Rijksmuseum

1.
Ø De dood
Ø De stad
Ø Helden
Ø Hemel en aarde
Ø Liefde
Ø Schoonheid


2.

Þ de Stad
De stad die je in het museum het meest tegenkomt is, vanzelfsprekend, Amsterdam. Schilders vereeuwigden het stadsbeeld van hun eigen tijd, fotografen legden het leven op straat in momentopnamen vast. Steden waren/zijn voor kunstenaars niet alleen een bron van inspiratie maar ook van opdrachten.

Þ Helden
In de kunst zijn allerlei typen helden vaak afgebeeld: je kunt denken aan beroemdheden uit de geschiedenis, zoals Willem van Oranje, maar ook verhalen over klassieke goden en helden, de Grieks-Romeinse mythologie. Maar ook aan de bijbel, hierin staan heel wat heldenverhalen, en helden uit de geschiedenis van het Christendom.

Þ Liefde

De liefde - misschien wel hét thema in de kunst. Kunstwerken die gaan over: het huwelijk, over erotiek, verboden of verborgen liefdes, mythologische of bijbelse liefdesverhoudingen. Verwerkt in afbeeldingen, gebruiksvoorwerpen; vaak met symbolische betekenis, bruidskleding en huwelijkscadeaus.

3.
De stad

o Timpaan Achtergevel, Artus Quellinus I, ca. 1650-1657



Het grote driehoekige reliëf van gebakken klei werd rond 1655 gemaakt door de Antwerpse beeldhouwer Artus Quellinus l, omdat er in die tijd, geen Hollandse schilders beschikbaar waren, werd hij gevraagd. Het is een model voor het timpaan aan de achtergevel van het stadhuis van Amsterdam, het huidige Paleis op de Dam.

De oppermacht van Amsterdam wordt heel goed verbeeld in het timpaan. De Amsterdamse stedenmaagd is het middelpunt van het timpaan. Zo verwijst zij naar Amsterdam als middelpunt van de wereld. Links ervan staat een vrouw die Europa voorstelt. Achter haar staat een negerin, met een leeuw en een olifant die Afrika voorstelt.
Aan de rechterkant van het timpaan staat een gesluierde vrouw, die een kameel leidt: Azië. Amerika wordt verbeeld door twee indianen. Iets verder naar rechts zie je mijnwerkers bezig. Vermoedelijk moet dit Mexico voorstellen.

o Het Spaarne in Haarlem, Gerrit Berckheyde, 2e helft 17de eeuw



Geschilderd met olieverf op paneel. De rivier Het Spaarne was in de 17de eeuw de belangrijkste vervoersader van Haarlem. In het water van Het Spaarne liggen schuiten met goederen. De goederen moeten in de Waag, het grote natuurstenen gebouw op de hoek, gewogen worden. Zware goederen werden met behulp van de kraan, die naast de Waag staat, uit de schepen getakeld. De kerktoren links is van de Bakenesserkerk. De Waag en de Bakenesserkerk behoren nog steeds tot het Haarlemse stadsbeeld.

Gerrit Berckheyde, een specialist in het schilderen van stadsgezichten, was geboren Haarlemmer. Hij koos graag zijn eigen stad als onderwerp. Berckheyde speelde in zijn schilderijen een subtiel spel met licht en schaduw. Zo koos hij voor dit schilderij een zonnestand, waarbij de trapgevels van de huizen langs Het Spaarne volop zon vangen. De gevel van de Waag, toch de blikvanger in het schilderij, valt in de schaduw.


o Gerechtigdheid/Justitia, Artus Quellinus l, ca. 1650 – 1657


De vrouwenfiguur stelt Vrouwe Justitia voor. Zij is een personificatie van Justitia, 'Gerechtigheid'. Ze is gemaakt van terracotta - gebakken klei -, met daaroverheen een dunne laag gips bedoeld voor het nieuwe stadhuis op de Dam te Amsterdam, nu het Koninklijk Paleis. Vrouwe Justitia heeft een klassiek uiterlijk. Het model is nogal beschadigd en ze mist de attributen die ze normaal bij zich heeft: in haar linkerhand de weegschaal en in haar rechterhand de scepter.

· Helden:

§ Barbara, Meester van Koudewater, ca. 1470



Het beeld is gemaakt van notenhout en de resten van originele polychromie. De jonge vrouw met onder haar voeten een gekroond mansfiguurtje is de Heilige Barbara. Het mannetje is haar vader Dioscurus. Dioscurus sloot zijn dochter op in een toren om te voorkomen dat zij zich tot het christendom zou bekeren. De jongen vrouw draagt een collier waar een eenhoorn aan hangt, het dier dat haar trouw aan Christus symboliseert. Op haar hoofd hoorde oorspronkelijk een kroon, maar die is verdwenen.

