Heksen

Inhoudsopgave

1. Voorwoord
2. Inleiding
3. Heksen
3.1 Wat zijn heksen?
3.2 Waar ligt de oorsprong van de heks?
3.3 Witte en Zwarte magie
4. De Heksenvervolgingen
4.1 Hoe zijn de heksenvervolgingen ontstaan?
4.2 Hoe ging het proces in zijn werk?
4.3 Tegenstanders van de heksenvervolgingen?
5. Hekserij en de kerk
5.1 De grijze oude vrouwtjes als zondebok
5.2 De macht van de kerk
6. Hekserij van deze tijd; Wicca
6.1 Wat is Wicca?

6.2 Jaarfeesten
6.3 Maanfeesten
7. Nawoord
8. Bronnen

1. Voorwoord

Het onderwerp van ons tweede en laatste praktische opdracht van dit jaar, is heksen en heksenvervolgingen. Dit onderwerp is door ons gekozen, omdat we allebei toch best wel een interesse hebben in 'andere' dingen en zo ook voor heksen. In het geschiedenis boek is een hoofdstuk gewijd aan heksen, maar die hebben we dit jaar niet behandeld. Dat vonden we erg jammer, omdat we graag zouden willen lezen waarom deze mensen nou precies met de nek aan werden gekeken, mishandeld en vervolgd werden in de Middeleeuwen.
Wij, [auteurs], vroegen ons af, waarom heksen nog altijd zo bekend zijn? Waarom is het zo dat we kleine kinderen sprookjes voorlezen waarin de heks altijd de slechterik is? Het hele fenomeen 'heks' moet blijkbaar een ontzettende indruk hebben achtergelaten... Daarnaast hebben we onderzocht hoe alles precies in zijn werk ging, de vervolgingen, martelingen en dergelijke, en vertellen iets over de rol van de kerk en hekserij in die tijd. Daarnaast hebben we besloten een hoofdstuk te wijden aan de hekserij van deze tijd; Wicca.
Onze motivatie is vooral interesse in het onderwerp, en misschien ook wel omdat het hele gedoe rond de heksenvervolgingen en de waanideeën die men in die tijd had, een beetje laat zien dat hoewel de mens in het algemeen denkt zo ontzettend slim te zijn, er af en toe nog best bekrompen opvattingen op na houdt.

2. Inleiding

Iedereen kent de heks wel uit sprookjes; zij wordt altijd weergegeven als de oude lelijke vrouw die op haar bezemsteel kan vliegen en die door middel van toverkunsten goede mensen opzettelijk kwaad doet. Vooral als kinderen nog klein zijn kunnen ze bang voor heksen zijn, maar naarmate ze wat ouder worden weten ze dat heksen slechts in fabeltjes en sprookjes voorkomen.

In de middeleeuwen en de vroeg moderne tijd echter maakte het geloof in heksen deel uit van het dagelijkse leven. Wereldwijd werd er door jong en oud geloofd in heksen, geleerden van die tijd schreven boeken over hoe je een heks kon herkennen en ook de kerk bemoeide zich er mee. De kerk vond het als het ware een plicht om zich met de heksen te bemoeien, omdat zij een verbond zouden hebben gesloten met de duivel, die hen in ruil voor hun zielen bovennatuurlijke krachten gaf. Met die bovennatuurlijke krachten zouden zij bijvoorbeeld oogsten laten mislukken, dood en ziekten brengen aan diegenen die zij niet mochten. Deze angst voor heksen leidde in de 16e en 17e eeuw tot massale vervolgingen van zogenaamde heksen. In het ene land duurde de massale vervolging van mensen die met tovenarij in verband werden gebracht langer dan in het andere, en ook lokaal en regionaal waren veel verschillen in de duur van de vervolging en het aantal slachtoffers. Op het hoogtepunt van de heksenvervolgingen was iedereen die enigszins anders dan de massa was verdacht en eenmaal verdacht, was het haast onmogelijk om je onschuld te bewijzen.


De heksenvervolgingen zijn te vergelijken met de vervolging van Joden die Adolf Hitler veroorzaakte in de jaren ’30 en ’40. Als het slecht gaat moet er altijd iemand de schuld krijgen en boeten. Deze mensen die vaak helemaal niet slecht zijn zoals zij worden afgeschilderd, zijn meestal minderheden en dus heel kwetsbaar wanneer de massa geloofd dat zij slecht zijn. Zo ook bij de ‘heksen’ vroeger.

