Theaterkostuums

Theaterkostuums De Italiaanse actrice Claudia Cardinale zegt over kostuums: "Kostuums zijn zó belangrijk. Ze bepalen je houding, de manier waarop je beweegt, ja zelfs hoe je je tekst zegt. Ze hoeven niet mooi te zijn, ze moeten kloppen. Als je je bij een historisch drama goed voelt in de kostuums, gaat alles vanzelf. Anders moet je je zo concentreren op die periode, dat je nauwelijks aan acteren toekomt." Alles wat de acteurs op het podium aan hebben, noemen we kostuums. Of het nou een prachtige jurk, een smoking of een gescheurde spijkerbroek is. Meestal zegt het kostuum iets over het personage dat het kostuum draagt. Het kan aangeven of een personage rijk of arm is. Of het een legerofficier is of een ridder of een boer. Het kostuum geeft dus iets aan over de status en het beroep van een personage. Omdat vrijwel niets zo tijdgebonden is als mode, laten de kostuums ook vrij nauwkeurig zien in welke historische periode de voorstelling speelt. Daarbij kan de stijl realistisch, grotesk (overdreven) of zelfs abstract zijn. De stijl sluit meestal aan bij die van het decor. Het kostuum kan ook een meer symbolische betekenis hebben. Dan zegt het kostuum vaak iets over het karakter van een personage en zijn verhouding tot de andere personages. De kleur kan het kostuum zo’n symbolische betekenis geven. Wat zou het bijvoorbeeld betekenen als alle acteurs in het zwart gekleed zijn, en maar één acteur een gekleurd kostuum aan heeft? Maar niet alleen de kleur van het kostuum geeft betekenis. Een blote jurk maakt een personage uitdagend. Een extravagante jurk kan aangeven, dat een personage graag in het middelpunt van de belangstelling staat. Sommige regisseurs zien hun acteurs ook graag uít de kleren gaan. Naakt laat de acteur de kwetsbaarheid van zijn personage maar ook van zichzelf zien. Het lichaam van de acteur staat centraal. Ruimte op de strot Het werken voor theater, zeker voor opera of musical, heeft vaak enige voeten in de aarde. De ontwerper denkt niet altijd aan de discipline waarvoor hij werkt, terwijl een operazanger, vrouw of man, toch echt andere eisen aan een kostuum stelt dan bijvoorbeeld een balletdanser. Een zanger moet niet gestoord worden bij het zingen. Niets moet hem of haar belemmeren bij het luisteren naar het orkest en naar zichzelf. Hij moet ruimte op de strot hebben - zijn nek groeit drie centimeter na het inzingen - en ruimte op zijn flanken voor de ademhaling. Een danser heeft behoefte aan kleding waarin hij zijn armen en benen optimaal kan tonen en gebruiken. Dus geen broek met een laag kruis. Vaak moet ook de stof worden bewerkt. 'Een bedelaar of een boer kun je niet in een nieuwe jas het toneel opsturen. Meestal begint men met de stof te verven en/of te bleken zodat er vlekken ontstaan. Het kostuum ondergaat daarna de normale bewerkingen: in elkaar zetten, passen, veranderen, afmaken. Daarna wordt het kostuum oud gemaakt. Dat gebeurt tegenwoordig naturalistisch met een verfbrander, rasp, schuurpapier, verf enzovoorts. Een hoefsmid slijt zijn kleding op andere plekken dan een schoenmaker. En per individu verschilt dat ook weer. Als je een aantal soldatenkostuums oud moet maken, dan ga je bekijken hoe individuen met een soldatenpak kunnen omgaan. De één zal zijn kostuum met zorg behandelen, eerder op een hangertje aan een boom hangen dan door de modder kruipen; de ander geef je schampschoten. Je maakt gaten met de verfbrander, bewerkt de randen met een rasp, vergroot het effect met schuurpapier en rondt het geheel af met verf.'
Maskers In het oude Griekenland speelden acteurs altijd met maskers op. Ook in het Italiaanse Commedia dell’Arte theater had elk personage zijn eigen herkenbare masker dat voor een bepaald karakter stond. Het masker is zelfs een internationaal teken voor theater. Toch wordt er tegenwoordig in theatervoorstellingen nog maar zelden met maskers gespeeld. Als er al maskers worden gebruikt, is dat vaak een verwijzing naar oude tradities. Maar in sommige gevallen kan ook in het huidige Nederlandse theater het masker nog een speciale rol vervullen. In de voorstelling Truus en Connie van ZT Hollandia bijvoorbeeld speelden acteurs varkens met aangeplakte varkensneuzen en -oren. In het moderne theater is het masker vervangen door de grime. Grime is meer dan make-up, het heeft betrekking op het gehele lichaam en net als het kostuum kan de grime realistisch of grotesk zijn. Grime helpt een acteur zich te transformeren door hem een ander uiterlijk te geven, hem er ouder uit te doen zien of zelfs door een bepaalde karaktertrek te versterken. Grime kan ook de rol van het masker overnemen. Denk maar aan clowns in een circus. In alle gevallen moeten de grime en het kapsel een eenheid vormen. En samen zullen ze weer aansluiten bij de stijl en de historische periode van het kostuum.