Vegelijking Saidjah en Adinda en de Loteling

Verwerkingsopdracht “Saïdjah en Adinda” en “De Loteling”. Na het lezen van de verhalen “Saïdjah en Adinda” (S+A) van Multatuli en “De Loteling” (DL) van Hendrik Conscience, heb ik ontdekt dat er een aantal overeenkomsten en verschillen tussen de beide verhalen zitten. Ook heb ik kenmerken van de Romantiek kunnen ontdekken in de 2 korte verhalen. S+A speelt zich af in Indonesië. Saïdjah komt uit een arme familie waarvan de buffels die voor hen noodzakelijk zijn, steeds afgepakt worden. Hierdoor kan zijn vader geen productie meer verrichten en kan daardoor geen geld betalen aan eisers. Zijn moeder is reeds gestorven en niet lang daarna volgt zijn vader haar. Saïdjah wil met Adinda trouwen, maar wil eerst geld verdienen zodat zij buffels kunnen kopen. Hij vertrekt hiervoor 3 jaar, terwijl Adinda gezegd heeft al die tijd op hem te zullen wachten. Als Saïdjah na 3 jaar terugkomt is Adinda’s familie er niet meer en hij gaat op zoek naar hen. Hij vindt de levenloze lichamen en beneemt zichzelf daarna ook het leven. DL daarentegen speelt zich af in België. Jan, een boerenjongen, wordt opgeroepen voor een militaire loting. Een jaar na deze loting verlaat hij zijn familie, z’n opa en z’n jongere broer en hij verlaat ook Trien, zijn geliefde, en haar moeder, een weduwe. Op de dag van zijn vertrek verklaren Trien en Jan dat ze van elkaar houden. Ze horen lang niets van Jan als hij in het leger zit, totdat er een brief komt waarin Jan aan Trien en niemand anders schrijft dat hij blind is geworden. Trien besluit hierop Jan te gaan bezoeken. Dan blijkt dat soldaten die hun plicht niet meer kunnen uitoefenen, naar huis mogen en Trien neemt Jan mee. Later blijkt dat Jan niet helemaal blind was, één oog was niet permanent beschadigd. Jan en Trien trouwen en krijgen ook kinderen. Een opvallend sterke overeenkomst tussen deze beide verhalen is toch wel het vertrek van de mannelijke hoofdpersoon in het verhaal. Jan vertrekt, net als Saïdjah, voor lange tijd van huis. Een andere sterke overeenkomst is dat de beide vrouwen hun trouw beloven aan deze mannen. Adinda belooft Saïdjah op hem te wachten, net als Trien doet bij Jan. Een ook wel opvallende overeenkomst is dat de geliefden uiteindelijk weer samen zijn. Trien haalt Jan op en neemt hem mee naar huis, Saïdjah ziet dat men Adinda vermoord heeft en wil dan zelf ook niet meer leven. In de dood zullen ze weer samen zijn. Aan de andere kant verschillen de verhalen ook veel van elkaar. Waar Saïdjah uit zichzelf weggaat om te zorgen dat hij en Adinda een betere toekomst zullen krijgen, moet Jan onvrijwillig weg van zijn thuis. De motieven om weg te gaan verschillen dus. Verder gaat Saïdjah op zoek naar Adinda als zij niet op komt dagen op de afgesproken plek, terwijl Trien juist naar Jan toegaat. De oorzaak dat ze weer bij elkaar komen is dus anders. De overeenkomst die ik net noemde, dat ze allebei weer samen zijn, is aan de andere kant ook een verschil. Jan en Trien blijven leven, terwijl Saïdjah en Adinda allebei het leven laten. De afloop is dus anders. Bij de alledaagse betekenis van romantiek denk ik aan liefde, kaarslicht, rustige muziek en rozen. In S+A is de alledaagse betekenis van romantiek terug te vinden op bladzijde 10. Daar nemen Saïdjah en Adinda afscheid. Hij zegt dan: “Maar Adinda… oja, dit is beter: wacht me bij het djatibos, onder den ketapan, waar je mij de melatti hebt gegeven.” Dit vind ik romantisch, omdat Saïdjah nog precies weet waar hij een cadeau van Adinda heeft gekregen. Meestal onthouden juist vrouwen dit, naar mijn mening. Mannen onthouden juist andere dingen weer sneller. Hij plant dus hun weerzien op de plek die in de harten van beide een speciale plek heeft. In DL kun je het romantische terugvinden op bladzijde 12. Hier maakt Jan zich klaar om weg te gaan en zegt iedereen gedag, behalve Trien. Ten eerste omdat ze elkaar in het geheim de liefde hebben verklaard, maar ook omdat ze niets hoeven te zeggen. Dat is voor mij echte liefde, ze weten precies wat ze aan elkaar hebben. En echte liefde associeer ik weer met romantiek. In het verhaal wordt het zo verteld: “Ieder kust zijne ouders en vrienden. Trien alleen kust niemand; maar in den verborgen blik, dien zij met Jan wisselt, terwijl ze hem het kramikkebrood geeft, ligt eene roerende zielensamenspraak.” In S+A denk ik niet dat het acceptabel is één nacht (blz. 13 is het begin) zo uitgebreid te beschrijven. Het verhaal was tot dit punt vrij vlot en direct, er was nergens langdradigheid te bekennen. Maar de nacht dat Saïdjah op Adinda wacht, wordt opeens heel