing van soorten planten, dieren en vogels door het landschap. Hierdoor voorkom je het zogenaamde “eilanden effect”, waarbij natuurgebieden los van elkaar komen te liggen. De Biesbosch heeft een grote omvang, de flora en fauna zijn gevarieerd en rijkelijk aanwezig en de diversiteit is hoog. De Biesbosch kent een zeer gevarieerde opbouw, waaronder veel verschillende leefmilieus te vinden zijn. 3 Wat zijn de natuurlijke functies van de Biesbosch? Het natuurlijke milieu moet voor de mens allerlei functies vervullen, voor iedere functie moet het natuurlijke milieu bepaalde eigenschappen hebben. Voor akkerbouw bijvoorbeeld, mag de waterstand niet te hoog zijn. Voor natuur in de vorm van hoogveen juist wel. Dit laat voorbeeld zien dat sommige functies niet met elkaar zijn te verenigen. De vervulling van de ene functie kan ten koste gaan van de andere. Je kunt vier hoofdfuncties van het natuurlijke milieu onderscheiden: Productiefunctie De productiefunctie houdt in dat het natuurlijke milieu veel producten moet leveren aan de mens. Die producten zijn; voedsel, schoon water en schone lucht, energie en grondstoffen. De Biesbosch kent als productiefunctie dat het de mens voorziet van schoon drinkwater en schone lucht. Er zijn drie waterbekkens aangelegd om de mensen in Zuidwest Nederland van drinkwater te voorzien en als water voor de industrie. Er worden enorme hoeveelheden water (5500 liter/seconde) naar de afnemers gepompt. De spaarbekkens hebben dan ook een enorme oppervlakte; Petrusplaat met 106 hectare, Honderd en Dertig met 219 hectare en De Gijster met 312 hectare. De spaarbekkens dragen de namen van de landbouwpolders die voor de aanleg van de bekkens moesten wijken. Zij worden gevuld met water uit de Maas. Volgens de NAM bevat de Biesbosch waarschijnlijk aardgasvoorraden, voorlopig zijn ze nog niet van plan boringen te verrichten. Maar in de toekomst zou rekening gehouden kunnen worden met aardgas als productiefunctie van de Biesbosch. Draagfunctie Voor alles wat we doen, is ruimte en grond nodig. Er is ruimte nodig voor activiteiten en bouwwerken. Er is grond nodig met een goede draagkracht (stevige grond). Ook is er is ruimte nodig voor de opvang van afvalstoffen, dat kan op twee manieren; isolatie en verdunning. Bij isolatie wordt het afval geconcentreerd op een stortplaats opgeborgen, bij verdunning worden de afvalstoffen in lucht of water geloosd. In de Biesbosch is een natuurgebied, daarom is er vrijwel geen plaats voor woonwijken en industrie. Er is wel ruimte voor recreatie en vaarverkeer, plezierjachten en bestemmingsschepen doorkruisen de Biesbosch. Ook de landbouw krijgt de ruimte, vlak na de afsluiting vielen er grote delen van de biezencultuur droog. Een deel van de zo moeizaam verkregen polders is nog steeds in gebruik voor de landbouw, met veel grasland vanwege het vochtige karakter van de polders. De Biesbosch wordt niet gebruikt voor het isoleren van afvalstoffen, en verdunning vindt er zo min mogelijk plaats, net als de rest in Nederland.
