Pallas Athena

Inleiding Toen ik een hele tijd geleden hoorden over deze opdracht wist ik meteen welke god of godin ik zou kiezen. In het kader van onze aanloop naar de Griekenland-reis en ons bezoek aan Athene (en het Parthenon) aldaar, zat ik stiekem te hopen dat ik een reader aangaande Athena zou kunnen bemachtigen. Tot mijn vreugde lukte dit. Na lang getouwtrek over wie welke god ‘moest’ doen zat iedereen weer aan tafel. Eindelijk weer rust. Althans, tot de readers opengeslagen waren. De eerste zin: “Allen te zamen gezeten bij Zeus
op het gouden plaveisel hielden

de goden beraad, terwijl de
eerwaardige Hebe nectar schonk.” Homeros, Ilias, IV
Blijkbaar was ik niet de enige die zulke ‘taaie’ kost voor de kiezen kreeg, want luide protesten stegen op. Moesten we hier informatie uit gaan halen? Gelukkig wende de schrijfstijl snel en ging het lezen iets vlotter. Nieuwsgierig gemaakt door de eerste zin las ook ik door. Op den duur leerde ik de stijl waarderen; hoe meer en hoe langer je leest, des te groter wordt het respect voor de mensen uit de Oudheid. Toch was ik blij toen ik, al worstelen door de Ilias en Odysse, vernam dat het ook toegestaan was informatie van elders te halen. In een klap was het veel makkelijker geworden Athena te doorgronden. Met nog meer frisse moed ging ik verder op zoek in vele naslagwerken en ook internet bleef niet onaangeroerd. Al met al wist ik voldoende informatie bijeen te sprokkelen om tot dit eindresultaat te komen. Met vriendelijke groet, Caroline Barendregt
3 april, Rotterdam Achtergrond en levensloop Athena is de dochter van Zeus en Metis. De Titaanse Metis, dochter van Okeanos en Tethys, was het voorwerp van verleidingspogingen door Zeus en nam om daaraan te ontkomen, overigens vergeefs, allerlei gestalten aan. Zeus werd verliefd op haar en Metis raakte zwanger. Maar toen Gaia en Ouranos, zijn grootouders, hem waarschuwden dat Metis eerste een dochter voort zou brengen en daarna een zoon die machtiger zou zijn dan hem, besloot Zeus haar te verzwelgen met de intentie zijn koningschap te behouden. Toen Zeus dit deed was Metis zwanger van niemand anders dan Athena. Zeus, king of the gods, took as his first wife Metis, a mate wiser than all gods and mortal men. But when she was about to bear gray-eyed Athena, then through the schemes of Gaia and starry Ouranos, he deceived the mind of Metis with guile
and coaxing words, and lodged her in his belly
Hesiodus, Theogonie, 886-891
Op een dag had een verschrikkelijke hoofdpijn zich meester gemaakt van Zeus. Geen van de kruiden en foefjes waren in staat dit te stoppen. De hoofdpijn zwelde steeds meer en meer aan totdat het ondraaglijk werd. Iets, of iemand, binnenin Zeus’ hoofd probeerde eruit te komen. De heerser over de goden beval Hephaestos zijn schedel te splijten en Hephaistos (eerst tegenstand hebbend) stemde toen. Eilutheia, godin van de bevalling, was dichtbij toen de bijl van de god van het vuur op Zeus’ hoofd viel en Athena verrees, volgroeid, zwaaiend met een lans, beeldschoon en schitterend voor de goden stond. Nike vloog rond met haar kroon in de handen. Hephaestos: Wat moet ik doen, Zeus ? Kijk, ik ben op uw bevel met mijn bijl gekomen: ze is vlijmscherp en als het moet kanik er zelfs stenen met één slag mee klieven. Zeus: Goed zo, Hephaestos. Sla dan maar en splijt mijn hoof in tweeen. Hephaestos: Probeert u uit of ik gek ben geworden? Zegt u nu maar wat u me werkelijk wilt opdragen. Zeus: Je hoort het goed: mijn hoofd in tweeen splijten! En als je me niet gehoorzaamt, zul je voor de tweede keer mijn woede aan den lijve ondervinden. Kom, geef een keiharde klap en schiet op, want ik verga van de barensweeen, mijn hoofd tolt ervan. Hephaestos: Zeus, pas op dat we niets verkeerds doen, want de bijl is scherp en het wordt een bloederige bevalling, niet bepaald volgens de vroedvrouwenmethode. Zeus: Sla nu maar rustig, Hephaestos, ik weet heus wel wat goed voor me is. Hephaestos: Nu, dan sla ik