Gotiek

Inhoudsopgave:

1. Wat is de gotiek

2. De architectuur

3. De beeldhouwkunst

4. De schilderkunst

Hoofdstuk 1: Wat is de gotiek?

Gotiek is de benaming voor een stijl in de Europese, middeleeuwse (bouw)kunst. De naam Gotiek komt van de Italiaan Giorgio Vasari, die alle niet- Romeinse kunst 'barbaars of van de Goten' noemden. Het was dus eigenlijk bedoeld als scheldwoord.

Rond 1100 ging de romaanse stijl geleidelijk over op de gotische stijl. Dit kwam doordat de bevolking vanaf 1000 sterk toenam en het land gecultiveerd werd. Zo kwamen er steeds meer steden bij, waarin kerken moesten worden gebouwd. Bouwmeesters probeerden steeds mooiere en nieuwere kerken te maken dan andere. Hierdoor werd vooral de schoonheid van kathedralen steeds belangrijker. Er werd niet meer met hout, maar uitsluitend met steen gebouwd. De gotiek ontstond in Noord-Frankrijk en spreidde zich rond de 13e eeuw over bijna heel Europa uit.

Alleen in Italië werd de gotiek niet echt aanvaard. Men wilde er nog steeds de klassieke bouwkunst nabootsen en bleef dus bij de romaanse stijl. Guarino Guarini onderzocht de verschillen tussen de romaanse en gotische bouwkunst: Hij kwam tot conclusie dat de gotische kathedraalbouwers probeerden hun kerken een ogenschijnlijk zwakke structuur te geven, zodat het een wonder zou lijken dat zij overeind bleven; ze maakten bogen die leken te zweven en volledig geperforeerde torens, enorm hoge ramen en overkappingen zonder de ondersteuning van muren.

Hoofdstuk 2: De architectuur

In het begin van de gotiek begon de hoge bouw zich te ontwikkelen. Men wilde dichter bij God staan; hogere torens waren het gevolg.

Het interieur van de kerk moest lichter worden en dus veranderde de kleine ramen van de Romaanse tijd in grote ramen waardoor het daglicht naar binnen kon. Op de ramen werden Bijbelse verhalen of dagelijkse gebeurtenissen afgebeeld.

Om de druk van het dak en de gewelven op te kunnen vangen, ontstond er luchtbogen die de druk 'doorgaven' aan steunberen (contraforten).

De spitsbogen en het kruisribgewelf, die in de Romaanse tijd al waren uitgevonden, werden in de gotiek verder ontwikkeld en werden dé kenmerken van de gotische bouwstijl.

Een kruisribgewelf werd aan het einde van de Romaanse tijd gebruikt. Dit maakte het bestaan van de gotiek mogelijk. Dankzij een lichtere constructie konden gebouwen hoger gebouwd worden dan ooit.

Na de 14de eeuw neemt de kerkenbouw af en worden er vooral niet-kerkelijke bouwwerken, zoals kastelen, bruggen, stadsmuren en raadhuizen, in de gotische stijl gemaakt. Later wordt deze bouwstijl ook toegepast op huizen van rijke burgers.

        kenmerken   van de gotiek.

•   
• kruisvorm als plattegrond,   
• drukke, ingewikkelde en veel verschillende        vormen,   
• daken steil,   
• kleine lichte toren in het midden,   
• grote, hoge en vaak gekleurde ramen,   
• verticaal, licht, hoog, streeft naar omhoog,   
• kruisribgewelf met steunberen en luchtbogen en        daarmee samenhangende spitsbogen.       

Notre Dame, 1163

De Notre Dame ligt in Parijs vlak bij de Seine. Het is gebouwd in 1163 in opdracht van bisschop Maurice de Sully. In het Nederlands betekent Notre Dame Onze Vrouw, waarmee ze Maria bedoelen. De functie van de Notre Dame is een kerk. Het wordt momenteel beheerd door de gemeente van Parijs.

De plattegrond heeft de vorm van een Latijns kruis. De kathedraal heeft 3 ingangspoorten. Deze ingangen hebben alle bijpassende decoraties. Het gebouw is mooi versierd, vooral rond de portalen.

Het middenschip toont nog veel kenmerken gotiek in Noord Frankrijk: hun zesdelige kruisribgewelven, de ronde zuilen en de galerijen boven de zijschepen. De Notre Dame staat ook bekend om haar schitterende ramen. Deze zijn niet allemaal oorspronkelijk, een aantal is gerestaureerd. In de kerk bevinden zich ook enkele schitterende kunstwerken.

Sint Jan

De Sint-Jan is een Gotisch kerkgebouw gebouwd rond 1200 en ligt in Den Haag. De bouwers zijn onbekend. In de Sint-Jan worden katholieke kerkdiensten gehouden. Ook dient het als toeristische bezienswaardigheid.

In een kerk wil men zoveel mogelijk licht. Hier hebben de architecten rekening mee gehouden door een groot raam in het plafondtorentje te maken en de binnenkant van de kerk wit te schilderen.

De Sint-Jan is een organisch bouwwerk en heeft een symmetrische structuur: Als je recht voor de kerk staat, kun je hem als het ware precies door midden snijden.

Het licht heeft een centrale compositie: de hele kerk is verlicht van buiten. De kleur heeft een asymmetrische structuur: in de kerk zie je geen exceptionele regelmaat in kleur.

Hoofdstuk 3: De beeldhouwkunst

In de Romaanse periode waren er alleen maar beelden in het westelijke portaal. (portaal is de voorkant van bijv. een kathedraal) Maar in de gotiek kwamen er vele beelden op de Noord- en Zuid-portalen en ook op de luchtbogen.