Informatiefunctie Natuur en landschap zijn voor de mens belangrijk als informatiebron. We halen veel kennis uit de natuur, zoals landbouwgewassen of de ontdekking van medicijnen. De planten en dieren geven de mensen ook signalen over de veranderingen in de kwaliteit van water, lucht en bodem. Zo verdwijnen korstmossen bij veel luchtverontreiniging voor verzurende stoffen. De Biesbosch is een belangrijke informatiebron (geweest). Zo kon men goed de veranderingen zien toen de Deltawerken waren voltooid. De planten en dieren veranderde van samenstelling, dit was te wijten aan de overgang van zoutwater naar zoetwater getijdengebied. Het was een voorbeeld waaraan de mens kon zien dat de Biesbosch als informatiebron kon fungeren, in dit geval over de kwaliteit van het water. Ook na de verandering van de eb- en vloedwaterstand, kon de mens informatie halen uit de verandering van samenstelling in de natuur. Ook tegenwoordig haalt men kennis uit de Biesbosch, zoals de bestudering van beverpopulatie daar. Regulatiefunctie Ook wel de evenwichtsfunctie genoemd, want de natuur zorgt op allerlei manieren voor evenwicht. Ze voorkomt het plantendek bodemerosie, de plantenwortels zorgen ervoor dat water goed de grond in kan zakken. En doordat water in bladeren van planten verdampt, wordt de grond niet te nat. De bacteriën in bodem of lucht verwerken het organische afval van planten en dieren. Ze zetten dit om in voedingsstoffen zodat die kunnen worden hergebruikt in de kringloop. Ecosystemen met veel soorten planten en dieren hebben een grote weerstand tegen ziekten en plagen. Ook in de Biesbosch geldt het evenwichtssysteem. Het ecosysteem kent veel soorten planten en dieren, daarom heeft de Biesbosch ook een grote weerstand tegen ziekten en plagen. Doordat de natuur in de Biesbosch zijn gang kan gaan zonder menselijk hinder, gaan de functies niet tegen elkaar in. Elke eigenschap die nodig is om een functie te vervullen, is bij de Biesbosch aanwezig en maakt de Biesbosch tot een uniek natuurgebied. De Biesbosch is zeer veelzijdig, omdat alle functies in evenwicht zijn met elkaar, wordt het natuurlijk milieu niet belast. 4 Welke rol speelt toerisme in de Biesbosch? De Biesbosch staat bekent als een groot natuurgebied, hierbij denkt men vaak aan rustige gebieden waarin je alleen maar kunt wandelen en de natuur kan observeren. Maar de schijn bedriegt, er zijn namelijk talloze recreatiemogelijkheden, voor jong en oud. Recreanten kunnen een bedreiging vormen voor kwetsbare soorten in de Biesbosch, vooral wanneer ze buiten de paden en vaarroutes komen. Het Nationaal Park kent daarom een zoneringssysteem. Het hart van de Brabantse Biesbosch, waar grote aantallen bevers wonen, is niet voor het publiek toegankelijk. Eromheen liggen kreken waar je alleen met een kano of roeiboot mag komen. Op die manier wordt de rust gegarandeerd. De toeristische mogelijkheden Zwemmen en zonnen, er is een dagrecreatiegebied ingedeeld van zo’n 200 hectare groot (400 voetbalvelden!). Het Natuur- en Recreatieschap De Hollandse Biesbosch biedt hier voor elk wat wils. Centraal ligt een grote zwemvijver, ligweiden, picknickplaatsen en een speeleiland. Via twee kreken is het speeleiland verbonden met enkele sloten en vaarten in het recreatiegebied en aangrenzende polders. Ook is er een speciaal terrein voor manifestaties. Wandelen, de Hollandse Biesbosch is een ideaal gebied voor wie van wandelen door gevarieerde natuur houdt. Er zijn verschillende wandelroutes uitgezet, zoals te zien is op deze kaart: (de oranje gebieden zijn de wandelroutes). De afstanden variëren van 1 tot 12 kilometer en voor de meeste gebieden moet je met een bootje/pontje overvaren. Vissen, ook zijn er voorzieningen getroffen voor de sportvissers, er zijn verschillende vissteigers aangelegd. De mogelijkheid bestaat om met een roei- of elektrisch bootje te gaan vissen, die je bij het bezoekerscentrum kunt huren. Rondvaarten, het hele