3. Heksen

3.1 Wat zij heksen?

Het woord heks komt in verschillende Germaanse talen met ongeveer gelijke spelling en betekenis voor, in het Duits wordt het geschreven als Hexe, het Zweeds kent häxa en het Engels kent hex en hag. Dat zoveel landen hetzelfde woord op ongeveer dezelfde manier kennen, bewijst dat we met een zeer oud woord te maken hebben.

Wanneer we tegenwoordig over heksen praten, denkt men aan een vrouw met een uitstekende kin, wratten op haar gezicht en een toverstaf. Er klopt niets van dit beeld. De vrouwen die vroeger van hekserij werden beschuldigd waren net zo vaak aantrekkelijk en mooi als oud en lelijk. Soms was het juist die aantrekkingskracht die hen verdacht maakte, omdat natuurlijke verschijnselen als natte dromen en erecties gevolgen van hekserij werden geacht. Er was in die tijd zelfs sprake van haat tegenover vrouwen, zij zouden impotentie veroorzaken, hebben een zwakke wil en zijn zwak van geest. Vrouwen waren verleidsters en men vond vrouwen niet geschikt om de baas te zijn of om een beroep uit te oefenen, en dat beeld is nog steeds niet helemaal veranderd.
Hoewel men bij het woord heks gedacht aan vrouwen, zijn er in de tijd van de heksenvervolgingen ook mannen vervolgd als hekszijnde, weduwnaars van heksen, of vaders van heksen. Een heks is volgens het stereotype iemand die met behulp van toverij en van de duivel de wereld naar haar hand kan zetten.

Vroeger waren heksen niet veel meer dan kruidenvrouwen of vrouwen die buiten de samenleving vielen omdat ze anders waren dan de rest. Sommige van deze vrouwen hadden een beetje verstand van bijvoorbeeld kruiden en konden enkele lichamelijke aandoeningen genezen zalfjes en kruiden. Vrouwen als deze kregen vaak de schild van dingen waarvan we dezer dagen al lang de reden van weten, zoals het mislukken van de oogst, het geboren worden van dode baby’s, impotentie en ga zo maar door. Ze waren in die tijd een soort dokters en geloofden niet in het christendom. De massa deed dat wel, en misschien waren ze daarom ook wel zo anders geacht.

3.2 Waar ligt de oorsprong van de heks?

Men leefde in het begin van de menselijke beschaving van de jacht, de visserij en voedsel verzamelen, de mens afhankelijk van wat de natuur hen te brengen had. Een stam kon niet lang op eenzelfde plek blijven wonen, want na een tijdje was er geen voedsel meer om hen te voeden, en trokken om die reden achter de kuddes dieren aan. Een dergelijke stam had geen vast huis of veel bezittingen zoals wij nu kennen, maar simpel op te bouwen ‘huizen’ en slechts weinig bezittingen om het reizen eenvoudiger te maken.

Het was voor de stam van groot belang dat zij wisten waar de kuddes waren en waar het voedsel gevonden kon worden. In elke stam was er wel een persoon die net iets meer op te pikken, wist of voelde waar voedsel te vinden was en waar en wanneer er het beste gejaagd kon worden. Deze persoon werd een ‘wijze’ genoemd.

De mensen van die tijd hadden veel respect voor de natuur en alle krachten die daar in aanwezig waren. De eeuwige kringloop die zich in de hele natuur leek voor te doen, verbaasde hen, want iedere dag kwam de zon weer op en ' s avonds schenen de maan en de sterren. Elk voorjaar bracht de natuur weer voedsel en ook de kringloop binnen de stam van ziekte, geboorte en dood vervulde de mens met angst, ontzag en vreugde en verdriet.
Natuurverschijnselen als stormen, voedselschaarste, onvruchtbaarheid en ziekte kon men echter in die tijd niet verklaren noch veranderen, en dat zorgde voor veel onzekerheid en angst binnen de stam. Ze probeerden veiligheid en zekerheid te bieden aan hun stam door deze dingen te proberen te beheersen en de krachten, die leken te werken, te beheersen en te sturen.
De verschillende krachten die in de natuur werkzaam waren, werden al gauw onderverdeeld in een mannelijke energie die voor de jacht zorgde en beschermde tegen het kwaad, en een vrouwelijke die leven schonk. Deze twee personificaties van de natuurlijke krachten werden God en Godin genoemd. Men kon hen eren, danken, koesteren en gunstig stemmen door offers te brengen.
Er heerste veel onbegrip voor het aardse, maar ook daarbuiten waren er allerlei dingen die men niet begreep en geen vat op had. Zowel de maancycli, sterrenstand en zonnecycli als het echte bovennatuurlijke waren ge