De man en de vrouw

Inleiding

De man en de vrouw, de verschillen en de overeenkomsten. Het is iets wat iedereen interesseert: logisch, je bent altijd wel een man of een vrouw. Na jaren in de vorige eeuw van feminisme, als in de Dolle Mina's, lijkt de trend nu weer terug te komen: de vrouw zou niet geëmancipeerd zijn en dit zou wel moeten gebeuren. Er zijn duizenden artikelen en boeken te vinden over de verschillen tussen de man en de vrouw. Maar ik word van die teksten zó moe. De vooroordelen lijken met bakken uit de hemel te komen, vooroordelen die dan als bewijs aangeleverd worden. Ook de reden "vroeger jaagden mannen nou eenmaal op dieren en zochten de vrouwen beukennootjes rond hun huis, en daardoor is dat nu zo geregeld in onze maatschappij" levert geen enkel bewijs. Het bewijst alleen maar, dat men tienduizend jaar geleden kennelijk ook al te maken had met culturele factoren. Want dat het verschil wordt gemaakt door culturele factoren, staat voor mij vast. De man en de vrouw verschillen helemaal niet van elkaar, wij máken dat verschil alleen maar. In deze PO heb ik dan ook geprobeerd mensen te vinden die het mij mee eens waren. Dit is niet echt gelukt. Daarom heb ik geprobeerd er een soort verslag van te maken en heb daarin zoveel mogelijk visies van filosofen gestopt. Na de bespreking heb ik geprobeerd mijn eigen draai er aan te geven, maar dit was niet altijd makkelijk, omdat de teksten moeilijk waren. Mijn standpunt heb ik dus niet echt door andere filosofen kunnen onderbouwen, maar hopelijk wel kunnen ontkrachten.

De man en de man en de vrouw en de vrouw

Mannen houden van voetbal, vrouwen van Prada. Mannen weten alles van techniek, vrouwen van het huishouden. Mannen zijn sterk, vrouwen moeten beschermd worden. Vrouwen praten eindeloos over hun gevoelens, terwijl mannen zwijgend en zappend voor de tv hangen. Want vrouwen komen van Venus en mannen van Mars.

Of komen we toch allemaal van Aarde? Verschillende argumenten, of zelfs bewijzen, worden uit de kast gehaald om ook in het nature-nurture debat sterk in de schoenen te staan. Ook in deze tijden willen we weten wat onze oorsprong is en wie wij zijn.

De eerste vraag, misschien ook wel de basis, die wordt opgeroepen is: Wanneer ben je een man? Wanneer ben je een vrouw? We kennen misschien allemaal die reclame van Amstel bier. Drie mannen in een café zien een bloedmooie vrouw staan, maar ontdekken toch iets vreemds haar. Ze besluiten haar te vragen of zij weet wat de buitenspelregel bij voetbal is. ‘Natuurlijk’, antwoordt zij en ze legt de heren de regel uit. De bierdrinkende mannen weten het dan: de bloedmooie vrouw is eigenlijk een man. Toch?

In de laatste tijden is de regel dat je bent wat je voelt. Net zoals de kreet ‘Je bent zo oud, als je je voelt’ kan je je sekse ‘aanvoelen’. Zo krijg je mannen die zich als vrouwen uitdossen en vrouwen die zich laten ombouwen tot man. De serieuze verwarring ontstaat dan bij de vraag of een omgebouwde man ook echt een man is. Je kan natuurlijk naar de biologische aspecten kijken. Heel simpel: heeft iemand mannelijke chromosomen, of vrouwelijke chromosomen? Er zou zo een heel makkelijk onderscheid gemaakt kunnen worden tussen de man en de vrouw, ware het niet dat hier ook wat addertjes onder het gras zitten. Tegenwoordig kunnen we veel doen met genen. We kunnen ze omgooien, uit een lichaam weghalen of juist erin zetten. Ook door bepaalde straling zouden je genen zo kunnen veranderen dat het niet meer duidelijk is, welke chromosomen je hebt en dus ook niet of je een man of een vrouw bent. Ook zijn er mensen die met bijzondere chromosomen zijn geboren. Bijv. een man met een YXX (de normale man heeft YX en de normale vrouw XX), of een vrouw met XXX. Deze uitzonderlijke gevallen, mensen genaamd, kunnen geen nageslacht produceren. Dan heb ik het nog niet eens gehad over homoseksuelen. Wat zijn deze mensen nu? Bestaat er nog een andere categorie dan ‘de man’ en ‘de vrouw’? Zo blijkt al dat over het begrip man en het begrip vrouw al zoveel ter discussie ligt, dat het sowieso al vreemd is om de duidelijke verschillen tussen deze twee categorieën aan te geven. Deze categorieën blijken gewoon een sterke culturele norm.