jaar worden er rondvaarten georganiseerd via het bezoekerscentrum. Sommige zijn puur gericht op de natuurbeleving, andere hebben een meer recreatief of feestelijk karakter. Watersporten, de waterrijke Biesbosch biedt vaarliefhebbers een hoop mogelijkheden. Zo zijn er op een aantal mooie plekken aanlegplaatsen voor boten te vinden. Ook zijn er waterkaarten voor mooie vaarroutes te verkrijgen. Fietsen, op de fiets kun je een groot deel van de Hollandse Biesbosch verkennen. En ook hier zijn fietsroutes verkrijgbaar en is er de mogelijkheid om met een pont naar de Brabantse Biesbosch te gaan. Sterren kijken, er worden regelmatig ’s avonds presentaties gegeven bij de volkssterrenwacht Mercurius. Zij kunnen je een hoop leren over ruimtevaart, weer en sterrenkunde. Golfen, rondom het Biesbosch gebied is er een golfcourse te vinden, waar menig golfer zijn slag kan slaan. Met 18 holes en een groot clubhuis kun je er lekker ontspannen. Skiën, zelf skiën behoord tot de recreatiemogelijkheden van de Biesbosch. De piste van 150 meter is te vinden bij Skicentrum Drechtsteden. Rondom de piste liggen een wielerparcours en een Mountainbike parcours. Omvang van de toerisme/bezoekers De Biesbosch trekt jaarlijks ongeveer 800.000 bezoekers. Het bezoekerscentrum werd in 2001 door ongeveer 90.000 mensen bezocht. Toerisme speelt een belangrijke rol in de Biesbosch, er komen gemiddeld 2200 bezoekers per dag. Om natuur en recreatie goed met elkaar te laten samengaan, hanteert men een zoneringssysteem. Dit laat zien dat de natuur op de eerste plaats komt, en dat de toeristen zich moeten aanpassen aan de Biesbosch, niet andersom. 5 Wordt de Biesbosch vervuild?
Vervuilinggeschiedenis vanaf ontstaan In de jaren 50 tot 80 werd de Biesbosch gebruikt als dumpplaats voor allerlei chemische afvalstoffen en zware metalen. Eerder dacht men dat alleen vleeseters deze stoffen binnen konden krijgen via hun prooidieren, maar ondertussen is men erachter gekomen dat het ook door bijvoorbeeld bomen doormiddel van de wortels kan worden opgenomen. De vervuiling wordt gevormd door de overbemesting van de boeren en schadelijke stoffen die in het gebied geloosd worden. Tussen 1963 en 1985 was Shell veruit de grootste vervuiler, er zijn in die tijd veel schadelijke stoffen in de Biesbosch gedumpt. Eind 2001 is Shell ter verantwoording geroepen, maar de rechtszaak loopt nog steeds. Voor zover bekend is de Biesbosch weinig vervuild, hooguit door rivierwater dat altijd al langs de Biesbosch stroomt. Huidige vervuiling - Via de grote rivieren de Maas en de Rijn, komen de meeste vervuilende stoffen uit het buitenland en ook uit Nederland in de Biesbosch terecht. Als de Haringvlietsluizen open gaan, stroomt vuil water en slib bij vloed naar gebieden die vroeger boven water lagen. Die raken dan ook vervuild. Daarnaast wordt het water vervuild door olieresten van motorboten, door lood dat uit verf in het water terecht komt, evenals chemische middelen om algengroei van boten te verwijderen, en afvalwater die het milieu aantasten. De watertoevoer naar de spaarbekkens wordt geregeld via inlaatbuizen. Deze kunnen eventueel gesloten worden wanneer het Maaswater te erg vervuild is. - In de nabije toekomst wil men de Haringvlietsluizen op een kier gaan zetten, hierdoor zou het gebied weer net als vroeger te maken krijgen met getijden. Sommige mensen zijn voor deze maatregelen, omdat hierdoor het gebied in zijn staat van een tiental jaar geleden kan terugkeren. Toen het