Het Verlicht despotisme

Verlicht despotisme is een regeringsvorm die tijdens de Verlichting in de 2de helft van de 18de eeuw plaatsvindt. De vorsten hadden daarvan de macht en waren bereid om een aantal ideeën van deze beweging uit te voeren. De despoten hadden dus de macht en hadden het nodig om de staat goed te besturen. Ze hielden meer rekening met het volk dan met andere koningen. (‘’Alles voor het volk, niets door het volk’’)

Het kwam voor in Pruisen, Oostenrijk, Duitsland, Zweden, Denemarken, Spanje, Portugal, Italië en Rusland. De vorsten die het meest als despoten mogen worden aangemerkt zijn Jozef II van Oostenrijk, Frederik de Grote van Pruisen en Catharina  II van Rusland.

Frederik de Grote:

In 1740 werd hij koning van Pruisen. In zijn ogen was hij de eerste dienaar van de staat. Hij wou dat zijn land één van de machtigste staten was van Europa. Frederik gebruikte ideeën van de Verlichting om zijn doel te bereiken en werd geinspireerd door Voltaire.

• Hij bevorderde zich in kunst en wetenschap.
• Hij schafte de horigheid op zijn eigen gebied.
• Hij schafte ook de pijnbank.
• Er was meer religieuze vrijheid, maar voerde een beperkte persvrijheid in.

Jozef II:

In 1765 werd hij keizer van de Duitse rijk en in 1780 regeerde hij over de Habsburgse bezittingen. De Zuidelijke Nederlanden zijn ook onder zijn gezag.                                                                                             Zoals Frederik wou hij ook zijn rijk moderniseren en weer één maken, zonder inspraak van de bevolking.

Zijn maatregelen zijn ook beïnvloedt door de Verlichting:

• Hij schaft de horigheid af.
• Iedereen moet belastingen betalen, zelfs de adel.
• Het lokale en regionale adellijke bestuur werd vevangen door de overheidsbureaucratie.

Catharina  II:

Catharina  II is een Duitse prinses en gaat in 1744 trouwen met een Russishe troonopvolger. In 1762 heeft zij alle macht. Ze wou ook Rusland moderniseren en gebruikte daarvoor verlicht ideeën. Rusland groeide zowel op cultureel als op economisch vlak. Ze liet ook paleizen en schouwburgen bouwen. Ze hield geen rekening met de scheiding van de machten. Zij hield veel contacten met Diderot.

• Westers georiënteerd.
• Verzachting van het strafrecht.
• De Kerk is volledig onder handen van de staat.

Verlicht despotisme
In de achttiende eeuw wierpen enkele Europese vorsten zich op als 'verlicht despoten', die de nieuwe wetenschappelijke en filosofische inzichten wilden gebruiken om hun landen op te stoten in de vaart der volkeren. Grote verschillen met de despoten van voor de Verlichting waren er overigens niet, ze onderscheidden zich vooral in het tempo van de veranderingen die ze doorvoerden. Verlicht despotisme was seculier; de despoten verantwoordden hun aanwezigheid op basis van hun nut voor de maatschappij. Het verlicht despotisme kwam voor in Oostenrijk, Pruisen en Frankrijk. In het laatste land werd het echter geen succes, vooral omdat Lodewijk XV niet bijzonder geïnteresseerd was in politiek. Daarnaast waren juist welvarende groepen binnen de samenleving - adel en kerk - uitgesloten van belastingen. Hierdoor, en door de kostbare oorlogen, was de overheid chronisch arm.

Engeland beleefde de Verlichting op zijn eigen manier manier. Door de bank genomen was de politieke elite tevreden met de maatregelen die er na de Glorious Revolution van 1688 genomen waren. Sschrijvers die de Franse filosofen het dichtst naderden in hun denkbeelden - zoals Hume en Gibbon - waren opvallend gematigd in hun politieke opvattingen. De belangrijkste tendens in het achttiende-eeuwse Engeland was de uitbreiding van de macht van het parlement en een centralisatie van het Britse rijk, ondanks voortdurende kritiek op het parlement.

OLSTHOORN S., Verlichting (online) Beschikbaar : http://www.historischnieuwsblad.nl/nl/thema/19/verlichting.html (update: 2013, geraadpleegd: 16/11/2013)