Sartre

Sartre onderscheidde in L'être et le néant twee gebieden van het zijn: het-in-zich-zijn (être en-soi) en het voor-zich-zijn (être pour-soi), waarbij het eerste het zijn aanduidt van stoffelijke dingen, het tweede dat van het bewustzijn. Sartre wilde de eigen aard van het bewustzijn boven het zijn van dingen stellen. Kenmerken van het bewustzijn is volgens hem dat het, in tegenstelling tot het zijn van stoffelijke dingen, in feit een niet-zijn is: het is op zichzelf niet-iets, of te wel een niets (néant). Het bewustzijn bestaat uit opzettelijke strevingen, het is altijd gericht op iets anders, ofte wel het is niet wat het is, en is wat het niet is. Het pour-soi is geen ding, maar een niets, het menselijk bewustzijn ook niet. De mens is dus geen vaste essentie, maar voortdurend, vrij en niet-zijnd.

Het désir d'être van de mens is het verlangen van de mens om als bewustzijn samen te vallen met het zijn. Maar slechts in de waarneming van een ander zou het pour-soi zo kunnen bestaan, dus door anderen kan je de begeerde status bereiken. Het probleem is dat echter dat ieder bewustzijn, dus ieder mens, andersmans bewustzijn alleen maar als object kan zien. De ander kan alleen maar door een relatie tot mijn bewustzijn bestaan en verliest daardoor mijn subjectiviteit voor mij en kan daardoor ook niet mijn bewustzijn bevestigen. Ons bewust zijn is strict gescheiden van dat van anderen. De medemens is voor ons altijd een object en we kunnen het dus nooit als subject zien. Dus dat desir d'être kan ook nooit vervuld worden.

Simone de Beauvoir

Simone de Beauvoir ging hier in haar boek "De Tweede Sekse" verder op in. Zij stelt dat vrouwen in de geschiedenis tot de Ander zijn gemaakt en dat mannen zich in de geschiedenis de positie van het Zelf, het subject, hebben toegeëindigd. De mannen willen zichzelf als bewustzijn erkend zien en dat is een probleem, want pure materie kon hun deze erkenning niet geven. Dus de vrouw leek uiterst geschikt om deze erkennig te geven: ze is stoffelijk en ze kan ook nog omgaan met de vorm van bewustzijn. Zo werd de vrouw door de man tot de Ander gemaakt en zo maakte de vrouw de man steeds superieur. De mythe van de vrouwelijkheid is dan ook slechts een projectie en een product van de man. De leefwijze en ervaringen die vrouwen in de naam van de vrouwelijkheid zijn opgelegd, dienen slechts de behoeften van de man. Omdat de vrouwen hierdoor ook subjectief tot de Ander zijn geworden, vormden zij geen bedreiging en konden zij nooit in vrijheid verschijnen en zich bevestigen, als in een meester-slaafrelatie.
De Beauvoir ontwikkelt dus de norm dat vrouwen ook subjecten moeten kunnen worden en zij zich ook moeten kunnen ontwikkelen, opdat mannen en vrouwen gelijkwaardige mensen zijn. Het is een oproep aan de vrouw de status van Ander van zich af te schudden en de vrijheid van een bestaan als volwaardig mens te aanvaarden, waaneer zij daartoe ook maar de kans krijgt.

Deze theorie vind ik persoonlijk moeilijk en te ver gaan. Het is het in een slachtofferrol duwen van de vrouw, die als het ware door de man geterroriseerd wordt en daar kan ik me niet in vinden. Het lijkt wel alsof dit keer de man die befaamde appel in het Paradijs heeft geplukt, in plaats van de vrouw. Ook hier weer is alles eigenlijk terug te leiden op de culturele factoren: vrouwen zijn zo gemaakt als ze zijn door de omgeving, wat betreft deze theorie bestaat die omgeving uit "de man".

Luce Irigaray

Luce Irigaray vindt dat als de overheersing van het mannelijke subject ongedaan wordt gemaakt, dit positieve gevolgen heeft voor alle verhoudingen in de wereld. Het westerse model van subjectiviteit zou opnieuw ingedeeld moeten worden, "zodat we het model van het enkele en singuliere subject geheel kunnen verlaten."
Het fundamentele model voor de subjectiviteit in de westerse filosofie is één, solitair en mannelijk, het beeld van een volwassen, mannelijke, rationele mens. Het idee van de man zou een potentieel perfect zijn, de rest is daarvan afgeleid. Irigaray zegt dat het verschil tussen de man en de vrouw een verschil is van structuur, om de man en de vrouw verschillende identiteiten hebben en de wereld anders bekijken, domweg omdat ze uit een ander geslacht zijn geboren. Irigarays seksuele differentie ziet zij dus vooral in het lichamelijke verschil tussen de man en de vrouw.

