Essay Helena A: Vergelijk beide afbeeldingen. Welke scènes uit het verhaal worden afgebeeld, en hoe (stijl)?
afbeelding1 afbeelding 2
Op de bruiloft van de sterveling Peleus en de zeegodin Thetis (de ouders van Achilles) was de twistgodin Eris niet uitgenodigd. Als wraak wierp zij een gouden appel tussen de gasten met als opschrift: “voor de schoonste”, die bestemd was voor de mooiste onder de godinnen op de Olympus. Van de twaalf Olympische goden waren de godinnen Hera, Athena en Aphrodite van mening dat zij deze appel verdienden. De oppergod Zeus wilde zich eigenlijk niet mengen in deze twist en daarom bepaalde hij dat Paris, de knappe zoon van de Trojaanse koning Priamos, maar moest oordelen welke godin nu echt als “de schoonste” moest worden beschouwd. Alledrie probeerden ze Paris in zijn oordeel te beïnvloeden: Hera, de beschermgodin van de hemel en van het huwelijk, beloofde hem macht, Athena, de oorlogsgodin, maar ook de godin van de wijsheid en wetenschap, beloofde hem successen in de strijd en Aphrodite, de godin van de schoonheid en de (erotische) liefde, beloofde hem de mooiste vrouw ter wereld. Dit was uiteraard geen moeilijke beslissing voor vrouwengek Paris. Aphrodite overwon dan ook moeiteloos in deze goddelijke missverkiezing. Vervelend was alleen dat de mooiste vrouw ter wereld, Helena, al vergeven was. Zij was namelijk de gelukkige echtgenote van koning Menelaos van Sparta. Met de hulp van Aphrodite viel Helena echter als een blok voor Paris. Het gevolg hiervan was dat zij zich zonder aarzelen liet schaken en liet meenemen naar Troje met alle gevolgen van dien. Hierbij liet ze haar dochtertje Hermione achter in Sparta.
Het moment van de schaking is weer gegeven op afbeelding 1. Dit schilderij is geschilderd door de Italiaanse schilder Luca Giordano (1634-1705). Hij schilderde dit werk waarschijnlijk in de 17e eeuw. Hij was een van de laatste schilders die schilderde volgens de barokstijl.Op het schilderij zien we van links naar rechts: een berg lijken, een vriend of bediende van Paris, Helena, Paris, een tweede vriend of bediende van Paris en ten slotte twee slaven die op het punt staan om de boot te gaan roeien. Dit is duidelijk omdat we het verhaal kennen: De enige vrouw op het doek moet Helena wel zijn. Zij valt extra op door haar lichte huid en hemelsblauwe toga. De rest van het schilderij is meer geschilderd in grijze en bruine tinten. Door kleurgebruik en door middel van centraal-compositie is Helena degene die er echt uitspringt. Uit het verhaal blijkt dat Paris de figuur is die Helena draagt. Hij schaakt Helena en dus lijkt het logisch dat hij haar ook draagt. Een dergelijke taak zal hij niet over willen dragen aan een vriend of een bediende. De meest linker figuur draagt een zwaard in zijn rechterhand. Dit zwaard gebruikt deze vriend of bediende van Paris om de bewoners van Sparta op afstand te houden en hen te doden wanneer dat nodig mocht zijn. Op de achtergrond zien we links al een berg lijken die daarvan het resultaat lijkt te zijn. Op het schilderij is Paris net bij de roeiboot aangekomen waarmee ze op het punt staan om uit Sparta te vertrekken. In de boot zien wij een tweede, wachtende vriend of bediende van Paris die klaar staat om Helena van Paris over te nemen en haar in de boot te tillen. Helemaal rechts op het schilderij zien wij twee slaven die in de boot klaar zitten om te gaan roeien. Dit kunnen we zien doordat zij een ontbloot bovenlichaam hebben. Ze zullen flink gaan zweten van de roeiklus die op hen ligt te wachten. Verder zien wij op de achtergrond links de vesting van Sparta. Waarschijnlijk bevond Helena zich enkele minuten geleden nog in deze vesting. Rechts zien wij de zee; dit is de weg die openligt voor Paris en zijn metgezellen. ze brengen Helena in een roeiboot weg van de kust van Sparta, zodat ze niet direct ingehaald worden door de volgelingen van Menelaos.