gebied nog unieker was dan het nu al is. Anderen zijn tegen dit voorstel, omdat het gebied zich dan weer moet gaan aanpassen aan een grote natuurlijke verandering. - Ook recreanten kunnen de natuur beschadigen en verstoren door het overal laten slingeren van afval en het vertrappen van de natuur. Bovendien kunnen sommige soorten flora en fauna uit het park vertrekken door lawaaioverlast. - De overheid dacht eraan om gasboringen in de Biesbosch te verrichten, maar door de vele protesten kwam er te weinig steun uit de Tweede Kamer voor dit plan. Hierdoor zijn de boringen voorlopig gelukkig van de baan. - In de gemeente Dordrecht doorsnijdt de HSL de uiterste westpunt van de Dordse Biesbosch. De aanleg van deze spoorlijn zorgt voor vervuiling en geluidshinder. Dit is maar tijdelijk, omdat het alleen de bouw van de HSL betreft, na de realisatie zal er niets van de overlast te merken zijn. Effect van de huidige vervuiling op de Biesbosch - Door de schadelijke stoffen kunnen dieren onvruchtbaar worden, anderen worden ziek en gaan dood. Dit kan uitsterven van diersoorten tot gevolg hebben. Bovendien is er ook een andere vervuiling, namelijk die van het water. Het water en de waterbodems van de Biesbosch zijn op veel plekken verontreinigd door de aanvoer van chemische stoffen in het rivierwater. - Wanneer de Haringvlietsluizen op een kier worden gezet, zullen er een aantal dier- en plantensoorten verdwijnen. De enige manier om dit tegen te gaan is om de sluizen dicht te houden. - Proefboringen in de Biesbosch zijn uit den boze, daarom wil de NAM de torens naast de Biesbosch plaatsen en dan schuin onder het gebied boren. Op die manier zou er niets met de Biesbosch kunnen gebeuren volgens de NAM, maar veel natuurorganisaties geloven hier niet in. Als er namelijk ergens een lek zou ontstaan, dan zal de hele Biesbosch alsnog beschadigd worden. - De meeste nadelige effecten tijdens de aanleg van de HSL vinden plaats tijdens de bouwfase en zijn dus tijdelijk van aard. Naar verwachting zullen er weinig permanente effecten voor enkele soorten zijn, die verband houden met een klein gebiedsverlies van 1,8 hectare. Maar dit heeft geen ernstig effect voor de Biesboschpopulatie. De HSL zal qua geluidsoverlast niet boven de bestaande geluidshinder van de huidige spoorbaanbrug uitstijgen. - De vervuiling in de Biesbosch is gering, hierdoor kan de natuur zichzelf goed herstellen, zonder onherstelbare schade te lijden. Hierbij dient de vervuiling niet toe te nemen. Er vindt geen vervuiling plaats in de Biesbosch, wel ondervindt het gebied nadelige gevolgen van externe vervuiling. Zo zorgen de Rijn en de Maas ervoor dat vervuild water langs het Biesboschgebied stroomt. Hooguit recreatie kan tot directe vervuiling leiden, als recreanten zich niet aan de regels houden. 6 Hoe wordt de Biesbosch onderhouden en beheerd? Welke verenigingen en instanties helpen mee aan het onderhoud? Het Nationaal Park de Biesbosch kan functioneren dankzij een intensieve samenwerking tussen overheden, natuurbeheerders en grondeigenaren. Staatsbosbeheer speelt als grootste eigenaar en beheerder een centrale rol in het gebied. Voorlichting en educatie vormen een van de hoofddoelstellingen van de Nederlandse Nationale Parken. De andere doelstellingen zijn natuurbehoud, recreatief gebruik en wetenschappelijk onderzoek. De betrokken organisaties hebben zich verenigd binnen het Overlegorgaan. Deze hoogste vergadering binnen het Nationaal Park is verantwoordelijk voor het complete beleid, beheer, voorlichting en educatie. Het Overlegorgaan heeft ook aandacht voor internationale samenwerking. De volgende verenigingen en instanties werken mee aan het behoud/beheer van de Biesbosch: - Donaudelta, The Broads en Europarc - IVN Consulentschap - Staatsbosbeheer - IVN Dordrecht - Madese Natuurvrienden - Vereniging Behoud Biesbosch - Vereniging Vrijwilligers Hollandse Biesbosch - Natuur- en Vogelwacht Dordrecht
