Ontlezing (mensen lezen minder)

Ontlezing: overbezorgdheid of terechte angst?

Het is al een echt begrip geworden in de maatschappij: ontlezing. Van alle kanten hoor je klachten dat mensen, vooral jongeren, steeds minder gaan lezen. In dit verband zijn er ook al een aantal onderzoeken geweest. Maar wat verstaat men precies onder lezen? Als er inderdaad sprake is van ontlezing, moet je je natuurlijk afvragen wat de oorzaken hiervan zijn en wat er aan gedaan kan worden. En voor zover er iets aan gedaan wordt, wat voor effect heeft dat dan op het leesgedrag?

Recente onderzoeken hebben uitgewezen dat de tijd die mensen aan lezen besteden met de helft verminderd is. Dit is volgens veel mensen tegen de verwachting in, aangezien het opleidingsniveau de laatste jaren flink gestegen is. Andere onderzoeken wijzen echter uit dat er nog nooit zo veel gelezen is in Nederland als nu. Hoe kan dat?
De opvatting van het begrip ‘lezen’ is bepalend voor de uitslag van een onderzoek. Je kunt lezen onderscheiden in 2 doelen: functioneel lezen en lezen uit genoegen. Onder functioneel lezen moet je verplicht lezen verstaan. Bij het ene onderzoek is functioneel lezen wel inbegrepen en in het andere niet. Het blijkt dat er steeds meer functioneel en via andere media (internet, reclame, televisie) wordt gelezen en dat mensen steeds minder de tijd nemen om eens te gaan zitten voor een boek.

Drukte, concurrentie en motivatie

De oorzaak hiervan is vrij snel gevonden. Het lezen van boeken concurreert sterk met andere vormen van vrijetijdsbesteding. Denk aan sport, televisie, uitgaan en computeren. Daarbij komt nog dat in deze maatschappij alles snel moet. Mensen hebben het ontzettend druk met allerlei activiteiten en dagtaken. Bovendien gaat het ook irriteren als de brievenbus elke keer weer uitpuilt van reclamedrukwerk en andere post. Begrijpelijk is dat lezen dan tegen gaat staan.
Maar als er sprake is van ontlezing en dat mensen steeds minder uit genoegen lezen, dan is het wel verwonderlijk dat er nu hoeveelheden boeken over de toonbank vliegen, die men jaren geleden niet voor mogelijk had gehouden. In 1996 was de jaaromzet van boeken nog 735 miljoen gulden, terwijl het nu al gestegen is tot boven de 904 miljoen. Ook dit is te verklaren. Boeken worden steeds vaker uitgegeven in goedkope pocketedities, wat een boek aantrekkelijk maakt om te kopen. De verkoop van boeken wordt ook gestimuleerd door literaire tv-programma’s. Maar of de boeken ook daadwerkelijk allemaal gelezen worden, valt ook te betwijfelen.
Er is nog iets anders dat meespeelt bij de uitslag van een onderzoek over ontlezing. Lezen heeft de laatste jaren eerder een andere positie gekregen, dan dat het zo sterk verminderd is. In onderzoeken wordt vaak geen rekening gehouden met het feit dat lezen meer een nevenactiviteit geworden is. Mensen lezen bijvoorbeeld als ze naar het zwembad gaan en dergelijke.
De uitkomst van een ander onderzoek is zeer opvallend. Dragonball Z is een zeer populair computerspel bij jongeren. Hierbij moeten ze opdrachten en missies uitvoeren. Die worden echter in zeer ingewikkelde zinnen met moeilijk taalgebruik weergegeven. De jongeren lezen dan dus veel en ingewikkeld, maar kunnen het spel toch erg goed spelen. Dit hoeft op zich niet vreemd te zijn, als de resultaten op school goed zouden zijn. Het blijkt dus dat jongeren die op school met lezen slechte resultaten behalen, spelletjes als Dragonball Z wel goed kunnen doen.
Motivatie is dus zeer belangrijk bij lezen. Veel mensen willen geen moeite doen om voor een boek te gaan zitten, maar als er iets gelezen moet worden dat een erg leuke verpakking heeft (bijvoorbeeld een computerspelletje) dan is de motivatie om te lezen en te begrijpen veel groter.

Leesbevorderingsactiviteiten

De motivatie om te lezen uit genoegen moet dus gestimuleerd worden. En dan hebben we het niet over lezen op het internet, voor een videospelletje of de ondertiteling van je favoriete soap, maar over het lezen van boeken.
Via de overheid, instanties en scholen wordt dat hard geprobeerd. Scholen maken vaak gebruik van ‘Bulkboek’, om leerlingen goedkoop boeken aan te bieden. De kinderboekenweek is bij de meeste mensen ook wel bekend. De jonge jury is vaak erg populair. Jongeren lezen dan een boek en beoordelen het dan ook gelijk. Op de ‘dag van literatuur’ wordt jongeren op middelbare scholen de mogelijkheid aangeboden om met schrijvers en boeken in contact te komen via interviews, voorleessessies etc.
De leraren en leraressen op scholen, nemen zelf vaak ook initiatieven. Zo besluiten ze bijvoorbeeld de klas mee te nemen naar de bibliotheek. Andere leraren zoeken boekaanbiedingen voor hun leerlingen. Op de basisschool lezen ze vaak voor.
Zoals eerder al genoemd zijn er ook literaire televisieprogramma’s die de mensen, met name de volwassenen, te stimuleren om tijd te nemen voor een goed boek.
Hebben al deze inspanningen om de Nederlander aan het lezen te krijgen het gewenste effect? Bij kinderen en jongeren die regelmatig lezen blijkt dat het een positieve invloed heeft op hun algemene en emotionele ontwikkeling. Daarbij wordt hun woordenschat en begrip van dingen sterk vergroot. Dat zorgt er ook voor dat ze beter kunnen lezen en schrijven dan kinderen en jongeren die nauwelijks lezen. Vooral op lange termijn heeft het positieve gevolgen.
Desondanks is het toch moeilijk om het precieze effect weer te geven en een directe link te leggen, omdat de onderzoeken elkaar voortdurend tegenspreken.

Als we dit alles dus even op een rijtje zetten, is het dus erg moeilijk aan te geven of er echt sprake is van ontlezing. De onderzoeken spreken elkaar voortdurend tegen, omdat er niet altijd duidelijk wordt gevonden wat je onder lezen mag en kunt verstaan. Wel kun je zeggen dat door een gebrek aan tijd en motivatie en een overvloed aan concurrentie, minder gelezen wordt uit genoegen. Het is maar de vraag of leesbevordering er een blijvende, positieve draai aan kan geven. Er moet eerst maar eens gezorgd worden voor een duidelijk begrip van lezen, alvorens men gedwongen wordt om conclusies te trekken die elkaar alleen maar tegenspreken. Wie weet kunnen we dan zien of we ons echt zorgen moeten maken over de ontlezing van de maatschappij of dat het overbezorgde kreten zijn die niet bevestigd kunnen worden.