maar, zij het niet van harte. Want wat moet ik anders als u het bevel geeft? Wat is dat? Een meisje in wapenuitrusting? U had een ernstige hoofdkwaal, Zeus. Geen wonder dus dat u zo heetgebakerd was: onder uw hersenvlies broedde u zo’n groot meisje uit en dat nog wel in volle wapenuitrusting. Waarachtig, uw hoofd was een kazerne zonder dat wij er enige weet van hadden. Kijk, zij springt, voert een krijgsdans uit, zwaait haar schild, drilt haar lans, blaakt van strijdlust en wat het belangrijkste is: ze is in korte tijd werkelijk al heel mooi en volwassen geworden. Zij heeft wel groene ogen, maar bij de helm staat dat goed. Lucianus, Godengesprekken 8, 1-28
Allen waren onder de indruk van haar schoonheid en zo ook de elementen van de natuur. Pontos, god van de zee, was verward; Helios, god van de zon, liet de hengsten van zijn triomfwagen los om het moment te eren; Gaia werd bewogen door een machtige aardbeving. De goden accepteerden de nieuweling in hun midden en Athena werd een van de Olympianen, de goden met het hoogste aanzien van de wereld. Zeus, vader van de goden, lachte gelukkig naar de nieuwkomer; ze zou zijn favoriete dochter worden, de enige die bij zijn wijsheden kon passen. De Lybiers in Afrika vertellen een heel ander verhaal over de geboorte van Athena. Zij beweren dat de godin geboren is in hun gedeelte van de wereld uit liefde van Poseidon, god van de zee, voor het meer van Tritonis. Een ander verhaal vertelt echter dat Metis zwanger werd van het kind van de reus Brontes, wiens naam donder betekent. Omdat Zeus bang was voor de rampen die het kind van een reus op de aarde aan zou kunnen richten verzwelgde hij Metis. Men zegt dat Athena door Pallas is opgevoed; anderen menen dat ze opgevoed isdoor Triton in Afrika en dat Pallas, zijn dochter, haar speelmaatje was (een meisje die zeer op de godin leek). Ze speelden altijd samen, maar hun spelletjes waren niet vredig, ze hadden lansen en zwaarden en pijlen. Ze speelden oorlogsspelletjes. In één van deze spelletjes schijnt Athena per ongeluk Pallas gedood te hebben, haar doorborend met een lans. Zo zeer verward hierover snelde Athena naar de Olympus waar zij een klein standbeeld houwde, het Palladium, wat haar verloren vriendin voor moest stellen. Met zegt dat Athena sindsdien bekend stond als Pallas. Er bestaat een ander verhaal waarin men vertelt dat Athena en Iodama dochters van Itonos waren (een koning van Thessalië). Het was Iodama die zij per ongeluk vermoordde. Athena zou ook opgevoed zijn door Alalkomeneus, de eerste man van Boiotia. En nog anderen beweren dat Athena na haar geboorte op werd gevoed door Triton, de zoon van Poseidon en Amphitrite wiens lichaam tot haar middel als een god, maar met een staart van een zeemonster. Van Athena worden geen liefdesverhoudingen vermeld en ze bleef maagd. Sommigen zeggen dat Hephaestos, die verwant is aan Athena omdat zij beide de kunsten beschermen, deze maagdelijke oding probeerde te verkrachten, en dat hij toen ze probeerde te ontsnappen een druppel zaad op haar bovenbeen liet vallen waarop Athena, als teken van walging, het zaad met een lag weg veegde en de doek op de grond gooide. En het zaad dat op de grond viel toen de godin dit deed bracht Erichthonius voort wiens onderste deel (van het lichaam) in de vorm van een slang was. Maar dit is niet was Creusa, dochter van Erechteus, zoon van Pandion, zoon van Erichthonius denkt, want toen haar zoon Ion haar vroeg naar Erichthonius zei zij dit: Ion: En nam Athena hem op van de aarde? Creusa: In haar maagdelijke handen; zij was niet zijn moeder

Euripides, Ion, 269