uitgebreid beschreven. In het verhaal vind ik het niet kloppen. In de Romantiek is het daarentegen wel acceptabel, omdat in kunstenaars in de natuur het goddelijke konden ervaren. De natuur was in de Romantiek heel belangrijk. Een echte inspiratiebron, schoonheid was datgene wat heel veel gevoel oproept, en dat deed de natuur bij de schrijvers. Bij Saïdjah is die nacht heel belangrijk, de volgende ochtend zou hij zijn geliefde weer zien, en door de natuur worden zijn gevoelens op dat moment nog sterker. Hierdoor krijgt hij inspiratie, om het zo maar te zeggen en zingt een lied. Door de natuur krijgt hij bepaalde associaties die samen in zijn hoofd een lied vormen. Daarom is het zo uitgebreid beschreven. In DL vind je de natuur terug op pagina 8, het begin van het verhaal. (“De jongste lentezon ….. den naderenden liefdetijd.”) De natuur was zoals gezegd een belangrijk onderwerp in de literatuur, dus ik vind dat deze passage in de Romantiek in de literatuurhistorische betekenis past. De kenmerken van de romantische literatuur (verleden, natuur, geloof, horror, exotische, liefde en mysterieuze) zijn terug te vinden in deze 2 verhalen. Maar vooral de liefde en het verleden zijn duidelijk terug te vinden. In DL kun je de liefde vinden op bladzijde 8. (“Het was, omdat de liefde ….. kuische wierook der ziel – het maakte.”) Hier beschrijft Conscience nauwkeurig de liefde tussen Jan en Trien, hoe zij elkaar beminnen. In S+A is de liefde terug te vinden op bladzijde 10. (“En ook Saïdjah’s vader was bedroefd ….. Saïdjah’s moeder was, die hem slachten liet.”) In deze passage wordt de liefde voor de buffel, die Saïdjah’s leven had gered, beschreven, nadat ze beseffen dat het beest geslacht moet worden. Het verleden in DL komt naar voren op bladzijde 36. (“De maagd begon hem, met eene ingeborene ….. en bewonderde hare onbegrijpelijke opoffering en liefde.”) Hier wordt teruggekeken naar wat Trien in de tussentijd allemaal heeft meegemaakt om Jan weer te kunnen zien. In S+A komt het verleden naar voren op bladzijde 9. Deze hele bladzijde vertelt het gebeuren rond de buffels van Saïdjah, dat de beesten elke keer afgepakt werden toen hij nog een klein jongetje was. En ander kenmerk van de romantische literatuur dat je zou kunnen noemen is humor, maar dat vind ik in deze verhalen niet terug. De verhalen zijn juist niet erg vrolijk, ik vond er zeker geen spot in of andere dingen waar ik om kon lachen. In de Romantiek verdiepten schrijvers zich liever niet in de eigen werkelijkheid, maar vluchtten in teksten over mensen in heel andere situaties. Dit escapisme is in S+A te merken aan het feit dat een westerling schrijft over een jongen uit Indonesië. Hij beeldt zich in dit verhaal als het ware in dat hij Saïdjah is, terwijl hij helemaal niet uit Indonesië komt. In DL denk ik dat Conscience vlucht uit zijn situatie, door een verhaal te schrijven over een man/jongen, die de wijde wereld in moet. Hijzelf heeft dat ook gedaan, schrijft hij in de inleiding (“3 maanden bracht ik door op de heide”, blz. 7), maar doet dat nu niet meer, ook dat wordt in de inleiding gezegd. Hij zit op een stoel voor de haard. Door over een jongen te schrijven die in het leger moet, denkt hij waarschijnlijk terug aan die tijd dat hij nog vrij was. Het tegenovergestelde, confronterende literatuur, is ook van toepassing op deze verhalen. In S+A zie je dit terug in het feit dat Multatuli schrijft over een arme jongen, uit een arm gezin, dat niet eerlijk behandeld wordt. Door het steeds weghalen van de buffels blijft het gezin arm. Dit was ook zo het geval in de werkelijkheid. De adel werd rijker en rijker, de armen bleven arm of werden steeds armer. In DL is het confronterende element het feit dat Jan opgeroepen wordt door het leger en uiteindelijk afscheid moet nemen van zijn familie. Dit kwam wel vaker voor in die tijd, ik denk dat heel veel mensen zich goed voor konden stellen hoe het voor hen zou zijn geweest, of hoe het voor hen was, als ze het werkelijk hadden meegemaakt. Als ik een “beste keus voor de lezer uit 2003” zou moeten geven, dan zou dat het verhaal van Multatuli zijn. Het verhaal is erg realistisch, vlot geschreven en dus makkelijk te lezen. DL van Conscience is ook erg realistisch, bevat tevens ook een iets afwisselender verhaal als S+A. Het verhaal is ook iets langer, waardoor het verhaal niet afgekapt wordt. Alle gebeurtenissen worden nauwkeurig beschreven, het lijkt alsof Conscience er echt de tijd voor heeft genomen. Waarom ik dan DL niet kies als beste keus? Omdat ik door S+A even wat sneller heenging, dat sprak mij aan, dat woog het zwaarst.