De taken van die instanties en verenigingen en uitvoering van die taken?
Donaudelta, The Broads en Europarc: Deze instanties zijn betrokken bij de internationale samenwerking met de Nederlandse instanties en verenigingen. In deze samenwerking staat het uitwisselen van kennis en ervaring op bestuur- en managementniveau centraal. Ook is er eens per jaar een Europarc-conferentie waarop afspraken worden gemaakt voor samenwerking en afstemming tussen beschermde gebieden binnen Europa. IVN Consulentschap: De taken van het IVN Consulentschap bestaan onder meer uit het adviseren van organisaties, het coördineren van activiteiten op het gebied van voorlichting en educatie en het organiseren van trainingen van voorlichters. Staatsbosbeheer: Zij heeft een groot pakket aan taken, dat zijn: uitvoering van broedvogelinventarisaties, watervogeltellingen, uitgifte van pacht, het regelen van de waterstanden in een aantal polders, terreinonderhoud, het maken van bestekken en de opslag van natuurwetenschappelijke gegevens. Dat gebeurt in het Geografisch Informatie Systeem met een geavanceerd computersysteem. IVN Dordrecht: IVN-Dordrecht is in het gebied actief op de volgende terreinen: kinderactiviteiten, publieksexcursies, griendonderhoud, presentaties en cursussen. Verder maken de leden een verenigingsblad. Dus de educatie staat hier centraal. Madese Natuurvrienden: Het werkgebied van deze vereniging strekt zich van het Wilhelminakanaal tot en met de Biesbosch. Om een bijdrage te leveren aan natuur- en milieubescherming, worden diverse activiteiten georganiseerd: thema-avonden, vrijwillig landschapsbeheer, fietstochten, kampen, het bezoeken van natuurgebieden en musea, jeugdactiviteiten, diverse acties, deelname in adviesraden en vogeltellingen. Vereniging Behoud Biesbosch: De taken van VBB kunnen in vier groepen worden onderverdeeld: 1 - De planologische en beleidsgerichte werkzaamheden. Hiertoe worden alle activiteiten gerekend die een reactie zijn op het handelen van instanties of die een reactie zijn op wet- en regelgeving, en waarvan de VBB vindt dat de uitwerking ervan schadelijk is voor de Biesbosch. De VBB maakt deel uit van commissies die zich bezighouden met de inrichting van natuurontwikkelingsgebieden. 2 - Praktisch veldwerk. Hiertoe behoren de door de VBB georganiseerde hakdagen en het jaarlijks opruimen van zwerfvuil in bepaalde gebieden van het Nationale Park. 3 - Contacten naar buiten. De VBB onderhoudt contacten met bestuurders, pers, gelijkgerichte instanties en Staatsbosbeheer. Voorlichting gebeurt via de club Grienduil en de gidsengroep verzorgt de educatieve taken. De gidsen begeleiden veel rondleidingen door de Biesbosch. 4 - De VBB verzorgt ook het nascholingsprogramma voor de gidsen. De organisatie van vaar- en wandeltochten wordt geregeld in samenwerking met het Biesbosch Informatie Centrum in Drimmelen.