En anderen zeggen dat Erichthonius, die later koning van Athene werd, een zoon was van de grond. In ieder geval vertelt men dat Athena haar zoon opvoedde op een niet gebruikelijke manier voor goden, namelijk verbergend in een kist die zij aan de dochters van koning Creops van Athene gaf om te bewaken. Maar de meisjes openden de kist en een raaf gaf het verborgen geheim weg. De zusters, gek gemaakt door de godin, wierpen zich in de zee. Wil je weten hoe dat zo kwam? Mijn loon voor trouwe dienst! Eens was de baby die nooit een moederschoot gekend heeft, Erichthonius, door Pallas in een mand van Attisch vlechtwerk ingepakt en toevertrouwd aan de drie dochters van de draakmens Cecrops zonder dat deze de geheime inhoud mochten zien. Toen kroop ik in de dichte takken van een olm en spiedde naar wat zij zouden doen: twee bleven trouw aan het gebod, Herse en Pandrosos; maar één, Aglauros, scheldt haar zusters voor bangerds uit, peutert de knopen los, en binnenin ontdekken zij de baby met een slangenmonster naast zich! Ik meld het de godin, en de beloning die ik krijg is dat ik uit de gunsten van Minerva wordt verstoten en bij de nachtuil achter wordt gesteld! Mijn straf is wel een goede raad voor vogels, dat ze op hun woorden passen! Ovidius, Metamorphosen, II, 552 e.v. Athene zat eens het hoogste gerechtshof in Athene voor tijdens een zaak aangaande moord, de moord op Klytaemnestra door haar zoon Orestes. Deze godin, die over het algemeen zaken het liefst bekijkt vanuit het mannelijke oogpunt, sprak Orestes vrij, omdat zij Klytaemnestra’s misdaad, het doden van haar man, groter achtte dan die van Orestes, zijn moeder vermoordend om zijn vader, Agamemmon, zijn dood te wreken. Aan mij komt toe de laatste stem in dit geding, en voor Orestes voeg ik deze stemsteen toe. Een moeder hebik niet, geen vrouw heeft mij gebaard. In alles hecht mijn hart zich aan de man, -alleen
voor ‘t huwelijk niet; ‘k ben helemaal mijn vaders kind. Daarom valt ‘t doodslot van de vrouw, die moordenares
was van haar man, de heer des huizes, mij niet zwaar. En zelfs bij stemmen-staken wint Orestes ‘t pleit. Geledig vlug de bussen met de stemmen thans, gij, die als rechters deze taak verordend is! Aeschylus, Eumeniden, 734-743 Functie Haar vaste bijnaam is Pallas, die wellicht van het werkwoord ‘pallein’ (de lans zwaaien) afgeleid is. Ook is het mogeljk dat de benaming samenhangt met een vriendin van Athena, Pallas, of de reus Pallas die door Athena in de strijd tegen de Giganten werd verslagen. De naam heeft betrekking op Athena’s functie als krijgsgodin, onder welke gestalte ze reeds in de Minoische tijd werd vereerd. Een andere naam voor Athena is Parthenos (maagd), deze benaming is uiteraard tot stand gekomen door de status die zij verworven heeft met de onbevlekte ontvangenis van Erichthonius. “… ook Uiloog wel zien, wat het is met haar Vader te strijden…” Homeros, Ilias, VIII, 406
Athena, de meest geliefde dochter van Zeus, is een godin van de oorlog; in tegenstelling tot Ares staat zij voor de met beheersing, verstand en strategisch inzicht gevoerde strijd. Met name door Homeros wordt het contrast tussen Ares en Athena benadrukt. Geliefde Athena, redster in nood, dochter van Zeus, Eros-vermijdend. Pallas! Gij heerseres oer
kinderloze maagdelijkheid… Antipater, VI 10
De grijs-ogige Athena, die de geest van de god genoemd werd, is de godin van de verstandige intelligentie, haar deel van wijsheid haar gegeven door Zeus. Ze beschikt over vele vaardigheden en moed, kan bevelen uitdelen en brengt ook overwinning in oorlogen voor hen die eerbied hebben voor de rechtvaardigheid en luisteren naar haar overredende tong of vernietiging van de onrechtvaardigen eisen. Om deze redenen is haar hulp en bijstand in oorlogen altijd gewild geweest en omdat Athena, volgens de verhalen, zich nooit zou laten verslaan. En toch controleert zij de onbeschaamheid van hen wiens geest gewelddadig en onrechtvaardig is. KOORZANG
wending naar het altaar

Gij die niet kent de baringsnood
Athena, mijn godin, U roep ik aan, Gij, die door de reus Prometheus
Werd verlost uit ‘t hoofd van Zeus
Als godin der Overwinning
Daal neder naar ‘t verblijf van Pythia. Euripides, Ion, 454-457 “…vooral niet de dochter van Zeus, de brengster van de buit…” Homeros, Ilias, IV, 128