Irigaray vervalt daarmee in de "ouderwetse" vooroordelen over de man en de vrouw. Buiten dat geef ik dan het argument aan het begin van mijn PO genoemd, wanneer is een man een man en een vrouw een vrouw?

Aristophanes

Ik wil graag afsluiten met de persoon die naar mijn inzien de meest bijzondere kijk heeft op dit alles. Aristophanes is een komedieschrijver uit Athene en is rond 445 voor Christus geboren. In Plato's Symposium beschrijft Plato een diner met allerlei gasten, met in de hoofdrol Socrates. De gasten bezingen de lof aan Eros, en één gast doet dan aan Socrates. Aristophanes komt met een misschien oppervlakkig, maar mooi stuk, samenvattend:
Aristophanes vertelt over de oorsprong van de geslachten. Lang geleden zou men een bol zijn geweest, die beide geslachten in zich verenigde. Deze eerste mensen voelden zich zo fantastisch en machtig, dat de goden zich bedreigd voelden. Om de mens te perken in zijn kunnen, spleet Zeus de mens in tweeën. Zo werden de man en de vrouw geschapen. Sindsdien heeft elk individu heimwee naar zijn oorspronkelijke wederhelft. Wanneer zij elkaar dan ook weer ontmoeten, ontstaat er het heftige verlangen om weer één te worden. Dit is het ontstaan van de zinnelijke liefde, die we hier begeerte (naar Eros) noemen.

Conclusie

Ik zie de redenering van Aristhopanes als best. Natuurlijk niet letterlijk, maar ik kan me er beter in vinden dan alle verklaringen voor het "fenomeen" man en vrouw die zijn gegeven. Het feit dat iets hogers ons heeft gemaakt, geeft al aan dat we uit hezelfde komen en dus niet wezenlijk kunnen verschillen. Natuurlijk, de vrouw heeft een baarmoeder, een man heeft dat niet. Het geeft aan dat de vrouw en de man beiden voor andere doeleinden bedoeld zijn. Maar ik blijf bij mijn eerste gedachte "de man en de man en de vrouw en de vrouw". We hebben doodsimpel die categorieën gemaakt, terwijl er mensen uit de boot vallen, zij zijn "niets". De vrouw is niet aan te wijzen door alleen maar naar een baarmoeder te zoeken. Die baarmoeder kan missen. Ook is de man niet te vinden door alleen maar naar het geslachtsdeel te turen. Die kan ook op een of andere manier missen. De échte man en de échte vrouw zijn niet aan te wijzen. De culturele verschillen worden alleen gemaakt, en wel door onszelf.

Citaten

"De vrouw heeft zoveel redenen tot schaamte; in de vrouw is zoveel pedanterie, oppervlakkigheid, schoolmeesterachtigheid, kleinzielige verwaandheid, bekrompem ongeremdhei en dito onbescheidenheid – je hoeft haar manier van met kinderen omgaan maar te bestuderen! – dat tot nu toe welbeschouwd het best werd teruggedrongen door haar vrees voor de man. O wee als het 'eeuwig-vervelend in de vrouw' – zij is er rijk mee gezegend! – de kans krijgt de kop op te steken!" – Nietzche.

"Be cool, sweet maid, and let who will be clever" – MacIntyre

"Als ik een man geweest was, dan hadden ze me moedig genoemd in plaats van agressief, sterk in plaats van nijdig." - Abzug, Bella (Amerikaans advocate en parlementslid, 1920-1998)

“Stemrecht betekent niets voor vrouwen. We zouden gewapend moeten zijn.” (Edna O'Brien)

“Om te regeren heb je ogen en handen nodig, en een vrouw heeft alleen oren.” (Catharina de Grote)

Bronnen

http://statbel.fgov.be/studies/ac125_nl.pdf
http://www.vrouwenvrijheid.be/citaten_all.php

"De macht van de dubbele moraal"
Verschil en gelijkheid in de verhouding tussen de seksen door Aafke Komter
(Amsterdam, van Gennep 1990 – eerste druk ISBN: 90-6012-653-x)

"Filosofie als passie"
Het denken van Simone de Beauvoir door Karen Vintges
(Amsterdam, Prometheus 1992 – eerste druk ISBN: 90-533-055-0)

"Wat maakt gelukkig"
Hedendaagse filosofische visies door verschillende filosofen
(Amsterdam, Atlas 2004 – tweede druk) ISBN: 9-789045-011592)