Achtergrond
- Napoléon Bonaparte / Le petit générale
Naast dat we Napoleon kennen als keizer en politiek hervormer, was hij ook een legeraanvoerder; tijdens de Franse Revolutie was hij legeraanvoerder. Hij profiteerde enorm van de chaos die er toendertijd was. In de chaos die ontstond trad Napoleon als leider op. Hij was een bijzondere man, die zich onderscheidde van zijn voorgangers; hij verplichtte zijn bevelhebbers en officieren de oude literatuur van onder andere Alexander de Grote en Julius Caesar te lezen, en de oude oorlog tactieken te leren. Een ander voorbeeld van hoe hij zijn voorgangers overtrof was dat hij zijn militairen verbood te plunderen. Ze moesten van het land leven, maar mochten onder geen beding plunderen (oftewel: ‘Een soldaat steelt niet, hij vind iets’). Het zorgde voor minder antipathie van de bevolking en een hogere bewegingssnelheid van zijn troepen. Ook vond hij de relatie met de ‘gewone man’ erg belangrijk, dit zorgde voor een goede sfeer onder zijn militairen. Tijdens zijn keizerschap voerde Napoleon constant oorlog. Dit deed hij voornamelijk tegen Groot-Brittannië, Pruisen, Oostenrijk en Rusland.
- Vrede van Tilsit
Frankrijk wilde een continentaal Europa, onder leiding van Frankrijk. Nadat Napoleon de Rijnbond had veroverd voelde Pruisen zich bedreigt. Frederik Willem III stuurde een ultimatum naar Napoleon, waarin hij eiste dat alle franse troepen de Duitse bodem moesten verlaten. Na de overwinningen van La Grande Armée op de Pruisische troepen werd Pruisen tot onderhandelen gedwongen. Na Pruisen moest Rusland er ook aan geloven. Tsaar Alexander I had groot leger naar de west grenzen gestuurd. Tijdens de slag bij Eylau waren er aan beide kanten grote verliezen, maar de slag bleef onbeslist. Later wist hij Napoleon de Russische legers te verslaan in de slag bij Friedland. Om duidelijk te maken dat Frankrijk de macht in Europa wilde delen met Rusland werd er een verdrag gesloten. Frederik III van Pruisen verloor de helft van zijn gebied door dit verdrag, maar dat was niet alles; Pruisen moest zijn leger terugbrengen tot 40.000 manschappen. Napoleons Broer, Jérôme Bonaparte, kreeg delen van Hannover toegevoegd aan zijn koninkrijk Westfalen. En Rusland kreeg een deel van Oost-Pruisen. Daarnaast sloot Rusland zich aan bij het Continentaal Stelsel dat de handel met Groot-Brittannië bestreed.
- Gevolgen van de Vrede van Tilsit
Rusland moest Groot-Brittanië opgeven als handelspartner, dit was afgesproken in het verdrag. De Russische economie liep hierdoor veel schade op. Tsaar Alexander stelde daarom voor om de afspraken wat te versoepelen. Napoleon wilde hier niets van weten. Ondanks de afkeuring van Napoleon besloot Alexander het contact met de Britten te herstellen. Ook had Napoleon Oost-Pruisen (de Donauvorstendommen) aan Rusland beloofd. Alleen 1 probleem. Het was niet aan Napoleon geweest om Rusland die gebieden te geven, deze gebieden waren namelijk niet in zijn bezit. En door de oorlogen met Oostenrijk en Spanje had Napoleon ook geen manschappen meer om die gebieden te veroveren. Alexander begreep dat hij deze vorstendommen niet zou krijgen van Napoleon en besloot ze zelf maar te veroveren. Dit vond de tsaar niet bepaald tof, omdat hij net vrede had gesloten met het Ottomaanse rijk. Het verdrag was een bedrieglijke sluier voor een verborgen vijandschap. In 1811 herstelde Rusland de contacten met Brittanië. Nadat Napoleon begreep dat ze niet naar zijn protesten gingen luisteren, verklaarde hij de oorlog aan Rusland (22 juni 1812).