Athena heeft, nadat zij de olijfboom van de rots gehaald heeft, het kweken ervan geintroduceerd. Zo heeft zij ook het maken van kleding, het timmermansambacht en andere kunsten bekend gemaakt, beschermster zijnde van alle kunstnijverheden, een voorrecht dat zij deelt met Hephaestos. Dat is waarom zij tevens een godin is die de welvaart tracht te vergroten van een ieder die de vruchten der aarde laat groeien, de rechtvaardigheid koestert en weet hoe men een zorgeloos leven moet leiden. Zo zijn Athena’s zegenwensen en dat is waarom zij, voor wie wijs is, zegt: “If you always greatly honor with kindness the kindly
ones, you will surely be preeminent, keeping your
land and city in the straight part of justice.” Athena, Aeschylus, Eumenides, 992
Ze heeft een bijzondere relatie met Athene als Athena Polias, schutsvrouwe van de stad, waar haar belangrijkste heiligdom, het Parthenon, is gevestigd. Athena en Poseidon hadden elkaar de soevereiniteit over de stad betwist. Poseidon had naar de gunst van de stad gedongen door haar wilde paarden en een bron, die echter brak water voortbracht, te schenken. Athena behaalde de overwinning door een olijfboom te planten. De geschenken contrasteren met elkaar: de vreedzame en nuttige boom tegenover de wilde bron en de ongetemde paarden, die later door Athena zullen worden getemd. Hera, de beschermster, en voorts de Beschermster, Athene, die er genoegen in scheppen van ver naar het schouwspel te kijken. Homeros, Ilias, IV, 8-9
Zij geldt eveneens, als mythische stichteres van de Areiopagos, de rechtbank die Orestes vrijspreekt van de moord op zijn moeder. De godin staat tevens voor de verplichting om vluchtelingen in bescherming te nemen. Na deze woorden verdween de heldergeoogde Athene. Homeros, Ilias, V, 133

Als godin van de beheerst gevoerde oorlog is ze ook godin van de vrede. Ze staat voor wijsheid, beschaving, de politieke gemeenschap van de stad, voor de met intelligentie uit te voeren verrichtingen van geest en hand: de filosofie, de poezie, de muziek, en is tevens als Athena Ergane patroon van ambachtelijke arbeid zoals de weefkunst (zie hoofdstuk 5). Drie harten heeft ze (Afrodite) echter nooit kunnen overtuigen of verleiden. Allereerst Athena, de uil-ogige dochter van de aigisdragende Zeus. Haar behagen immers niet de werken van de gouden Afrodite; oorlogen zijn haar lief, het werk van de krijgsgod Ares, veldslag en krijgsgewoel, en ook de zorg voor de nobele handenarbeid. Als eerste leerde ze de vaklui die op aarde leven strijdwagens maken en praalwagens, met brons versierd. Zij was het ook die meisjes met frissen huid in het vrouwenvertrek het nobele handwerk aanleerde en ieder van hen inspireerde. … Die drie vermocht Afrodite niet te overtuigenof te verleiden; van al de anderen ontkomt er niemand aan haar macht, geen enkele van de gelukzalige goden of sterfelijke mensen. Zelfs de bliksemslingerende Zeus wist ze te verleiden. Homerische hymne voor Aphrodite, 1-44
Enkele van de vele attributen van Athena: * aegis (huid van een geit met daaraan slangen) * helm * schild * zwaard en, of speer * borstkuras * in één hand Nike (Overwinning) en in andere hand een speer * slang (als teken van voorzichtigheid) * uil (als teken van wijsheid * haan (als teken van waakzaamheid) Maar Athene, dochter van Zeus met de Aegis, liet in het huis van haar vader ‘t soepele kleed van haar schouders afglijden, de mooi geborduurde peplos die zij voor zichzelf met kundige hand had vervaardigd, hulde zich dan in een chiton en deed van de Wolkenvergaarder wapenen aan en kuras voor de tranenverwekkende strijd en legde zich over de schouders de kwasten tooiende Aegis, ‘t vreeslijke schild, dat van boven tot onder een en al Schrik was: ‘t beeldde de Strijd as, de Afweer, de huiveringwekkende Aanval, ‘t beeldde het hoofd af van Gorgo, het angstaanjagende monster, vreeslijk en gruwelijk, het teken van Zeus met de Aegis. Vervolgens zette Athene de helm op haar hoofd, de vierkammige, gouden, blinkende helm die met