Geloof & Ongeluk
Inleiding
Geluk en ongeluk, bijgeloof zegt men tegenwoordig. Is van vroeger. Maar is dat wel zo? Eigenlijk is bijgeloof van alle tijden. Nog steeds speelt een zwarte kat in verhalen een slechterik. Op vrijdag de 13e blijf je liever thuis. Het klavertje vier staat nog altijd symbool voor geluk. Het is voor ons vanzelfsprekend dat het geluksbrengers zijn, maar waar ligt de oorsprong eigenlijk van de bijgeloven?
In dit verslag zullen de meest bekende bijgeloven naar voren komen uit de huidige samenleving.
In het eerste hoofdstuk over de oorsprong van het bijgeloof zal kort worden uitgelegd hoe bijgeloof nou eigenlijk ontstaat en wat het voor nut heeft in de samenleving.
In de hoofdstukken daarna zal telkens een bijgeloof worden behandeld. Er zal worden ingegaan op de betekenis en de achtergrond van het bijgeloof, zodat dat uiteindelijk duidelijk zal zijn.
Aan het einde van sommige hoofdstukken bevindt zich een opdracht over de informatie die wordt gegeven in elk hoofdstuk. Maak deze opdrachten om de diepere betekenis van het bijgeloof te ontrafelen.
Oorsprong van het bijgeloof
Alle mensen zijn geboren om gelukkig te worden. Hoe komt het dan dat er zoveel ongelukkige mensen zijn? Het feit is dat mensen vaak als ongelukkig worden beschouwd als ze dat niet daadwerkelijk zijn. Hoe vaak vergis je je niet als je denkt dat de persoon met de oude of vuile kleren ongelukkiger is dan de man in het maatpak. Velen zien de mensen met de oude kleren aan als ongelukkigen, terwijl zij, van naderbij beschouwd, eigenlijk tot de gelukkigen behoren.
De reden, waarom er zo vele ongelukkigen op de wereld rondlopen, valt goed uit te leggen. De schrijver C. van der Vijver schreef het volgende in 1835:
“Wanneer ik een kind zie, dat, ondanks de ouderlijke vermaningen, raadgevingen en liefderijke bestraffingen, halsstarrig blijft en voortgaat in het kwaad, dan zeg ik tot mijzelven: van dat kind zal in verdere leeftijd niets goeds komen.
Wanneer ik een jongeling leer kennen, die spot wanneer hem een deugdzame levenswandel als den grondslag tot zijn geluk in de wereld aanprijst, dan zeg ik tot mezelf: die jongeling zal zich zelven voor altijd ongelukkig maken;
Wanneer ik een meisje bespeur, dat ordeloos, waanwijs, eigenzinnig en ongehoorzaam is; ondanks het goede voorbeeld, ondank de terechtwijzing een brave moeder, dan zeg ik tot mijzelf: dat meisje kan nooit gelukkig worden; en
Wanneer ik volwassen mensen ontmoet, die zichzelf als ongelukkig aanmelden, dan vraag ik aan mezelf: zouden zij ook tot de zodanigen behoren, die van der jeugd aan zich zelven hebben ongelukkig gemaakt.
Hieruit kunt u begrijpen dat de mensen die wezenlijk ongelukkig zijn, het zichzelf hebben te wijten; en tevens opmerken dat een kind, wil het in verdere leeftijd gelukkig wezen, zich moet gedragen naar de wijze raadgevingen zijner ouders, en tevens naar den wil van God, die in tien geboden duidelijk is uitgedrukt.”
Maar niet alle mensen die ongelukkig zijn, zijn dit als gevolg van hun gekozen lot. De echte ongelukkigen zijn degene die niets aan hun ongelukkige situatie hebben kunnen doen. Mensen, getroffen door oorlog, die door baldadige soldaten van alles worden beroofd; de mensen, die door overstromingen, al hun bezittingen verliezen; anderen, die door brand hun bezittingen in as en puin zien eindigen, die door ziektes hun vee zien sterven of door andere omstandigheden van de middelen van hun tijdelijke bestaan worden ontbloot.