Vereniging Vrijwilligers Hollandse Biesbosch Heeft als taken educatieve en voorlichtende werkzaamheden over de natuur en het milieu te geven in de Hollandse en Brabantse Biesbosch. De vereniging streeft naar het behoud van het natuurlijk milieu. Verder wil zij een bijdrage leveren aan het vergroten van de kennis van haar leden en belangstellenden over de natuur en het milieu. Natuur- en Vogelwacht Dordrecht Houdt zich in en rond de Biesbosch voornamelijk bezig met natuur- en landschapsbeheer (knotten, griendwerk), voorlichting en educatie (exposities, workshops) en ruimtelijke ordening en planologie. Ook het peilen van flora en fauna is een belangrijke activiteit van de stichting. In de Biesbosch doet de Natuur- en Vogelwacht met behulp van vrijwilligers onderzoek naar planten, vogels, vissen, zoogdieren en insecten. Alle instanties en verenigingen die meewerken aan het behoud/beheer van de Biesbosch overleggen in het Overlegorgaan. Ook buitenlandse instanties en verenigingen overleggen mee. In het Overlegorgaan vinden de belangrijkste beslissingen plaats. Staatsbosbeheer is veruit de belangrijkste instantie, maar de overige instanties hebben ook een belangrijk aandeel. Ieder echter op zijn eigen gebied, van lokaal tot internationaal. De taken van die verenigingen en instanties richten zich voornamelijk op educatie en beheer. 7 Wat is de toekomst van de Biesbosch voor de komende 30 jaar? Toekomstplannen m.b.t. toerisme en onderhoud Het Nationaal Park De Biesbosch heeft een belangrijke recreatieve functie en die zal in de toekomst ook behouden worden. Dat houdt onder meer in dat natuurontwikkeling niet overal in dezelfde mate zal plaatsvinden. Bepaalde kreken zullen bevaarbaar gehouden worden en er zullen voorzieningen voor recreanten blijven. In de zomermaanden varen er vele honderden zeil- en motorboten door de Biesbosch. Watersport heeft een sterke groei doorgemaakt waardoor het met mooi weer echt vol is, zodat verdere uitbreiding ongewenst is. Om al deze mensen zo goed mogelijk op te vangen, is er een Recreatieschap opgericht en zijn er zoveel mogelijk aanlegplaatsen. Hierdoor zal de natuur in de toekomst zich rustig kunnen ontwikkelen en zal de recreatie op een veilig afstandje worden gehouden. Men wil de Biesbosch verder uitbreiden door wat omliggende weilanden ook aan het nationale park toe te voegen. De plannen om de Haringvlietsluizen op een kier te zetten zijn belangrijk voor de ontwikkeling van de natuur in de Biesbosch, omdat het getij hierdoor terugkeert en het gebied dus weer net als vroeger wordt. Sommigen vinden dit een bedreiging; anderen spreken van nieuwe kansen voor de natuur. De gevolgen worden nu nog onderzocht. Staatsbosbeheer let steeds meer op het behoud van de Biesbosch, zo zijn ze gestopt met de bemesting en worden er goede acties gevoerd tegen eventuele plannen die de overheid heeft met het gebied, zoals de gasboringen. De Biesbosch zal ook in de toekomst blijven veranderen. De huidige en toekomstige natuurontwikkelingsprojecten in de Biesbosch, gaan gepaard met nogal wat grondverzet. Aangrenzend aan het natuurkerngebied komen er zowel Zuid-Hollandse, als Brabantse delen voor in aanmerking. Er moesten dijken verzwaard worden in het rivierengebied. De hoge waterstanden in 1993 en 1995 zorgden ervoor dat deze plannen nog sneller van start gingen. De klei die voor deze grondverzwaring nodig was, is gehaald uit omliggende landbouwpolders van de Biesbosch. Bij de kleiwinning dienden oude kreeklopen in de ondergrond als basis voor het te ontwikkelen landschapsplan. Zo ontstaat er weer een netwerk van allemaal kreken. De gegraven geulenstelsels