contaminatie

Contaminatie
Een contaminatie is een verhaspeling van twee woorden of uitdrukkingen met een verwante betekenis, waardoor een verkeerd nieuw woord of een verkeerde nieuwe uitdrukking ontstaat. Bekende voorbeelden van contaminaties zijn duur kosten (uit duur zijn en veel kosten), optelefoneren (uit telefoneren en opbellen) en tot een van de weinigen behoren (uit tot de weinigen behoren en een van de weinigen zijn).

Enkele veelvoorkomende contaminaties:


Contaminaties bij woorden:

Contaminatie: Zwaar wegen.
Die Amerikaan weegt zwaar. Fout
Die Amerikaan is zwaar OF weegt veel.

Contaminatie: volgens mijn mening.
Volgens mijn mening is dit conflict niet grappig. Fout
Volgens mij is dit conflict niet grappig OF Naar mijn mening is dit conflict niet grappig.

Contaminatie:verexcuseren.
Deze grapjas verexcuseert zich voor zijn daden. Fout
Deze grapjas verontschuldigt OF excuseert zich voor zijn daden. Goed

Contaminatie:opnoteren
Jonas noteert alles op in de les. Fout
Jonas schrijft alles op OF noteert alles in de les.

Contaminaties bij woordgroepen:
Behoren tot één of gerekend worden tot één kan niet.

Shakespeare wordt gerekend tot één van de beste schrijvers ooit. Fout
S. is een van de beste schrijvers ooit. Goed


Jan behoort tot één van de meest geliefde namen. Fout
Jan behoort tot de meest geliefde namen. Goed

Als muzikant zijnde kan niet
Als muzikant zijnde kan ik dit niet waarderen. Fout
Als muzikant OF muzikant zijnde kan ik dit niet waarderen. Goed
Je kunt best 'als muzikant' zeggen omdat de laatste formulering ouderwets overkomt in de moderne taal.

Onderdeel uitmaken van kan niet.

Pieter maakt onderdeel uit van een grote familie. Fout
Pieter maakt deel uit OF is onderdeel van een hele familie.

Contaminaties bij uitdrukkingen:

Het is me door het hoofd geschoten is niet correct.
Het is een contaminatie van 'Het is me ontschoten' en 'Het is me door het hoofd gegaan.'
Waarvan de betekenis is 'Ik ben het compleet vergeten'
'Het schoot me door mijn hoofd' is wel correct in de betekenis 'Ik werd me er opeens van bewust'

Dan vangen ze achter het net is niet correct.

Het is een contaminatie van 'achter het net vissen' en 'bot vangen'.

Contaminaties ontstaan door de invloed van een vreemde taal:

Duur kosten kan niet.
Dat geschenk kost echt duur. Fout
Dat geschenk kost echt veel OF is echt duur.
De contaminatie duur kosten is mogelijk een gallicisme, vanwege de Franse constructie coûter cher.

Bijsluiten kan niet.
Wij hebben de vakantiefoto's bijgesloten. Fout
Wij hebben de vakantiefoto's bijgevoegd OF ingesloten.
De contaminatie bijsluiten is mogelijk ontstaan als vertaling van het Duitse beischließen.

Er zijn ook contaminaties die helemaal ingeburgerd zijn en tot de standaardtaal gerekend kunnen worden.
Zoals:

Plotsklaps
Wellicht ontstaan uit een contaminatie van eensklaps en plotseling. Plotsklaps is helemaal ingeburgerd en kan tot de standaardtaal gerekend worden.
Toen Repelsteeltjes naam bekend werd, veranderde hij plotsklaps in een standbeeld.


Stopzetten
Als we stopzetten vergelijken met andere werkwoorden op -zetten, bijvoorbeeld stilzetten en klaarzetten, blijkt dat het een vreemde eend in de bijt is We kunnen zeggen: 'De machine wordt klaargezet' - 'De machine staat klaar.' We kunnen daarentegen moeilijk zeggen: 'De machine wordt stopgezet' - 'De machine staat stop.'

Een waar gebeurd verhaal
Volgens sommigen is een waar gebeurd verhaal een contaminatie van een echt gebeurd verhaal en een waar verhaal.
Maar ook dit is helemaal ingeburgerd in onze taal.

Oefeningen:
Zijn de volgende zinnen correct?
'De koffie smaakt lekker'?
Met 'De koffie smaakt lekker' is niets mis. Volgens de grote Van Dale kan smaken betekenen: "de smaak hebben die een bepaling uitdrukt". Zo'n bepaling is bijvoorbeeld lekker, ranzig of naar knoflook. Smaken wordt dan op dezelfde manier gebruikt als andere 'zintuiglijke' werkwoorden, zoals ruiken, klinken en voelen:"Dat klinkt lekker".
Het verschil tussen 'De koffie smaakt lekker' en 'De koffie is lekker' is dat 'De koffie smaakt lekker' wat subjectiever overkomt.

'Ik ben in Amsterdam aanbeland'
Juist. Er wordt wel gedacht dat aanbeland een contaminatie is van aankomen en belanden, maar geen enkel naslagwerk heeft het ooit zo genoemd. Aanbelanden betekent 'ergens (bij toeval) aankomen om daar te blijven'.


'Ik irriteer me daaraan'
Fout. Veel mensen zeggen dit onder invloed van 'Ik erger me daaraan.' Dat is wél goed; ergeren kan wederkerend gebruikt worden (zich ergeren),maar irriteren niet.

Na 5 jaar heb ik mijn moeder opgetelefoneerd.
Fout. Veelvoorkomende contaminatie van telefoneren en opbellen.