Een Nagelaten Bekentenis

Een nagelaten betekenis

Een boek over een eigenaardige man. Dat is ‘Een Nagelaten Betekenis’. De hoofdpersoon heet Willem Termeer. Hij valt niet onder de categorie sociaal of ambitieus. In een prestatiemaatschappij zou hij niet passen. In het verhaal vertelt hij waarom en hoe hij zijn vrouw heeft vermoord. Hoe hij meer van een prostituee houdt dan van zijn vrouw. Hoe hij enigszins opgelucht is wanneer zijn eerste kind overlijdt.

De boodschap van het verhaal zou goed kunnen helpen bij het begrijpen van ‘slechte’ mensen. In het boek schemert door dat Termeer het product is van zijn waardeloze ouders. ‘Een Nagelaten Betekenis’ staat dan ook bekend als een naturalistische roman. Je kan het verhaal met zijn boodschap nooit volledig meekrijgen als je niets weet over de stroming naturalisme. Het is daarom verstandig om wat achtergrond informatie bij dit boek te lezen.

Een factor die mee heeft gespeeld bij het schrijven is natuurlijk de tijd. Het boek komt oorspronkelijk uit 1894. In de periode waarin Emants toen leefde, het Fin de siècle, kreeg men het idee dat ze in de moderne tijd waren aangekomen. De Industriële Revolutie had zijn impact gehad. Gloeilampen, treinen en fabrieken werden alsmaar normaler. Hierbij kwam ook een economische bloei kijken.

Men was trots op de vindingen van die tijd. Één van de belangrijkste vindingen was die van Charles Darwin. In 1859 bracht hij zijn evolutietheorie uit. Hij had ontdekt dat er zoiets als erfelijkheid bestaat. Dieren passen zich door de generaties heen steeds meer aan, omdat de dieren die het beste in de omgeving passen meer nakomelingen krijgen. Deze nakomelingen bevatten dezelfde eigenschappen van hun ouders die helpen bij het overleven.[1]

Wanneer we genetisch materiaal erven, hebben we niet meer een geheel eigen persoonlijkheid. In onze personaliteit kunnen we trekjes terugvinden van onze ouders. Dit heeft de schrijvers van na Darwin’s ontdekking aan het denken gezet. Het resulteerde zich in de stroming naturalisme.

Het naturalisme is als het ware een uitwerking van het realisme. Het is een stroming die kan helpen bij het verklaren van een levensloop. Voor deze levensloop spelen drie factoren een cruciale rol: de erfelijke aanleg, het sociale milieu en de tijd waarin iemand leeft. Je zou hierdoor kunnen zeggen dat iedereen slechts een product is en nooit echt een vrij persoon is. Je leven wordt volledig bepaald door alles om je heen.[2]

In de Nederlandse literatuur mondt het naturalisme vaak uit in pessimisme. Denk aan de vraag die Emants je als lezer stelt: ‘Als je uit vrije wil zoo uitmunted meent geworden te zijn, waarom ben je dan niet nog beter?’ Als we toch maar een product zijn, kunnen we nooit voor echte verandering zorgen. Voor sommige naturalisten betekent dit, dat gedachtes als ‘Als je maar wilt, kun je alles’, geen waarde meer hebben.

Verder zie je in de Nederlandse literatuur twee typische naturalistische kenmerken in het schrijven. Zo is het een naturalistische schrijfwijze om alles zeer gedetailleerd te vertellen. Dit helpt bij het onderzoeken naar een verklaring van iemands levensloop. Je kunt dan namelijk goed zien welke factoren een grote rol op iemand hebben gespeeld. Dan heb je ook nog de waardering creëren voor hetgeen dat we lelijk noemen. De mooie ellende schetsen.[3]

Het naturalisme kan je koppelen aan het fatalisme. Het fatalisme beweert dat je leven in zo’n mate beïnvloed wordt, dat je er zelf geen invloed meer op kan hebben. Dit idee bestond al voor het naturalisme. Het is terug te vinden in veel Griekse tragedies. Wat dat is het, tragisch. Ook deze stroming leidt vaak tot het pessimisme. In het boek zien we hoe Termeer eigenlijk slachtoffer is van zijn ontstaan en zijn onmacht om werkelijk zelf zijn leven om te gooien. [4]

Emants zelf kun je met Termeer vergelijken. Emants had een rijke vader die van Emants eiste dat hij rechten zou gaan studeren. Emants gehoorzaamde zijn vader, maar hij stopte abrupt met zijn studie toen zijn vader overleed. Hij leefde voor het schrijven. Hij heeft veel gereisd. De wil om te reizen is iets naturalistisch. Het geluk houdt daar wel op. Emants zijn eerste vrouw sterft op jonge leeftijd, zijn tweede vrouw daarna ook en zijn derde vrouw was geobsedeerd door luxe. Ze moet aan het eind opgenomen worden vanwege zenuwaanvallen. Ze geeft Emants hiervan de schuld.[5]

Tot slot kan ik er niet meer of minder van maken: Termeer is en blijft een eigenaardige man. We kunnen het hem echter niet kwalijk nemen. Hij komt nou eenmaal uit de hersenspinsels van een eigenaardige schrijver. Ook de schrijver kunnen we niet kwalijk nemen. In een tijd van revolutie samen met de ontdekking van evolutie is het niet zo vreemd dat je het verschrikkelijke op papier wilt zetten voor verklaring. Emants wordt beschouwd als de pessimist. Pessimistisch is hij zeker, maar kunnen we het hem kwalijk nemen?

[1] Dautzenberg, bladzijdes 103 en 104

[2] Dautzenberg, bladzijde 107

[3] http://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_02538.php

[4] http://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_00831.php

[5] http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/19de/auteurs/lg19028.html