Bij mensen die in zo’n situatie terecht komen zie je vaak dat er een verklaring wordt gezocht voor hetgeen hen overkomt. Voor mensen vroeger (en nu nog steeds wel) waren de oorzaken ontastbaar en werd het afgeschoven op ongeluk. Ze gaven gebeurtenissen in het leven de schuld van hun ongeluk en zochten naar dingen die juist geluk brachten. Deze dingen waren speciaal of hadden een diepere betekenis.
Bijgeloof of geloven?
Bijgeloof is voor het geloof
Wat astrologie is voor de astronomie
(VOLTAIRE)
Veel bijgeloven vinden hun oorsprong in de Middeleeuwen. Dit komt mede doordat de kerk in die tijd nog van een grote invloed was op het dagelijks leven. De vraag is alleen, wanneer is iets geloof en wanneer bijgeloof? Want bij beide geloven probeer je goed te leven, zodat je gelukkig zal worden. Een groot verschil is dat bijgeloof vaak alleen voor het leven geld, terwijl je van je geloof afhankelijk bent of je later naar de hemel mag.
Dit schilderij is geschilderd door Hans Memling in de 15e eeuw, getiteld “De Hel.” Bovenin het schilderij zie je de tekst “In Inferno, nulla est redemptio,” dit betekent letterlijk “In de hel is geen verlossing mogelijk.”
Beschrijf de afbeelding aan de hand van het stappenplan (zie bijlage I) en pas de informatie uit de tekst ook op de afbeelding toe.
Bekendste bijgeloven
De zwarte kat
Betekenis:
Als je pad wordt gekruist door een zwarte kat, dan zul je ongeluk hebben.
Achtergrond:
De kat is altijd belangrijk geweest in verhalen. In Egypte werd de kat vereerd en was er zelfs een Godin die een kat was, Bastet. Ook werden katten gemummificeerd samen met hun baasjes.
Ook in latere geloven speelde de kat een belangrijke rol. De Godin Freya, waar vrijdag van af is geleid, trok door de lucht met haar wagen getrokken door wilde katten.
Pas in latere eeuwen kwam het bijgeloof dat de kat kwaadaardig was naar voren. Er werd geloofd dat de kat het symbool was van het vleesgeworden kwaad. Duivels en heksen namen haar gedaante aan. Hierdoor werden veel katten vermoord, omdat mensen bang voor de duivels en heksen waren.
In de Middeleeuwen werd de kat beschouwd als voorwerp van afschuw en als bondgenoot van de duivel en heksen. Er werd geloofd dat een zwarte kat na 7 jaar trouwe dienst als beloning ook een heks zou worden. Dus elke zwarte kat was eigenlijk een toekomstige heks. Ook geloofde men dat een heks zichzelf kon veranderen in een zwarte kat, ze was immer ooit zelf een geweest. Dit gebeurde dan door middel van gedaanteverwisseling.
De eigenschappen van een kat telden natuurlijk ook erg mee. De kat is een nachtdier en als je er ’s avonds een ziet, dan zie je een weerspiegeling van zijn ogen. Mensen in de Middeleeuwen zagen daar de duivel in zitten. Als roofdier hoor je een kat ook niet aankomen, zo konden ze zich ongemerkt verplaatsen, wat betekende dat heksen dat dan ook konden.
Het getal 13
Betekenis:
Het getal 13 brengt ongeluk, net als vrijdag de 13e.
Achtergrond:
Het getal dertien brengt in de huidige samenleving nog steeds mensen aan het schrikken. Het is niet voor niets de meest bekende en nog steeds gevreesde ongeluksbrenger. In Amerika slaan ze de 13e verdieping over en gaan mensen minder snel naar buiten op een vrijdag de 13e. Wat voor achtergrond zit dan achter het nummer 13 waardoor zo veel mensen het vrezen?
Er zijn meerdere achtergrond verhalen achter dit bijgeloof.