zullen in de toekomst weer in verbinding worden gesteld met de omringende rivieren. Hiermee wordt geprobeerd om het gebied zo natuurlijk mogelijk een nieuwe inrichting te geven. Op lange termijn zijn natte natuurontwikkeling, bosaanplant en mogelijkheden voor recreatieve ontwikkeling in een deel van de polder van de Biesbosch gepland. In totaal zal hierdoor op termijn zo'n 2100 hectare aan het Nationaal Park de Biesbosch worden toegevoegd. Toekomstplannen m.b.t. natuurprojecten Het behouden en ontwikkelen van een uitgestrekt `klei-oermoeras' is een van de plannen voor de toekomst. In de literatuur is geen enkele uitleg gegeven wat een klei-oermoeras inhoud, maar we denken hierbij aan een laag gelegen kleiplaat vermengd met de ijzerrijke grondsoort `oer', met alleen maar lage planten. Waarschijnlijk overstroomt dit moeras ook regelmatig en misschien is het ook een verteringsproces van voortdurend afstervende planten. Ook cultuurhistorische landschappen zullen in de ‘nieuwe Biesbosch' hun vorm krijgen, zoals graslandpolders, hakgrienden en rietvelden. Er zullen in de toekomst naast biezen, riet en wilgen ook veel andere planten een leefplaats krijgen. Ook de kwaliteit van het riet zal waarschijnlijk nooit meer zo goed zijn, zolang de Biesbosch niet de oude getijdenbeweging kent. De verwachting is dat er langzaam maar zeker loofbos komt met eiken en essen. Als na jaren het natuurlijk evenwicht is hersteld zullen ook brandnetels plaatsmaken voor een grotere verscheidenheid aan planten. Het betekent niet dat er nu al geen bijzondere planten te zien zijn. Voor enorm veel vogels blijft de Biesbosch het belangrijkste rust-, verblijf- en broedgebied dat het altijd is geweest. De Biesbosch is een zeer gevarieerd landschap met veel kreken en geulen. Ertussen zal er variatie zijn van lage kleiplaten met lage begroeiing en gorzen en grienden, maar waarschijnlijk zal het grootste deel van de Biesbosch onbeheerd bos blijven. In de Biesbosch zullen er veel nieuwe ontwikkelingen plaatsvinden. Ook de huidige flora zal zich waarschijnlijk wel weten te handhaven, waardoor er een enorme variatie binnen de flora ontstaat. De bossen zullen gevarieerde leeftijden hebben wegens het uitzetten van bevers. De eerste bevers zijn in 1988 uitgezet en deze zoogdieren weten zich nu al goed te handhaven. Ze knagen veel en vellen regelmatig hele bomen waar dan weer verjonging ontstaat. Ook de vegetatie blijft op die manier gevarieerd. Verder is de waterkwaliteit van de Rijn al aanmerkelijk verbeterd, waardoor er nu ook alweer verschillende soorten insecten voorkomen die eerst heel weinig of niet werden gesignaleerd. In de ondiepe lagunes komen ook enorme hoeveelheden vis voor. Op de ondiepe, geleidelijk oplopende oeverzones, kunnen amfibieën en libellen een ideale plek vinden om te leven. Deze positieve manier van ontwikkeling die vooral de laatste jaren flink toeneemt, probeert het Biesboschbeheer vast te houden in de komende decennia. Helaas is de kwaliteit van de Maas nog steeds een probleem. Er is zelfs een speciale commissie ingesteld om hier het nodige aan te veranderen. Doordat de Haringvlietsluizen op een kier worden gezet kan de zeehond weer de kans krijgen om zich hier naartoe te verplaatsen. Wat de vogels betreft, zullen ook die zich aan de veranderingen aanpassen. De Biesbosch is een park dat altijd zal blijven veranderen, hopelijk op de manier waarop het vooral de laatste jaren is gegaan. Doordat de recreatie afgelopen