De heenreis
- Voorbereiding
De tocht naar Rusland vroeg veel voorbereiding van Napoleon. Zijn tegenstanders werden steeds sterker, en de overwinningen van Napoleon liepen gedurende de tijd terug. Hij liet onder andere een grote voorraad aan levensmiddelen, medicijnen en bouwmaterialen aanleggen. Het gevolg van deze voorbereidingen was groot. Men leed honger en boerenknechten moesten gedwongen het leger in. Al deze voorbereidingen gebeurden in het geheim. Op deze manier zorgde Napoleon ervoor dat Rusland nog niks van zijn plan af wist en zich niet kon voorbereiden. Ook creëerde Napoleon een groot leger, ook wel het Grande Armée genoemd. Naar schatting bestond dit leger uit ruim 680.000 man.
- Aantekeningen en de slag bij Borodino
Een van deze mannen was Jean François Dumonceau. Hij was een belangrijke officier en was vaak in de buurt van Napoleon. Omdat hij zo’n belangrijke functie was, was hij vaak niet betrokken bij gevechten. Dumonceau is van belang, omdat hij tijdens de veldtocht aantekeningen maakte over wat er gebeurde. Zijn aantekeningen zijn nog terug te vinden in het boek Naar Moskou! Naar Moskou!, van Willem Oosterbeek. Over de belangrijkste veldslag in de tocht naar Moskou, de slag bij Borodino, heeft Dumonceau ook geschreven. Deze veldslag was zo belangrijk, omdat hij hiermee de weg naar Moskou vrij heeft gemaakt. De veldslag vond plaats op 7 september 1812, en er kwamen ongeveer 28.000 Fransen en 44.000 Russen om het leven. Over de slag bij Borodino schreef Dumonceau het volgende:
“Onder de doden waar het slagveld vol mee ligt, zie ik ook een Portugese of Spaanse sergeant met een strijdlustig voorkomen. Hij lijkt te zijn doodgeschoten precies op een moment van grote rivaliteit. Op zijn gezicht is de lach nog te zien.”
Deze slag was niet alleen zwaar voor de Fransen met betrekking tot het vechten zelf. De Fransen moesten namelijk strijden onder extreme omstandigheden. Er was weinig te eten en waterputten waren vergiftigd, wat ervoor zorgde dat er binnen het leger besmettelijke ziektes verspreiden. Deze tactiek van Rusland wordt ook wel de tactiek van de verschroeide aarde genoemd. De Russen maakte het Napoleon moeilijk, door alle voorraden weg te halen en waterputten te vergiftigen, voordat Napoleon daar met zijn leger aan zou komen. Dit dwong Napoleon om zijn tocht door te zetten. Hij was vastbesloten om door te gaan tot Moskou, en de stad te veroveren.
Inname van moskou
Na 82 dagen en 800 kilometer kwam Napoleon aan met zijn leger in Moskou. Wat ze in de stad vonden was niet wat ze hadden verwacht. De stad was leeg, alle voorraden waren weggehaald. Napoleon had gehoopt dat Alexander zich zou overgeven, door het innemen van de ‘tweede hoofdstad’. Maar dat was zeker niet het geval. Eerder tegenovergesteld; de stad werd Napoleon ‘te heet onder de voeten’.
- Moskou brandt
Er braken branden uit in Moskou. Doordat de stad uit ⅚ hout bestond, bleef het branden van 14 september tot 18 september. Bijna alle gebouwen werden verwoest door het vuur. Doordat het grootste deel van de gebouwen verwoest waren, bleef er weinig beschutting over voor de Franse soldaten. Het wordt vermoed dat de branden waren ontstaan door Russische saboteurs. De Russische gouverneur Fjodor Rostoptsjin had namelijk ervoor opdracht gegeven alle bluspompen en de mannen die deze bedienden te evacueren. Alles wat in Moskou had gelegen wat van nut tot de Fransen had kunnen zijn was verloren in het vuur. Na 14 dagen vertrok Napoleon terug naar Frankrijk. Er is te weinig voedsel te vinden om het leger te onderhouden. En de vredesbesprekingen die Napoleon had willen bereiken door Moskou in te nemen kwamen niet.
