Greet Hofmans Affaire

Inleiding

Juliana en de Greet Hofmans affaire, waarom ik dit heb gekozen is omdat ik er veel over hoorde na het overlijden van de prinses, en leek het me interessant om er meer over te weten. En prompt kwam er een praktische opdracht voor geschiedenis!
Ik heb mijn werkstuk als volgt ingedeeld:

Hoofdvraag = Kwam de monarchie in gevaar door de Greet Hofmans affaire?
1e deelvraag = Wie was Greet Hofmans?
2e deelvraag = Wat hield de affaire nou eigenlijk in?

Ik heb eerst een hoofdstuk over Greet Hofmans zelf gedaan, dat leek me wel handig, want ik kan natuurlijk die hele affaire wel beschrijven, maar als je niet weet wie Greet Hofmans is wordt het lastig om te begrijpen.

Wie was Greet Hofmans?

Greet Hofmans is geboren op 23 juni 1894, ze had geen geweldige jeugd, haar vader verdiende niet veel. Daardoor had het gezin, van vier kinderen, het niet zo breed. Haar broer en zussen kregen de gelegenheid om te gaan studeren, maar Greet niet. Zij moest gelijk al werken. Ze werd dienstbode en vond later een baan als looninschrijfster bij confectieatelier ‘Atex’. Toen haar moeder in 1914 een dwarslaesie kreeg, was het vanzelfsprekend dat zij de huishouding op zich nam. De moeder van Greet Hofmans bracht haar belangstelling bij voor de muziek en dichtkunst, maar ook, waar zijzelf veel mee bezig was tijdens haar ziekte, theosofie.

Na de dood van haar moeder in 1929 en die van haar vader een jaar later hield Greet Hofmans zich steeds meer bezig met theosofie om richting te geven aan haar leven. Zij keerde in zichzelf na een mislukte verloving en het overlijden van haar lievelingszusje in 1936. Tijdens de Duitse bezetting maakten haar idealistische instelling en haar machteloosheid haar wanhopig toen ze zag hoe de Duitsers de Joden behandelden. Greet Hofmans voelde zich geroepen de lijdende mens te helpen; zij deed veel aan voedselvoorzieningen en spande zich in voor onderduikers.

Greet Hofmans kwam terecht in kringen van helderzienden en spritisten – mensen die zich laten leiden door het geestelijke – doordat zij contact had met J.W. Kaiser die zich had overgegeven aan het occulte en het paranormale. Begin 1946 was Greet Hofmans haar aanleg zover ontwikkeld dat zij de stem meende te horen van een ‘Meester’ die haar ‘tot zijn werktuig wilde maken ter heling van de lijdende mensheid’ dus die via Greet zijn boodschappen wilde overbrengen, en wilde genezen. Deze ‘meester’ was de kippenfokker M.J.J. Exler, de in 1939 overleden homoseksuele vriend van Kaiser. Greet Hofmans stond voor hem open, en voerde al zijn boodschappen, hoe raar ook, uit. Kaiser ging haar beschouwen als de geestelijke erfgenaam van Exler.

Via Kaiser kwam Greet Hofmans eind 1946 in aanraking met de redactie van het blad ‘Cosmisch licht’, die gevestigd was in villa ‘Windekind’ in Hattem. Hofmans ging in de Weekenden regelmatig op bezoek in de villa, waar ze als ‘boodschapper’ van Exler al snel het middelpunt werd, alle genodigden raakten in de ban van Hofmans, ondanks haar verwarrende betogen. In de loop van 1947 nam Greet Hofmans ontslag bij ‘Atex’ en verhuisde ze van Amsterdam naar Hattem. Naar het landgoed ‘Molecaten’. Exler had hier tien jaar van zijn leven doorgebracht als gast van W.J. Baron van Heeckeren, die kwam uit een familie die goed bevriend was met de koninklijke familie en van Heeckeren zelf zou in 1950 particulier secretaris van koningin Juliana worden, maar door tussenkomsten, toegeschreven aan haar magische krachten, zorgde Hofmans ervoor dat hij met haar in zee ging.

Op het landgoed Molecaten hield Hofmans zich steeds meer bezig met het paranormale genezen, ze gehoorzaamde vooral aan de ingevingen van Exler. Zij zorgde niet voor echte resultaten, maar mensen bij wie de ziekte meer ‘tussen de oren’ zat dan dat er echt wat aan de hand was, waren al snel tevreden door haar rustgevende houding. In Hattem organiseerde Hofmans diverse praatgroepen waar vooral mensen met ‘status’ kwamen. Haar bekendheid bleef niet alleen bij Hattem, in korte tijd werd zij beroemd in heel Nederland. Daardoor begon zij, al reizend, haar boodschappen over te brengen.