voetvolk van honderd steden versierd was. Daarna besteeg zij de vlammende wagen en pakte de zware, grote en stevige lans, waarmee zij, Geweldenaarsdochter, hevig vertoornd op de helden, de rijden der mannen te neer slaat. Homeros, Ilias, V, 733-748 Verhouding tot andere goden ‘t Duurde niet lang voor de goden elkander ontmoetten. Als eerste Ares, de schilddoorborende god die, zijn werpspeer hanterend, toesprong op Pallas Athene, en ‘t honende woord tot haar richtte: ‘Hoe, jij vermetele teef, en door welke hartstocht gedreven, heb je de vurige moed de goden tot strijd te brengen? Weet je niet meer dat je Tydeus’ zoon Diomedes verleid hebt mij te verwonden en jij, voor iedereen zichtbaar, de speerpunt recht in mijn lijf hebt geboord en mijn prachtige huid hebt mishandeld? Maar ik vermoed dat je nu voor die euveldaden moet boeten.’ Zo sprak de god en hij raakte de kwasten tooiende aegis, ‘t onzagwekkende schild, dat de bliksem van Zeus zelfs doorstaan kan. Daarin boorde de bloedige Ares zijn machtige speerpunt. Maar achteruitlopend nam ze een steen in haar krachtige hand, een donkere, zware en kantige steen die daar lag in de vlakte, waar hij door mensen van vroeger geplaatst was om land te begrenzen. Recht in de nek trof zij Ares ermee, die krachteloos neerzonk. Homeros, Ilias, XXI, 391-407
ARES ‘Is, Vader Zeus, u het zien van die euveldaden geen gruwel? Altijd lijden wij goden de vreeslijkste dingen en doen wij die elkaar aan, wanneer wij de mensen een weldaad verlenen. Allemaal krijgen we ruzie met u, vanwege die dwaze, heilloze dochter van u, die altijd en eeuwig te ver gaat. Wij, alle andere goden die op de Olympos achterblijven, zijn u gehoorzaam en ieder van ons is aan u onderdanig. Haar echter geeft u met woorden of daden nooit straf, maar u laat haar altijd haar zin doen, omdat ze uw kind is, dat schaamteloos wezen. Homeros, Ilias, V, 872-880
De zeer slechte relatie die Athena met Ares heeft. Toen de godin, de blankarmige Hera, nu zag dat de Grieken in de geweldige strijd de een na de ander bezweken, richtte ze zich tot Athene en sprak de gevleugelde woorden: ‘Dochter van Zeus en kind van die toomloze god met de Aegis! Niets was de toezegging waard, toen we eens Menelaos beloofden ‘t sterkgebouwd Troje nog vóór zijn terugkeer te zullen verwoesten, als wij de heilloze Ares nog langer zo laten tekeergaan. Kom nu, laten ook wij de ontstuimige strijd niet vergeten.’ Zo was haar woord, en Athene gaf er met graagte gevolg aan. Homeros, Ilias, V, 711-719
Dit fragment geeft verkort de samenwerking weer tussen Athena en Hera
Hermes, Hera, Zeus, Nike, Athena en Herakles
Drie harten heeft ze (Aphrodite) echter nooit kunnen overtuigen of verleiden. Allereerst Athena, de uil-ogige dochter van de aigisdragende Zeus. Haar behagen immers niet de werken van de gouden Aphrodite; oorlogen zijn haar lief, het werk van de krijgsgod Ares, veldslag en krijgsgewoel, en ook de zorg voor de nobele handenarbeid. Als eerste leerde ze de vaklui die op aarde leven strijdwagens maken en praalwagens, met brons versierd. Zij was het ook die meisjes met frissen huid in het vrouwenvertrek het nobele handwerk aanleerde en ieder van hen inspireerde. … Die drie vermocht Aphrodite niet te overtuigenof te verleiden; van al de anderen ontkomt er niemand aan haar macht, geen enkele van de gelukzalige goden of sterfelijke mensen. Zelfs de bliksemslingerende Zeus wist ze te verleiden. Homerische hymne voor Aphrodite, 1-44