- Wederopbouw
Toen Napoleon was begonnen aan zijn terugtocht, kwamen de Russen terug. Ze begonnen meteen aan de wederopbouw. Het werd deels in een Europese stijl gemaakt, dit onderscheid zich zo van Sint-Petersburg. Uiteindelijk heeft de brand enorm veel bijgedragen aan de verfraaiing van de ‘houten stad’. Het werd het symbool voor de nationale wederopbouwing na 1812.
De terugreis
- Staatsgreep
Op 6 december 1812 besloot Napoleon zich terug te trekken. Dit had te maken met een staatsgreep in Parijs door Claude Francis de Malet. De zwager van Napoleon, Murat, nam het gezag over, maar vanwege zijn angst voor de Russen vertrok hij zelf twee dagen later. De leden van het leger die er de kracht nog voor hadden, gingen mee terug. 100.000 zieken en gewonden bleven echter achter.
- De slag bij Berezina
De terugweg zelf was zwaar. Het was een van de koudste decembers ooit, en er was weinig te eten voor het leger. Toen het leger eindelijk bij de Berezina, een rivier in Wit-Rusland was aangekomen, vond daar een heftige veldslag plaats met Rusland. Napoleon had twee bruggen laten bouwen. De ene was bedoeld voor de ‘gewone’ soldaten, en de andere was gemaakt voor de cavalerie, kanonnen en wagens. De mensen die de bruggen bouwden stonden grotendeels in het ijskoude water, wat zorgde voor veel sterftes vanwege onderkoeling of verdrinking. Het verplaatsen van de legers over de brug gebeurde vooral overdag, en ‘s nachts hield men zich schuil. De chaos begon, toen de Russen op 28 november beide oevers aanvielen. Vanaf dat moment probeerde iedereen tegelijk over de bruggen te komen. Sommigen werden van de brug geduwd, anderen werden simpelweg doodgedrukt in de massa. Een van de bruggen kon de zware mensenmassa niet meer aan, en begaf het. Ook dit zorgde voor onmenselijke taferelen. Officier Dumonceau heeft van deze veldslag ook een aantal aantekeningen. Hij was er naar alle waarschijnlijkheid niet zelf bij, maar heeft wel gehoord hoe de slag bij Berezina eraan toe ging:
“Hoe iedereen tegen iedereen vocht om vooruit te komen. Hoe mensen die vielen weer probeerden op te krabbelen en hoe velen daarvan werden vertrapt door de ontketende massa. Hoe de wagenwielen alles verbrijzelden wat in de weg lag en hoe mensen over de bewegende bergen die ontstonden heen klauterden, waardoor er opnieuw slachtoffers vielen.”
Tegen de avond keerde de rust terug. De laatste belangrijke Franse troepen staken de brug over, en daarna werd deze in brand gestoken. Dit was om ervoor te zorgen dat de Russen hun moeilijker achterna konden gaan. Naar schatting hebben 25.000 Fransen en 15.000 Russen de slag niet overleefd.
- Andere hindernissen
Naast de slag bij Berezina kreeg het leger van Napoleon met andere moeilijkheden te maken. Zij werden bijvoorbeeld aangevallen door de Kozakken en de cavalerie moest opgeheven worden. Er was namelijk een gebrek aan gras, waardoor de paarden stierven. Daarnaast werden er ook paarden gedood door hongerige soldaten. Vanwege de opheffing van de cavalerie moesten de cavalerie soldaten hun tocht voortzetten op schoenen die niet gemaakt waren om grote afstanden mee af te leggen.
Betekenis
Hoe liep het eigenlijk af met Napoleon? En misschien nog wel belangrijker, wat heeft de veldtocht naar Moskou voor historische betekenis gehad?