Ook zijn er duidelijke verschillen met 'de kwaliteit' van de beelden. De beelden werden losser, dat wil zeggen; de strakke vorm van de zuil werd achterwege gelaten en het beeld kwam ervoor te staan. De anatomie werd beter en de  beelden kregen meer emotie. Ook hadden de beelden onderling contact, waardoor het natuurlijker werd. De beelden hadden vooral religieuze onderwerpen, maar niet meer uitsluitend; er kwamen ook niet-kerkelijke opdrachten.

Er werd veel met steen gewerkt (vooral in Zuid-Europa), omdat dat nauwelijks kapot gaat, maar ook met hout. Vooral in Nederland en Duitsland gebruikte men dat veel voor bv. preekstoelen, altaren etc.

Op dit moment bevinden zich nog weinig kunstvoorwerpen van de Gotiek. Er is heel veel vernield in de Beeldenstorm van 1522.

De beelden uit de Gotiek waren gedetailleerd. Ze werden mooi glad afgewerkt. Door de details en de schaduwwerking in de beelden, waren ze realistisch. Ze werden gemaakt van hout, ivoor, metaal en steen.

Kathedraal van Cartres: Timpaan, ‘Het Laatste Oordeel’

Boven het ingangsportaal van de kathedraal van Chartres staat Het Laatste Oordeel afgebeeld. Het spitsvormige timpaan ligt aan de westkant van de kerk, daar waar de zon ondergaat. De voorstelling toont Christus die aan het einde der tijden als rechter zal oordelen over de mens.

In Chartres kozen de bouwers voor een radicale verandering in de plaatsing van de personages in het beeldvlak. Zij schoven de engelen en de vierentwintig oudsten naar de bogen rondom het timpaan, plaatsten de twaalf apostelen in een aparte strook onder het timpaan, en maakten zo het hele middenveld van het portaal vrij voor de Heer en de vier wezens. Het resultaat is een zeer evenwichtige, ‘kalme’ weergave.

De Mozesput

De Mozesput is een beeldhouwwerk van Claus Sluter, een van de bekendste kunstenaars uit de Gotiek. Het beeldwerk ligt in het klooster Champpmol in Dijon. Van de Mozesput is alleen het onderste gedeelte bewaard gebleven.

Opvallend zijn de zes profeten, waaronder Mozes en David, die heel realistisch zijn gemaakt waardoor ook hun innerlijke overtuiging wordt weergegeven. Het kunstwerk is van levensechte grote.

Hoofdstuk 4: De schilderkunst

De schilderkunst ontwikkelde zich op dezelfde manier als de beeldhouwkunst. Er kwam meer emotie bij, de anatomie werd beter en de schilderkunst werd door de kerken gestimuleerd In de Romaanse tijd waren de onderwerpen vooral godsdienstig. De details werden vaak weggelaten en de achtergrond was één kleur, meestal goud.

De schilders waren voor die tijd helemaal niet bekend. Dit veranderde. In de 14de eeuw groeide de steden en werden burgers rijker. Hierdoor ontstond aan het einde van de gotiek de portretkunst. Ook wilde kunstenaars niet langer anoniem blijven. De achtergronden werden veel realistischer. Ook werd er nu veel op de details gelet.

Er vonden 3 belangrijke ontwikkelingen in de schilderkunst plaats:

1. Er vond een samensmelting plaats tussen de figuren en de achtergrond (met soms een verzonnen achtergrond).

2. Er kwam een begin van ruimte suggestie; begin van perspectief.

Er werden plannen (dimensies) gemaakt

3. Er werd gestreefd naar realisme ( in de miniatuurschilderkuns)). Alles werd weergegeven zoals de kunstenaars het zagen.

 'De Bewening van Christus'

Hier zie je een schilderij van meneer Giotto. Het schilderij heet 'de bewening van Christus' en het is gemaakt in 1310. Het is een schilderij uit de serie over het leven en passie van Jezus. Op het schilderij is te zien hoe Jezus na zijn dood wordt beweend door een kleien groep volgelingen, waaronder zijn moeder. Vervolgens leggen ze hem in zijn graf.

Meneer Giotto was een van de eersten die de ouderwetse manier van schilderen niet meer volgde. Hij schilderde op de achtergrond van een schilderij een landschap.  De schilderijen kregen diepte en een beetje perspectief. De mensen op de schilderijen kregen emoties, en het leek echter en realitisch.

Meneer Giotto was een van de eerste kunstenaars die zijn handtekening op een schilderij zette.

In de Gotiek gingen de kunstenaars met overlapping werken. Dit betekent dat het lijkt alsof er voorwerpen of mensen voor of achter elkaar staan. Ook kwamen er schaduweffecten in de schilderijen. Hierdoor leek het alsof er meer diepte en ruimte in.

‘Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw’

Het beroemde schilderij ‘Portret van Giovanni Arnolfini en zijn vrouw’ van Jan van Eyck is een niet-godsdienstig, gotisch schilderij en gemaakt in 1434.  Het schilderij ligt in de National Gallery in London.

In het schilderij zien we 15e eeuwse opvattingen over het huwelijk en man-vrouwpatronen.

Het is driedimensionaal, realistisch en komt overeen met de werkelijkheid. De schilder is veel bezig met perspectief en licht. Hij gebruikt ook hele kleine elementen voor het schilderij. Bijv. De appels op het tafeltje en het kaarslicht. Ook het bed en de hond maken het schilderij romantisch. Alles in het schilderij heeft te maken met liefde en romantiek. Dat hoort ook bij een trouwerij.