Het laatste avondmaal
Een oude verklaring komt uit een van de eerst geschreven bronnen : De Bijbel. Jezus had 12 apostelen verzamelt, maar hij werd verraden door een van hen, Judas Iskariot. Tijdens het laatste avondmaal, nu nog herdacht als zwarte donderdag, zaten ze allemaal rond de tafel. Judas zat er ook bij, hij was de 13e man, de verrader. Jezus werd een dag later gekruisigd op de vrijdag, nu nog bekend als Goede Vrijdag. Die twee dingen samengevoegd, brengt vrijdag de 13e, wat dus twee keer zoveel ongeluk met zich mee moet brengen dan een normaal onheilsteken.
De Tempeliers
De orde der Tempeliers was een geestelijke ridderorde, gesticht ter bescherming van de pelgrims naar het Heilige Land . Ook na het verlies van het Heilige Land bleef de orde bestaan. Ze ontvingen de steun van het Vaticaan en groeiden uit tot een van de machtigste en rijkste ordes in Europa in die tijd. Dit eindigde door machtmisbruik van een koning en een paus:
Toen de veertiende eeuw aanbrak, hadden de tempeliers dankzij de steun van het Vaticaan zo veel macht verzameld dat Paus Clemens V besloot dat er iets aan gedaan moest worden. Samen met de Franse koning Filips de Schone beraamde de paus een geniaal plan om korte metten te maken met de tempeliers en de hand te leggen op hun schat. De paus Clemens stuurde geheime, verzegelde orders rond die door zijn soldaten in heel Europa tegelijk moesten worden geopend, op vrijdag 13 oktober 1307.
(De Da Vinci Code)
In de brief stond beschreven dat de paus Clemens V een visioen had gekregen van God, waarin hij werd gewaarschuwd voor de Tempeliers. Zij zouden zich schuldig maken aan allerlei vormen van Godslastering. Alle tempeliers moesten worden opgepakt en worden gemarteld totdat ze bekenden. En zo geschiedde het…
Op die dag werden talloze tempeliers gevangengenomen, genadeloos gemarteld en uiteindelijk als ketters op de brandstapel ter dood gebracht.
(De Da Vinci Code)
Andere oorsprongen
Al in de Romeinse tijd stond 13 al symbool voor ongeluk. De Romeinen zagen in het getal 13 een symbool van dood, verwoesting en ongeluk.
Een verklaring voor vrijdag als ongeluksdag kan ook een manier zijn geweest om andere geloven in kwaad daglicht te zetten. Zo was in de Germaanse Mythologie de Godin Freya belangrijk. Vrijdag is Freya's dag, de dag van de godin van de liefde. Door Christenen werd zij bestempeld als een heks en er werd geloofd dat zij elke vrijdag vergaderde met elf heksen en de duivel (samen zijn dat 13). Vaak werd dan ook gezegd dat de heksensabbat op een vrijdag valt. Ook zouden heksen graag vergaderen met zijn dertienen.
In de Middeleeuwen werden slechte gebeurtenissen beschreven in de Bijbel, ook vaak op een vrijdag geplaatst, waaronder:
de verdrijving van Adam en Eva uit het Paradijs;
de moord van Abel door Caïn;
de plagen van Egypte;
de moord op de Onnozele Kinderen.
Klavertje vier
Betekenis:
Het klavertje vier brengt geluk.
Achtergrond:
Iedereen die wel eens heeft gezocht naar een klavertje vier, die weet dat een klavertje vier maar weinig voorkomt. Het is speciaal als je een vindt, en dan brengt het nog geluk ook.
Volgens een legende komt dit bijgeloof al uit het begin der tijden. Toen God Adam en Eva uit het paradijs wegstuurde, omdat ze de verboden vrucht hadden gegeten, nam Eva een klavertje vier mee uit het hof van Eden. Hierdoor zou het een Christelijke oorsprong hebben.