Begin 1948 kwamen die boodschappen opeens niet meer van Exler, maar van Christus. Nu zij had gebroken met de kippenfokker, was het gemakkelijker om contact met Greet Hofmans te krijgen. En zo kwam zij bij het koningshuis terecht.

Wat hield de affaire nou eigenlijk in?

In het koningshuis was een bijzondere belangstelling voor het paranormale, wat waarschijnlijk is opgewekt door A.R.Z. graaf van Rechteren Limpurg uit Dalfsen, die een cliënt van Greet Hofmans was, en een man die nauwe contacten had met prins Bernhard, aan wie hij positief had verteld over de krachten van de gebedsgenezeres.
In 1947 werd prinsen Marijke (later Christina) geboren met een ernstige oogafwijking die bleekniet te genezen door de medici. Toen kwam de gedachte omhoog dat ‘juffrouw Hofmans’ misschien wel zou kunnen helpen. De informatie die zowel Bernhard en Juliana over haar gekregen hadden, leek positief; waarna aan het eind van 1948 de kennismaking van Greet Hofmans met het koninklijk paar plaatsvond. Vanaf dat moment reisde zij regelmatig op en neer tussen Hattem en paleis Soestdijk. Af en toe logeerde zij op Soestdijk of in de omgeving.

Prinses Juliana kon het gelijk al goed vinden met Greet Hofmans. De koningin kreeg gelijk veel respect voor de in haar ogen bijzondere vrouw, die een rotsvast vertrouwen in een betere wereld uitstraalde, indien de mensen maar in vrede zouden omgaan met elkaar (pacifistisch). In het eenvoudige optreden van Greet Hofmans meende zij veel van haar eigen idealen te herkennen. Het verschil met de nogal losse levensstijl van Bernhard was erg groot, en alleen daarom al ging het steeds slechter met de verhouding tussen Juliana en Bernhard.

Aangezien er totaal geen vorderingen waren in de genezing van zijn dochter, verontrustte het Bernhard steeds meer dat zijn echtgenote Juliana nog steeds bleef omgaan met mensen die heilig in Hofmans geloofden. Na anderhalf jaar wilde hij dat Juliana het contact met de gebedsgenezeres zou verbreken. Hoewel zij weigerde, wist Bernhard wel te bereiken dat Hofmans geen onderdak meer op Soestdijk kreeg. Op den duur zou haar invloed op de koningin volgens Bernhard ‘demonische’ vormen aannemen. Hofmans wees dan ook de prins aan als degene die de vrede verstoorde op Soestdijk en dat daarom ook geen vorderingen te zien en te merken waren in de genezing van prinses Marijke.

Toen het in 1951 minder goed ging met de gezondheid van Greet Hofmans, verhuisde ze van Hattem naar Baarn, dichtbij Soestdijk dus. Zij ging bij een echtpaar inwonen dat met Juliana bevriend was; echtpaar Mijnssen – s'Jakob in Baarn. Zo zag Juliana haar nog steeds regelmatig, waar Bernhard zich alleen maar meer aan ergerde. In deze tijd van oplopende spanningen tussen Oost- en West – Duitsland zag de prins er somber tegenaan; hij zag hoe gemakkelijk de pacifistische gedachten ingang vonden. Zoals de Derde Weg, dat is een ideologie met liberaal getinte ideeën om bepaalde doelen te bereiken, geen overheidsdwang, maar overheidsstimulering bijvoorbeeld. Bernhard moest niks hebben van de conferenties die vanaf 1951 op het jachtslot Het Oude Loo bij Apeldoorn werden gehouden. Dit kasteel was beschikbaar gesteld door prinses Wilhelmina. Ze besproken daar vraagstukken van vrede en gerechtigheid. Deze bijeenkomsten werden georganiseerd door Kaiser, en behalve Juliana en haar moeder was daar ook Greet Hofmans aanwezig. Bij haar konden de deelnemers adviezen krijgen met betrekking tot genezing.