- Einde van de carrière van Napoleon
Ondanks het feit dat Napoleon niet volledig was verslagen in Rusland, werd toch duidelijk dat hij niet helemaal onschendbaar was. Duitse nationalisten kwamen in opstand. Napoleon deed nog een poging om Duitsland te overwinnen. De belangrijke Slag bij Leipzig verloor Napoleon. Deze slag duurde van 16 tot 19 oktober 1813. Op de eerste dag werd er volop gevochten. De tweede dag, een zondag, was een rustdag. En op de derde, en laatste, dag bleek Napoleon niet opgewassen te zijn tegen zijn tegenstanders. ‘s Nachts begon hij zich terug te trekken, en was zijn nederlaag een feit. Ook voerde hij in 1814 de Slag om Parijs, maar ook deze verloor hij. Hiermee was hij definitief verslagen.
- De verbanning naar Elba
In 1814 viel de Coalitie Frankrijk binnen, en werd Napoleon verbannen naar het Eiland Elba.
Napoleon verbleef hier van 4 mei 1814 tot 26 februari 1815. De Coalitie had hem benoemd als soeverein vorst van het eiland. Het was hem ook toegestaan om een klein leger te hebben. Dit leger bestond uit 600 man. In de tijd dat hij op het eiland verbleef heeft hij het een en ander veranderd, wat er voor zorgde dat de economie op het eiland verbeterde. Ook liet hij een grote villa bouwen, met uitzicht op de stad. Echter voelde het verblijf op het eiland als een vernedering voor Napoleon. Na tien maanden ontsnapte hij, en keerde hij terug naar Frankrijk.
- ‘Vaderlandse’ Oorlog, Rusland
De oorlog tussen Napoleon en Alexander zorgt indirect voor nog een heel ander effect. De oorlog werd gezien als een symbool voor een versterkte nationale identiteit voor de Russen. Ook kreeg Rusland meer politieke macht (bij het Congres van Wenen). Het indirecte resultaat van de oorlog was het verlangen van de patriotten: ze wilden modernisering. Dit verlangen zorgde uiteindelijk voor verschillende revoluties met als begin de Decembristenopstand in 1825 en eindigend met de Februarirevolutie in 1917.
Bronnenlijst:
- Visser, Y. (2020, 31 maart). Napoleon Bonaparte (1769-1821) – Franse generaal en keizer. Geraadpleegd van https://historiek.net/napoleon-bonaparte-generaal-keizer/61142/
- Vrede van Tilsit. (z.d.-b). Geraadpleegd van https://www.abfition.com/duitsland/vrede-van-tilsit.htm
- Veldtocht van Napoleon naar Rusland. (2020, 24 november). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Veldtocht_van_Napoleon_naar_Rusland#De_veldtocht
- Oosterbeek, W. (2015). Naar Moskou! Naar Moskou! (3de editie). Houten, Nederland: Bohn Stafleu van Loghum.
- Veldtocht van Napoleon naar Rusland. (2020b, 24 november). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Veldtocht_van_Napoleon_naar_Rusland
- Historiek. (2020, 2 augustus). Mislukte veldtochten van Napoleon en Hitler tegen Rusland. Geraadpleegd van https://historiek.net/mislukte-veldtochten-van-napoleon-en-hitler-tegen-rusland/4726/#:%7E:text=De%20Russen%20gebruikten%20hierbij%20’de,zouden%20kunnen%20zijn
- Visser, Y. (2019, 20 oktober). Met Napoleon naar Moskou (en weer terug). Geraadpleegd van https://historiek.net/met-napoleon-naar-moskou-en-weer-terug/43979/
- A. (2020, 7 april). De Slag bij Leipzig, 1813. Geraadpleegd van https://www.historischnieuwsblad.nl/de-slag-bij-leipzig-1813/
- Claude François de Malet. (2020, 9 september). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Claude_Fran%C3%A7ois_de_Malet#:%7E:text=Claude%20Fran%C3%A7ois%20de%20Malet%20
- Napoleon steekt de Berezina over. (2020, 9 oktober). Geraadpleegd van https://isgeschiedenis.nl/nieuws/napoleon-steekt-de-berezina-over
Zesde Coalitieoorlog. (2020, 6 augustus). Geraadpleegd van https://nl.wikipedia.org/wiki/Zesde_Coalitieoorlog
REACTIES
1 seconde geleden