Het klavertje vier is ook het symbool van Ierland. Dit heeft te maken met Sint Patrick, de heilige van Ierland. Hij ging naar Ierland toe om daar de bevolking te bekeren tot het Christendom. De Ieren van toen toonden groot onbegrip over de Heilige Drie-eenheid . Om de bevolking het begrip toch goed uit te leggen, gebruikte Sint Patrick het klavertje drie. Want daarin werd door de natuur zelf al de Heilige Drie-eenheid getoond. Vanaf toen bekeerden de Ieren zich langzaamaan tot het christendom en het klaverblad werd hun gelukssymbool. Een klavertje vier was een nóg groter geschenk van de natuur.
Ook zou klaver beschermen tegen betoveringen van heksen; vooral het klavertje vier. Als men dat in bezit heeft, zou men heksen van gewone mensen kunnen onderscheiden en onzichtbare feeën kunnen waarnemen. Dromen van een klavertje vier voorspelt een lang en voorspoedig huwelijk. Het vinden van een klavertje vijf zou juist ongeluk brengen.
Spiegels
Betekenis:
Het breken van een spiegel leidt tot 7 jaar ongeluk.
Achtergrond:
“Scherven brengen geluk!” wordt vaak gezegd. Maar dat geldt niet bij een spiegel, dat brengt alleen maar ongeluk als het in scherven ligt. Spiegels hebben altijd iets magisch gehad. Het is een reflectie van jezelf en vroeger werd ook wel geloofd dat het een reflectie van je ziel was. Als ergens magie aan te pas komt, dan moet je er voorzichtig mee omgaan. Daarom en ook omdat het een reflectie van jezelf was, deed je jezelf onheil aan als je een spiegel brak. Dit onheil duurt 7 jaar.
Volgens de Bijbel is het getal 7 een geluksgetal, God maakte de wereld bijv. in 7 dagen, 7 dagen telt een week, de Rooms-Katholieke kerk kent 7 sacramenten.
De oorsprong van de 7 jaar ongeluk bij het breken van een spiegel moet dus ergens anders te vinden zijn.
Het bijgeloof stamt af uit het oude Rome, waar ze gepolijst metaal als spiegels gebruikten. Zij geloofden dat de spiegel hun gezondheid voorstelde en omdat zij hun spiegels elke 7 jaar vernieuwden, gingen ze er ook van uit dat het zo lang duurde voordat het ongeluk ophield.
Het gezegde “Scherven brengen geluk” is ook gebaseerd op een bijgeloof. Alleen de scherven van een spiegel brengen geen geluk. Gewoon glas breken, verjaagt boze geesten en brengt dus geluk. Tijdens Joodse bruiloften zie je ook dat ze een glas kapot stampen voor het geluk.
Zodra iemand overleden is, is het belangrijk om in dat huis alle spiegels af te dekken. Mensen waren vroeger bang dat de ziel van de overledene via de spiegel de ziel van een levend persoon zou meetrekken.
Ook werd vroeger gedacht dat een spiegel de toekomst kon voorspellen. Denk bijvoorbeeld maar aan het sprookje van sneeuwwitje. Ook volgens een Amerikaans bijgeloof was het mogelijk voor een ongetrouwde vrouw om haar toekomstige man te zien in de spiegel.
Zout
Betekenis:
Het brengt ongeluk als je zout morst, maar als je het vervolgens over je linkerschouder gooit, dan brengt het weer geluk.
Achtergrond:
Vroeger was zout een schaars product in sommige gebieden. Hierdoor werd het heel erg waardevol. Het werd zelfs als betaalmiddel gebruikt, Romeinse soldaten kreeg als salaris (wat letterlijk ook zoutrantsoen betekent) zout betaald.
Ook in de Middeleeuwen bleef zout kostbaar en werd het ook gekoesterd.
Het verspillen van zo’n kostbaar goed doordat je het morst kan dan natuurlijk niet anders zijn dan werk van de duivel. De duivel kijkt mee over je linkerschouder als dit gebeurt. De verklaring daarvoor is te vinden op meerdere vlakken. In het Latijn betekent het woord Sinister links, maar ook als kwaadaardig. Daarom moet je dan altijd als je morst, zo snel mogelijk zout over je linkerschouder, in de ogen van de duivel gooien. Dit om een ernstige ziekte of ander onheil af te wenden.