Veel mensen die bekend waren met het pacifistisch beeld van Greet Hofmans, kregen onder deze omstandigheden al snel in de gaten dat er een verband lag tussen haar aanwezigheid en de Derde Wegachtige uitspraken in de toespraken van Juliana, onder andere tijdens het staatsbezoek van het koninklijk echtpaar aan de Verenigde Staten in 1952. Greet Hofmans werd steeds meer gezien als de souffleuse van Juliana. Aangezien de pers er over het algemeen niks over vermeldde, op een paar kranten na, had het Nederlandse volk vrijwel niets door van de tegenstellingen op Soestdijk en over de eventuele invloed van Hofmans daarop. Intussen bleef Hofmans gewoon bezig met haar werkzaamheden; onder andere in Amsterdam op een dansschool. Overigens hield zij het niet alleen meer bij Nederland; in 1954 verbleef ze bijna een jaar in Venezuela

Intussen werd er onder de bondgenoten van de NAVO bezorgd gepraat over het pacifisme aan het Nederlandse hof en zagen de ministers problemen want zij zouden de schuld kunnen krijgen van de pacifistische uitspraken van Juliana, in verband met de ministeriële verantwoordelijkheid. Maar het grote publiek kreeg pas in juni 1956 van de rol van Greet Hofmans op Soestdijk te horen. Dat kwam omdat er een artikel in het Duitse weekblad ‘Der Spiegel’ had gestaan (13 juni ’56) dat onder de titel ‘Staatskrise; Die Gesundbeterin’ Greet Hofmans voorstelde als wonderdokteres die opdrachten van God kreeg; Een ‘Rasputin’ met grote invloed op de staatszaken. Degene die deze informatie verstrekt had aan het tijdschrift was prins Bernhard zélf, die verwachtte dat de publicatie er vanzelf voor zou zorgen dat de contacten verbroken moesten worden met de voor hem lastige aanhang van Hofmans onder het paleispersoneel. De buitenlandse pers stortte zich gretig op deze affaire en zorgde dat het overkwam alsof Nederland in een ernstige grondwettelijke crisis verzeild was geraakt: Juliana zou al enige tijd echtscheiding overwegen, waar overigens wel een kern van waarheid inzat, wat ongetwijfeld tot haar aftreden zou leiden. En dat zou een groot probleem zijn geweest want er was nog geen geschikte troonopvolger, want eigenlijk was Beatrix nog wat te jong; en het zou bovendien een groot schandaal zijn in die tijd.

In Nederland bleven de pers en ook het parlement terughoudend. Daardoor kon door het kabinet – Drees op 28 juni 1956 een commissie van drie mannen aangewezen worden, L.J.M. Beel, P.S. Gerbrandy en jonkheer A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer, zij konden op het paleis orde op zaken stellen zonder dat zij werden gevolgd door de publiciteit. Bernhard kreeg eindelijk zijn zin. De Koningin zag af van echtscheiding, en de gebedsgenezeres moest weg. Tegelijkertijd werden de aanhangers van Hofmans uit de hofhouding gehaald, en het was het einde van de bezoeken van Juliana aan de conferenties op Het Oude Loo.

Hoewel Greet Hofmans niet meer op het koninklijk huis mocht komen, ging de rest van haar werk gewoon door. Tot aan haar dood heeft zij bewonderaars met status gekend, die zich privé of op samenkomsten door haar lieten adviseren en die haar rustgevende uitstraling prettig vonden. In 1964 ging zij met de familie Mijnssen-’s Jakob mee naar Amsterdam, waar zij vier jaar later aan kanker overleed.

De gebeurtenissen op Soestdijk deden natuurlijk allemaal fantastische verhalen en geruchten over zowel Greet Hofmans, prins Bernhard en koningin Juliana ontstaan, maar er is altijd een zekere geheimzinnigheid blijven bestaan rond de affaire, Hofmans’ betekenis werd daardoor verschillend gewaardeerd, de een vond haar een Rasputin en de ander was juist positief over Hofmans en haar invloed. Later is er een opvatting ontstaan over dat de affaire in 1956 in feite een dreigende echtscheiding van het koninklijk paar in de hand werkte. Dit is overigens niet geheel onbegrijpelijk.