Aphrodite: Eros, waarom heb je eigenlijk alle andere goden er wel onder gekregen, Zeus, Poseidon, Apollo, Rhea en mij, je moeder, maar laat je alleen Athena met rust? Hoe komt het dat je in haar bijzijn jouw fakkel niet kan branden en je geen pijlen meer in je koker hebt? Ben je dan je boog kwijt of schiet je steeds mis? Eros: Moeder, ik ben bang voor hoor, want zij is vervaarlijk en verschrikkelijk mannelijk, het vuur spat uit haar ogen. Echt waar, als ik met gespannen boog op haar afga, dan schudt zij haar helmbos, brengt me in paniek, mijn knieen knikken en ik laat de pijlen uit mijn handen vallen. Aphrodite: Is Ares dan niet vervaarlijker? Toch heb je zelfs hem destijds ontwapend, zodat hij je nu onderdanig is. Eros: Ja, maar die ziet me graag komen, hij vraagt er zelfs om. Maar Athena kijkt altijd wantrouwend en toen ik eens een keer met mijn fakkel toevallig dicht langs haar ben gevlogen, zei ze: ‘Zo waar als ik de dochter van Zeus ben: als je mij benadert, stoot ik mijn lans dwars door je heen, of ik pak je bij je voet en smijt je in de onderwereld, of ik scheur je eigenhandig in stukken.’ Veel van dat soort dreigementen, en dan kijkt ze toch doordringend! Lucianus, Godengesprekken 9, 1-19

Aphrodite was in zekere mate gefrustreerd omdat ze Pallas Athena niet kon verleiden met haar gunsten. Theseus, Amphitrite en Athena
APOLLO “En verder, Pallas, zal ‘k, zo hoog mijn kunde reikt, de stad van u en natie maken tot iets groots, en zond dus deze man als smeekling aan uw haard, dat hij u trouw zou zijn in aller eeuwigheid en gij, in hem verwerft een bondgenoot, godin, en in wie na hem zullen zijn en eeuwig blijv’ hun bondsgetrouwheid tot in ‘t verre nageslacht.” Aeschylus, Eumeniden, 667-673
Apollo, zoals hier in dit fragment beschreven, positief zijnde tegenover Athena. Verhouding tot de mensen Er zijn vele, vele verhalen bekend waarin Athena aan de gewone mens verschijnt met een bepaalde missie. Een greep uit enkele bekende gebeurtenissen: Men zegt dat de schapenhoeder Paris, die later een prins werd en door de ontvoering van een vrouw de Trojaanse Oorlog en de verwoesting van zijn stad veroorzaakte, eens een beslissing nam op de berg van Ida, waarbij een prijs voor schoonheid, bestaand uit een gouden appel van Eris, toewees aan Aphrodite. De godinnen die verloren in dit oordeel waren Athena en Hera, omdat hij, zo zij zeiden, Aphrodite’s steekpenning, de hand van Helena, accepteerde. Hoewel ook wel verteld wordt dat er nooit een oordeel over de schoonste ter aarde plaatst heeft gevonden, en dat Paris en Helena gewoon verliefd werden zonder enige uitzonderlijke tussenkomst van godinnen, buiten de gebruikelijken in dit soort zaken. Hoe dan ook, altijd heeft men toegegeven dat Paris, door het verkondigen dat Aphrodite de mooiste van de wereld was, niet alleen afgunst over zichzelf, maar ook over zijn familie, stad en land af riep. Het bewijs hiervoor is te vinden in het feit dat Hera en Athena in de Trojaanse Oorlog zo zeer hun best hebben gedaan dit land te gronde te richten
En tot Athene richtte het woord de blankarmige Hera: ‘Opgepast, dochter van Zeus! Wij moeten er, vind ik, mee stoppen on sin eene oorlog te storten met Zeus om wille van mensen. Laten demannen maar sneuvelen of het gevecht overleven, al naar het valt. Hij moet, zijn eigen gedachtengang volgend, zelf maar beslissen wat er gebeurt met Trojanen en Grieken.’ Homeros, Ilias, VIII, 426-431
Zo sprak Zeus. En daar zaten Athene en Hera te mokken, dicht naast elkaar, en zinden op kwaad voor het volk der Trojanen. Homeros, Ilias VIII, 457
Dit is de manier waarop de godinnen met elkaar spraken over Hector, toen hij in het slagveld bezig was: Hera: See what Hector has done to the Achaeans already. And now there is no stopping him in his mad carreer
Athena: Nothing could please memore than to see that mad career cut short and have him killed on his native soil bij Achaean hands
Homeros, Ilias, VIII, 350
Niettemin wordt Athena ook in Troje vereerd. De Trojanen beschikken over een op wonderbaarlijke wijze verkregen houten standbeeld van Athena, het Palladion, dat haar als krijgsgodin met helm, schild en lans voorstelt, en zullen, zolang dat in de stad blijft, onoverwinnelijk zijn. Odysseus en Diomedes slagen erin de stad binnen te sluipen en het beeld buit te maken. Toen de ruzie begon tussen koning Agamemnon en Achilles aangaande een minares genaamd Briseis, stond Achilles op het punt zijn zwaard op de koning neer te laten komen. Op dat moment kwam Athena uit de hemel naar beneden en voorkwam de moord. Toen Achilles protesteerde zei zij dit: “I have come from heaven to stay your anger… Three times as many glorious gifts shall be yours on