Verder werd in de geschiedenis zout door sommigen beschouwd als een wondermiddel. Allerlei kwalen werden ermee behandeld: hoesten, keelpijn, tandpijn, zelfs luiheid. Dit werkte niet altijd, maar toch tegenwoordig wordt zout nog steeds wel gebruikt tegen kwaaltjes, zoals bijv. bij gezwollen voeten een zoutbad nemen. En gorgelen met zout water stilt de pijn van een ontstoken keel.
18eeuwse Schotten geloofden dat bruine trollen in de keuken leefden en 's nachts uit hun schuilplaats kwamen om rommel en kabaal te maken. Wanneer er zout werd gemorst, moest je een beetje ervan over je linker schouder gooien. Dit was om de bruine wezens tevreden te stellen, om problemen te voorkomen.
Hoefijzers
Betekenis:
Een hoefijzer boven je deur ophangen of het vinden van een hoefijzer brengt geluk
Achtergrond:
De reden waarom een hoefijzer geluk moet brengen is niet echt bekend. In de Middeleeuwen werd het paard gezien als een nobel dier en hierdoor zou het hoefijzer automatisch ook geluk kunnen brengen. Wat wel bekend is, is dat een van de grootste admiraals in de geschiedenis van Engeland, Nelson, op zijn vlaggenschip de “Victory” een hoefijzer had vastgespijkerd.
De vorm van een hoefijzer lijkt wel wat op een halve-maan. Bij veel volkeren van vroeger werd de halfvolle maan gezien als een teken van welvaart en geluk.
Het met de uiteinden naar beneden boven een deur hangen, zou er voor zorgen dat het geluk dat in het hoefijzer zit, eruit loopt en terecht komt op de eigenaar. Andere mensen beweren dat het hoefijzer met de uiteinden naar boven moet hangen, zodat het geluk in het hoefijzer blijft zitten. Ook werd er geloofd dat een hoefijzer beschermde tegen de Duivel en andere kwaadaardige wezens. Vroeger gebruikten mensen hoefijzers om betoveringen af te wenden en om te voorkomen dat toverfeeën hun pasgeboren kind zouden omwisselen . Men geloofde dat heksen en feeën bovennatuurlijke overlevenden van lang geleden waren. In die tijd kende men nog geen ijzer, en daarom waren ze bang voor het materiaal.
Volgens sommige bijgeloven verdubbelt het geluk dat in een persoon aanwezig is, als het hoefijzer boven een deur gespijkerd wordt. Als je een hoefijzer vindt, moet je een wens doen en daarna het hoefijzer over je linkerschouder werpen. Daarna moet je doorlopen zonder om te kijken.
Ladders
Betekenis:
Als je onder een ladder heen loopt brengt dat ongeluk
Achtergrond:
Doordat de ladder tegen de muur aanstaat, wordt er een driehoek gevormd tussen dus de ladder, de grond en de muur. In Egypte werd een driehoek gezien als een heilig symbool. Als dit werd doorbroken werd het gezien als heiligschennis.
In latere eeuwen kwam het Christendom met hun eigen versie. De driehoek symboliseerde de Heilige Drie-eenheid. Als je daar tussen zou komen, dan betekende dat dat je dat je de Duivel vereerde en dus een ketter was. En aangezien de Christenen ketters verbrandden, werden ladders dus vermeden.
Later ontwikkelde men geleidelijk de overtuiging dat wie onder een ladder durfde door te gaan, door de dood getroffen kon worden. Een vrouw die het waagde onder een ladder door te lopen, zou nooit binnen het jaar getrouwd raken.
Onder een ladder doorlopen is ook zonder bijgeloof niet altijd veilig. Wanneer er iemand op die ladder staat, kan diegene per ongeluk een emmer of gereedschap laten vallen. En degene die onder de ladder doorloopt zou per ongeluk tegen de ladder aan kunnen stoten.