Het moment dat Aphrodite Helena overtuigt om met Paris mee te gaan, is afgebeeld op het tweede schilderij. Dit schilderij is in1790 geschilderd door de Zwitserse/Oostenrijkse schilderes Angelika Kauffmann (1741-1807). Zij woonde en werkte het grootste gedeelte van haar leven in Rome en ze schilderde in de barokstijl. Op het schilderij zien we van links naar rechts: Helena, Aphrodite,twee duiven, Eros en ten slotte Paris. De titel van deze afbeelding is: “Aphrodite overtuigt Helena om met Paris mee te gaan”. Hierdoor weten wij dat Aphrodite de tweede vrouw van links is op de afbeelding; aan haar lichaamstaal kunnen we zien dat zij degene is die de andere vrouw (Helena) aan het overtuigen is. Ook heeft zij twee duiven aan haar linkerzijde; dit heeft een symbolische betekenis: de duiven staan voor de liefde die Aphrodite als godin representeert. Helena herkennen we aan haar schoonheid en aan de manier waarop Paris naar haar kijkt: duidelijk een verliefde man. Dit is tevens de manier waarop we Paris herkennen. Ook hier speelt symboliek een rol: Paris is in het rood gekleed wat ook weer symbool staat voor liefde. Als klap op de vuurpijl is ook Eros in de afbeelding aanwezig. Hij gold oorspronkelijk als oerkracht en wás feitelijk erotische, lichamelijke liefde. Later werd hij beschouwd als de zoon van Aphrodite, de godin met dezelfde specialisaties. We herkennen Eros aan zijn vleugeltjes, kleine gestalte en aan zijn pijl en boog waarmee hij mensen hopeloos verliefd kan maken. Dit laatste is vooral belangrijk in dit geval: met een pijl met een gouden punt kan hij Helena verliefd laten worden op Paris. Uiteraard is dit de reden dat Aphrodite Eros heeft meegenomen naar Sparta: Zij was immers degene die Paris de mooiste vrouw op de wereld oftewel Helena had beloofd en met de hulp van Eros kon zij zich aan deze belofte houden. Aan de hand van het verhaal weten we dat deze scène zich afspeelt in Sparta. De woonplaats van Helena en de plek waar Paris en Helena verliefd op elkaar werden. De bomen en de zuilen op de achtergrond zullen zich dus wel in Sparta bevinden.
Als we de twee schilderijen met elkaar vergelijken valt het op dat het tweede schilderij ongeveer een eeuw later is geschilderd dan het eerste schilderij. De werken zijn beide geschilderd in barokstijl en met olieverf op doek. Nog een overeenkomst is dat beide werken in Italië zijn gemaakt. Ook heeft Helena op beide schilderijen een overeenkomend uiterlijk en draagt zij een blauwe toga. Over de verschillen kunnen we wat verder uitweiden; de gebeurtenissen op beide schilderijen zijn namelijk nogal tegenstrijdig. Aan de gezichtsuitdrukking van Helena op afbeelding 1 kunnen we aflezen dat zij tegen haar wil wordt weggedragen uit Sparta. Ze probeert te ontsnappen uit de stevige greep van de vriend of de bediende van Paris. De lucht maakt een dreigende indruk, alsof er onweer op komst is. In het tweede schilderij echter wordt Helena eerst overtuigd door Aphrodite om mee te gaan met Paris. Ook Eros staat klaar om Helena verliefd te laten worden op Paris met zijn pijl en boog. Een logisch gevolg zou zijn dat Helena uit vrije wil mee zou gaan met Paris en zeker niet tegen zou stribbelen! Deze taferelen kunnen elkaar dus niet op een logische wijze opvolgen. De oorzaak hiervan is, denk ik, dezelfde oorzaak als we vaker zien in de Griekse mythologische kunst: van deze mythe zijn, zoals bij vele andere Griekse mythes, verschillende versies in omloop. Zo zou één versie kunnen vertellen dat Helena wordt ontvoerd door Paris en tegen haar wil wordt meegevoerd naar Troje, terwijl zij in een andere versie smoorverliefd is op hem en hem maar wat graag naar zijn geboortestad vergezelt. Enkele minder belangrijke verschillen zijn bijvoorbeeld het uiterlijk van Paris: in afbeelding 1 heeft hij donker haar, waar hij blond haar heeft in afbeelding 2. De gebeurtenis in afbeelding 1 is meer in beweging dan in afbeelding 2. In afbeelding 1 zou het beeld er over tien seconden weer heel anders uitzien (ze zouden waarschijnlijk alle vijf in de boot zitten terwijl de kuststrook van Sparta vervaagt). In afbeelding 2 zou het beeld echter niet zo snel veranderen. Ze zitten immers rustig op een bankje te praten. Schilderij 1 geeft een wat sombere indruk in vergelijking met schilderij 2. Dit ligt ook aan de situatie die negatief en dreigend is in afbeelding 1 en positief en vol liefde in afbeelding 2. De schilders maken dit duidelijk door kleurgebruik (een donkere hemel, veel bruintinten en grijstinten in afbeelding 1 en warme, zonnige kleuren in afbeelding 2). De symboliek in de kunst speelt een grote rol in afbeelding 2, terwijl deze in afbeelding 1 niet of nauwelijks aanwezig is.
REACTIES
1 seconde geleden