account of the king’s arrogance. But, refrain, and

obey to me.” Homeros, Ilias, I, 208
Ook van andere Griekse helden die intelligentie en doorzettingsvermogen ten toon spreiden, verleent ze bijstand, bijvoorbeeld Bellerophon, Iason en Herakles. Ze is ook degene die Perseus de middelen verschaft waarmee deze kan doordringen tot de verblijfplaats van de Medousa (de Gorgonen) en haar kan onthoofden. Het afschrikwekkende hoofd van de Medousa wordt door Perseus ter beschikking gesteld aan Athena, die het op haar schild plaatst Perseus met het Medousa hoofd Asclepius, de grote heler, kreeg van Athena het bloed dat uit de wonden van Medusa’s hoofd stroomden, waarvan hij het bloed dat aan de linkerkant van haar hoofd wegstroomde gebruikte voor het verderf van de mensheid terwijl hij het bloed van de rechterkant voor de verlossing gebruikte, en dat samen betekende dat hij in staat was op te rijzen uit de dood. Arachne, die aanzien had verkregen in de steden van de Lydiers vanwege haar vaardigheden betreffende het spinnen en weven van wol, dacht dat ze kon concurreren met Athena en dat zij, verslaand zijnde, veranderd werd in een spin door de godin. Athena veroorzaakte dat Alcinoe verliefd werd op een andere man en voor hem haar echtgenoot en kinderen verliet; zij deed dit om een vrouw te wreken genaamd Nicandra die voor Alcinoe moest komen spinnen, en nadat zij er een jaar gewerkt had ontslagen werd zonder de haar beloofde gelden gekregen te hebben. Verhouding van de mensen tot de godin Zoals, ongetwijfeld bekend, hielden de mensen van Athena. Aangezien zij de mens vaak hielp in moeilijke situaties en de beschermvrouwe van de stad was, genoot zij een hoog aanzien. Dit is dan ook de reden geweest tot de aanleg van het Parthenon, wat overigens maagd betekent, op de Akropolis. Op welke manier is de godin in de kunst weergegeven? In de oudste Griekse schilder- en beeldhouwkunst wordt Athena Polias tronend afgebeeld dan wel onbeweeglijk staand en gewapend. In het laatste geval hebben we vaak te doen met voorstellingen van het Palladion. Vanaf de 6e eeuw voor Christus wordt Athena in strijdhouding afgebeeld als ‘Promachos’. Ze is vrijwel steeds in volle wapenuitrusting, met aegis (huid van een geit met daaraan slangen), helm, schild, zwaard en/of speer. Veelal draagt ze op aegis, borstkuras of schild het hoofd van de Medousa. Tot haar attributen kunnen behoren een slang, uil of haan. Tot de oudste, zeer populaire mythologische voorstellingen behoort de geboorte, die reeds in de 7e eeuw voor Christus veelvuldig wordt uitgebeeld. In mythologische context figureert de godin bij talrijke helden en in de Gigantomachie. Met name uit de Romeinse tijd kennen we de voorstellingen van de fodin als Athena Ergane vanwege de grote verering onder de handwerkers. Athena is hoofdpersoon in de sculpturen van het Parthenon (oostgevel: geboorte; westgevel: strijd met Poseidon; fries: grote feesten te harer ere, de zogenaamde Panathenaia). Helaas kennen we het in de oudheid geroemde cultusbeeld van Pheidias, de Athena Promachos en de Athena Lemnia, beide opgesteld op de Akropolis, kennen we slechts in de vorm van kopieen. De Athena van Velletri zou op een bronzen origineel van Kresilas circa 420 teruggaan. De zogenaamde Athena Farnese, een marmeren kopie van een bronzen beeld uit de school van Pheidias, stamt uit de periode 430-420 v Chr. In beeldende kunst en literatuur van middeleeuwen en renaissance kent men aan Athena overwegend ‘positieve’ symbolische functies toe. Ze is de personificatie van de Vita Contemplativa (bijvoorbeeld in allegorische interpretaties van het Paris-oordeel, waarin zij staat tegenover Hera als personificatie van de Vita Activa) of van de Prudentia. Soms is ze het heidense