Pak een grote ladder en zet die in een steeg tegen een muur aan. Tel hoeveel mensen onder de ladder doorlopen en hoeveel er om heen lopen. Verklaar de uitkomst.
Geluk & Ongeluk
Tot slot wil ik nog even afsluiten met een klein verhaaltje:
Er was eens een boer die een arm plattelandsdorpje woonde. De boer werd als iemand in goeden doen beschouwd, want hij had een paard dat hij gebruikte om mee te ploegen en ook om er allerlei dingen mee te vervoeren. Op een dag ging zijn paard ervandoor. Alle buren vonden dit vreselijk, maar de boer zei alleen maar; "Ach wat is pech en wat is geluk".
Een paar dagen later kwam het paard terug en bracht ook nog twee wilde paarden mee. De buren vonden allemaal dat hij geweldig geluk had gehad, maar de boer zei alleen: "Ach, wat is geluk en wat is pech".
De volgende dag probeerde de zoon van de boer op een van de wilde paarden te rijden. Het paard wierp hem af en de zoon brak een been. De buren boden hun medeleven aan met deze tegenspoed, maar de boer zei opnieuw: "Ach, wat is pech en wat is geluk".
Een week later kwamen er militairen naar het dorp om jonge mannen te recruteren voor de verplichte krijgsdienst. De zoon van de boer wilden ze niet hebben vanwege zijn gebroken been. Toen de buren lieten weten dat hij toch wel geluk had gehad, antwoordde de boer: "Ach wat is geluk en wat is pech".
De moraal, geluk is niet afhankelijk van externe omstandigheden maar hoe je er zelf mee omgaat.
Alle mensen zijn geboren om gelukkig te worden. Het is echt maar hoe je het zelf bekijkt en hoe je in het leven staat. Bijgeloof is een mooi ding, maar je moet nog altijd zelf er voor zorgen dat je gelukkig wordt, het geloof in jezelf is dan het belangrijkste wat je nodig hebt!
Literatuurlijst
Boeken:
Brown, Dan, De Da Vinci Code; geïllustreerde uitgave (Amsterdam 2005).
Cobben, J.J., Johannes Wier: zijn opvattingen over bezetenheid, hekserij en magie (Assen 1960).
Doré, Gustave, De bijbel in 230 gravures (Alphen a/d Rijn 1951).
Knipscheer, F.S., Verhalen uit “De betoverde weereld” (Baarn 1909).
Knuttel, W.P.C., Balthasar Bekker: de bestrijder van het bijgeloof (’s Gravenhage 1906).
Langen, Ferdinand, De betoverde wereld (Amsterdam 1946).
Molen, S.J., Vrijdag de dertiende: bijgeloof en wat erachter zit (Utrecht 1979).
Müller-Kaspar, Ulrike, Katzen, Kröten, Schornsteinfeger; Das kleine Handbuch des Aberglaubens (Munchen, 2001).
Radford, E., Encyclopaedia of superstitions (London 1961).
Schmitt, Jean-Claude, Bijgeloof in de Middeleeuwen (Nijmegen 1995).
Stichting Groniek, Voortekenen (Groningen 1995).
Travel, Gabriel, Het geluk: verhalen (Den Haag 1976).
Vijver, Cornelis, Geluk en Ongeluk geschetst in verhalen voor het opkomende geslacht (Amsterdam 1835).
Websites:
http://www.wikipedia.org
http://users.scoutnet.nl/~bambilie/verh/item0x0005.html
http://www.biblija.net/biblija.cgi?lang=nl
REACTIES
1 seconde geleden
K.
K.
saaaaaaaaaaai werkstuk
14 jaar geleden
AntwoordenG.
G.
niet alles klopt kijk goed na, en een have tweede klas die dit maakt , dit lijkt op een groep 6 of 7 spreekbeurt verhaaltje
10 jaar geleden
Antwoorden