Conclusie

Na deze informatie weten we dat Greet Hofmans steeds meer ‘bezeten’ raakte door de theosofie, omdat haar eigen leven ook niet op rolletjes liep, wilde zij wat doen voor de lijdende mens. Ze werd steeds beroemder en belangrijker voor bepaalde mensen in Nederland maar later ook in Venetië. Doordat zij haar contacten brak met haar ‘Meester’ werd het makkelijker voor de mensen om met haar in contact te komen.
Zo kwamen ook ‘via via’ prins Bernard en Koningin Juliana met haar in contact en vroeg haar te helpen bij de genezing van hun dochtertje Marijke die een ernstige oogafwijking had. Maar doordat Greet Hofmans het goed met Juliana kon vinden, ging zij Juliana steeds meer beïnvloeden. Haar invloed beperkte zich uiteindelijk niet tot de problemen rond prinses Marijke. Hofmans kreeg ook invloed op de (staatsrechtelijke) opvattingen en handelingen van de koningin van Nederland. Dit was volgens prins Bernard niet goed. Niet in de laatste plaats voor het Nederlandse volk.
Zo informeerde hij later in 1956 het Duitse tijdschrift van het hele gebeuren met de duidelijke bedoeling Greet Hofmans uit huis te krijgen. De media stortte zich daar maar al te gretig op. En zo kwamen de verhalen over de eventuele echtscheiding tussen Bernard en Juliana, die zou kunnen komen, niet geheel ten onrechte. Een eventuele echtscheiding tussen de koningin en haar man zou in die tijd vrijwel zeker hebben geleid tot een gedwongen troonsafstand van Juliana.

Maar bracht dit nou eigenlijk de Nederlandse monarchie in gevaar? Dat is een lastig te beantwoorden vraag.
De Amerikaanse journalist Daniel Schorr, van het tijdschrift Time Life, speelt in de beantwoording van deze vraag een grote rol. Schorr had naar aanleidng van de Duitse publicaties een gesprek gevoerd met Greet Hofmans en was wellicht de enige die ooit diepgaand met haar heeft gesproken (www.mokumtv.nl/hofmans1). Hij wilde hier over publiceren maar kwam in contact met ambtenaren van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en met dr. Lou de Jong, de invloedrijke Nederlandse oorlogshistoricus, met wie hij op enig moment een etentje had. Zowel dr. De Jong als de ambtenaren hebben hem bewogen zijn bevindingen niet te publiceren. Men was kennelijk bang voor een grote opschudding onder het Nederlandse volk. De paniek leek vrij groot. Hoewel hij zijn honorarium gewoon heeft ontvangen, kwam Schorr er 20 jaar later achter dat zijn publicatie was geschrapt uit het bewuste nummer van Time Life. De Jong zou hebben gezegd: “je bent een vriend van Nederland, je kunt dit niet doen” De vrouw van de Nederlandse ambassadeur in Rome, praatte in op Schorr dat de publicatie de NAVO uit evenwicht zou kunnen brengen. De betreffende ambassadeur zelf (djr. Boon) zou Schorr hebben gedreigd dat hij de verblijfsvergunning van de in Nederland wonende journalist zou intrekken.
Als je dit allemaal leest, denk je wel dat men erg bang was dat de affaire Hofmans de Nederlandse staat als monarchie in gevaar zou kunnen brengen.
Ik denk daar zelf anders over. Ik denk dat de affaire Greet Hofmans de monarchie op dat moment bepaald geen goed deed. Maar door goed en op tijd handelen van het kabinet Drees kon het allemaal wel opgelost worden en weer tot zijn juiste omvang worden teruggebracht. Het rapport en de gesprekken met de “commissie van drie” zorgden ervoor dat Greet Hofmans de laan uit kon worden gestuurd. Na verloop van tijd ging het weer steeds beter tussen Juliana en Bernhard en was het probleem voor hen als echtpaar en voor de Nederlandse monarchie opgelost.
Maar er was natuurlijk wel een angst onder het volk en maar vooral bij het kabinet, dat het mis zou gaan. Dat is eigenlijk ook wel logisch, omdat prinses Beatrix op dat moment nog vrij jong (18) was. Als zij haar moeder zou zijn opgevolgd, dan was er een regent(es) benoemd. Dat was misschien geen fraaie oplossing maar waarschijnlijk was het uiteindelijk toch wel goed gekomen. De oplossing van het kabinet Drees was een veel betere oplossing.

Ik heb in de presentatie niet veel verwezen naar de gebruikte bronnen, maar dat was bijna onmogelijk, aangezien ik tamelijk veel bronnen heb gebruikt.

Bronvermelding

Omwille van de troon (2002)* Tomas Ross
Van Juliana tot Juliana (1980)* J. Kooiman
Vier Vorstinnen; Kroniek van een eeuw (1990)* Ans Herenius
Spectrum encyclopedie (1998)* cd-rom
www.nl.wikipedia.org
www.inghist.nl
www.trouw.nl
www.mokumtv.nl
http://nu.nl
www.nationaalarchief.nl
www.nrc.nl

*= gepubliceerd in dat jaar