tegenbeeld van de Maagd Maria. Dikwijls is zij de wijsheid en/of de kuisheid die de zonden en ondeugden, gepersonifieerd door Aphrodite, verdrijft. In de beeldende kunst vanaf de 15e eeuw treedt zij dikwijls op in relatie tot de kunsten en de wetenschappen. Elsheimer schildert circa 1607-08 het ‘rijk van Minerva’: een studeervertrek met de bijbehorende attributen. Anderen voeren haar in allegorische schilderingen op als beschermster van deze domeinen of als degene die mensen in deze domeinen inwijdt, bijvoorbeeld reeds op een fresco van Francesco del Cossa 1470 in het Palasso Schifanoia te Ferrara en Jordaens circa 1675, of schilderen haar te zamen met de muzen. Omdat dit domein ookwordt toegeschreven aan Hermes, wordt zij dikwijls samen met hem uitgebeeld, of worden ze zelfs als een zelfde gestalte geschilderd. In het theater speelt Athena zelden een hoofdrol. Hans Sachs neemt in zijn komedie Pallas und Venus 1530 de tegenstelling tussen de twee godinnen als uitgangspunt. Voorts zijn er enkele opera’s waaronder Draghi/Minato 1674. Conclusie Na lang zwoegen is dit werkstuk eindelijk klaar. Om dit geheel netjes af te kunnen sluiten, uiteraard mede omdat dit voorgeschreven is een korte samenvatting van mijn ondervindingen: Athena alias Athene alias Pallas Athena alias Minerva alias nog vele andere namen is meteen bij haar geboorte iets bijzonders meegegeven. Als kind van haar vader en eigenlijk geen moeder hebbend werd zij liefdevol opgevoed samen met Pallas waarmee zij vele keren oorlogsspelletjes speelde. Aangezien eeuwige maagd een naam hoog te moeten houden, zijn er geen liefdesrelaties van Athena bekend. Wel bestaat het verhaal dat er een kind geboren werd van het zaad dat Hephaestos op haar bovenbeen liet vallen in een poging haar te verkrachten, Erichthonius was zijn naam. Vele kunsten en wijsheden vertegenwoordigend, genoot Athena van een hoog aanzien. Zij had dan ook enkele bijnamen die hiernaar verwezen, evenals namen die terugsloegen op haar vader, de oppergod Zeus. Na een weddenschap van Poseidon gewonnen te hebben kreeg Athena er nog iets bij om te vertegenwoordigen. Als beschermvrouwe van Athene moest ze voor de veiligheid van haar inwoners zorgen en dit deed zij dan ook met veel plezier. Ondanks dat zij de lievelingsdochter van Zeus was, lag Athena niet goed bij de andere goden. Misschien was het uit jaloezie dat weinig goden positief waren over de daden van de godin. Met Hera kon zij het echter goed vinden, samen trachtten zij de Trojanen nederlaag na nederlaag aan te brengen. De gewone burger kon het echter veel beter met haar vinden, waarschijnlijk omdat zij voor hen op kwam die in nood zaten (mits zij aan haar voorwaarden voldeden). In de kunst altijd weergegeven als godin, meestal in positieve zin en met haar attributen om haar heen. Jammergenoeg zijn vele, in die tijd zeer bekende, standbeelden te gronde gericht en zijn alleen kopieen nu te bewonderen. In het theater heeft Athena nooit een hoofdrol gespeeld, op enkele kleinere opera's en een komedie na, zijn er geen stukken bekend waarin Athena de 'leading lady' is. Eerlijk gezegd vind ik het een rare taak om mijn eigen mening over een godin te geven. Iemand die in de Oudheid zoveel aandacht genoot, die dan becommentariseerd wordt door mij, een gymnasiastje met luttele betekenis voor haar. Toch moet ik zeggen dat ik, naarmate dit werkstuk vorderde, steeds meer van Athena door begon te krijgen, zodat ik nu een compleet beeld heb van de godin. Volgens mij was zij een zeer verwend persoontje voor wie haar vader de handen vaak in het vuur moest steken. Vaderlief kon menigmaal zijn dochters probleempjes oplossen en dat is precies de reden waarom de andere goden zo'n hekel aan haar hadden. Iemand die zoveel fouten maakt en toch ongestraft blijft. Athena bezat een sterke persoonlijkheid, een sterke eigen wil en door haar vele wijsheden ook zeker een wijsneus! Al met al iemand die interessant genoeg is om een godin te zijn!