periode flink is gegroeid, gaat men een ander beleid voeren zodat de recreatie niet ten koste gaat van de natuur. Ook verwacht de Biesbosch enkele gebieden erbij te krijgen en laat men het gebied met rust zodat het zich rustig verder kan ontwikkelen. De natuurprojecten zullen ook in de toekomst worden bedacht en toegepast. Op die manier kan het ecosysteem zich in de Biesbosch in evenwicht brengen/houden. Beantwoording hoofdvraag Wat is de waarde van de Biesbosch voor Nederland? De Biesbosch is een uniek gebied in Nederland vanwege zijn zoetwatergetijden. Door de grote omvang van de Biesbosch en zijn vele gevarieerde leefmilieus, is de diversiteit hoog. Doordat elke natuurlijke functie aanwezig is, is er een evenwicht in het natuurlijk milieu van de Biesbosch. Men hecht een grote waarde aan het Biesbosch gebied, maar wil de bezoekers daar ook van mee laten genieten. Omdat natuur op de eerste plaats komt, is er voor toeristen een reglement opgesteld zodat de natuur beter wordt beschermd. Ondanks de vervuiling door rivieren als de Rijn en de Maas, wordt de Biesbosch niet direct aangetast. Wel ondervindt de natuur hinder van die vervuiling omdat de natuur telkens weer moet herstellen. Er helpen vele verenigingen en instanties mee aan het behoud van het Biesboschgebied. Ze hebben elk hun eigen taken en er is zelfs enige samenwerking met het buitenland, dit alles ten goede van de Biesbosch. De taken van die verenigingen en instanties richten zich voornamelijk op educatie en beheer. Toekomstplannen zijn vooral gericht op het doorvoeren van het huidige beleid, de laatste jaren gaat het namelijk erg goed met de ontwikkelingen in de Biesbosch. Er worden nog wel steeds natuurprojecten bedacht en uitgevoerd, ter verbetering van de diversiteit en natuurlijk gebied. De Biesbosch is van grote waarde voor Nederland. Aangezien vele verenigingen en instanties hun belangen hebben bij de Biesbosch is het behoud ervan van essentieel belang. Nederland wil het gebied behouden omdat het uniek is in zijn soort, recreatie staat dan ook op de tweede plaats. De Biesbosch is ook een grote leverancier van drinkwater, daarom is het van groot belang het water (en ook het gebied) schoon te houden en vervuiling tegen te gaan. Het is tenslotte een Nationaal Park dat beschermd dient te worden.
Slotwoord Wij zijn met veel plezier begonnen aan het profielwerkstuk. Mede dankzij het onderwerp bleef het onderwerp ons steeds boeien, zodat we gedurende het werkstuk gemotiveerd te werk zijn gegaan. Doordat we goede deelvragen hadden gemaakt, konden we structureel en overzichtelijk te werk gaan. We zijn eerst begonnen aan een informatiezoektocht, die begon met een bezoek aan de Biesbosch. Vervolgens zijn we naar bibliotheken gegaan en hebben we het internet afgespeurd naar bruikbare informatie. De bibliotheek viel een beetje tegen, maar gelukkig hadden we een stapel folders uit het bezoekerscentrum van de Biesbosch. We zijn continue samen te werk gegaan, met het grote voordeel dat we allebei op dezelfde lijn zitten en één resultaat hebben. Het samenwerken verliep dan ook gesmeerd, we vulden elkaar steeds aan. Op die manier zijn we toch effectief met onze tijd omgegaan. Het enige probleem was het vinden van statistieken over de Biesbosch, dit heeft ons veel tijd gekost maar leverde ons helaas niets op. Dankzij een goede begeleiding waren we zeker van onze zaak, en konden op de goede manier zeker verder werken. Hierbij willen Mevrouw van Emmerik bedanken.