De naam van de kunstenaar die dit beeld heeft gemaakt is niet bekend. Hij wordt de ‘Meester van Koudewater’ genoemd naar de herkomst van de beelden.

§ Hercules en Antaeus, Jean Boulogne, ca. 1600



Dit is een klein bronzen beeld uitgevoerd door een Italiaanse beeldhouwer, die naar het voorbeeld van Giambologna werkte, de Vlaamse beeldhouwer die in Florence werkte. In dit beeld is het verhaal afgebeeld van Antaeus. Een reus die onoverwinnelijk bleef zolang hij met beide voeten de grond raakte. Hij ontleende zijn kracht aan de aarde. Maar de held Hercules liet zien dat hij niet alleen sterk was maar ook slim. Hij hield Antaeus net zolang van de grond tot hij zijn band met de aarde verloor en verzwakte. Je zit hoe ze vechten tegen elkaar.

§ De slag bij Waterloo, Jan Willem Pieneman, 1824




Dit schilderij is geschilderd met olieverf op een doek. De 'Slag bij Waterloo' is het grootste schilderij van het Rijksmuseum. Het schilderij gaat over een grote gebeurtenis: de overwinning op Napoleon op 18 juni 1815. Je ziet de overwinnaars op het slagveld ten zuiden van het dorpje Waterloo, bij Brussel. De centrale figuur, te paard, is de hertog van Wellington, bevelhebber van het Engels-Nederlandse leger. Op een brancard, links op de voorgrond, ligt prins Willem.

Jan Willem Pieneman was de schilder bij uitstek voor zo'n belangrijk onderwerp, omdat hij een heel bekende kunstenaar was en in de juiste kringen verkeerde. Toen hij aan 'Waterloo' begon, was hij onderdirecteur van de koninklijke schilderijenverzameling, en had hij zojuist in opdracht van de regering een schilderij voltooid over een ander wapenfeit van prins Willem in de strijd tegen Napoleon: de slag bij Quatre Bras.
· Liefde:

v Bruidshandschoenen, Kunstenaar onbekend (handschoenenmakers), ca. 1622



Gemaakt van wit wasleer met geborduurde kappen. In de 17de eeuw was het gebruik - onder de gegoede burgers - dat een man zijn aanstaande bruid bij de verloving een paar handschoenen schonk. Zij moest deze dragen op de huwelijksdag. Alleen wanneer ze het ja-woord gaven, trok de bruid de handschoenen uit, om haar bruidegom de hand te geven.

Het borduurwerk op de kappen - in veelkleurige zijde, gouddraad, pareltjes en pailletten - laat allerlei symbolen zien die te maken hebben met de liefde en het huwelijk. Bijvoorbeeld de bloemetjes op de handschoenen zoals de roos, staat voor de alles overwinnende liefde. Deze handschoenen kreeg Johanna Le Maire van haar verloofde Pieter van Son.

v Kraanvogel, Kunstenaar onbekend (lakwerkers), 18de eeuw



Het lichaam van deze kraanvogel is hol; het bovenste deel ligt er los op, en dient als deksel. De houten doos is bedekt met dunne laagjes lak, een typisch product van Oost-Azië. Het lakwerk is ingelegd met stukjes parelmoer, die het verenkleed van de vogel nabootsen. De kostbare lakdoos werd in Japan vervaardigd, in de 18de eeuw, waarschijnlijk als onderdeel van een bruidsschat. De kraanvogel wordt in Japan gezien als een teken van lang leven, én als symbool voor huwelijkstrouw.

v De zieke vrouw, Jan Steen, ca. 1665




Geschilderd met olieverf op een doek. Je ziet een jonge vrouw die slap hangt in een stoel. Haar hoofd ligt op een kussen en een voelt haar pols. Je zou zeggen dat ze ziek is, maar dit is niet zo. Ze is hopeloos verliefd. Ze lijdt alleen aan 'minnepijn', liefdesverdriet. Jan Steen, de schilder van dit tafereel, gaf haar weer met blozende wangen en een glimlach om haar lippen. De kleding van de arts was zelfs toen dit schilderij werd geschilder al ouderwets, en is alleen gedaan om de spot te drijven met medische knoeierij. Jan Steen geeft dat het hier om liefde gaat allerlei aanwijzingen. De po en de kaars werden in die tijd wel gezien als verwijzingen naar wellust. Naast de bedstee hangt een luit, wat in de schilderkunst vaak symbool van de liefde was. Rechtsvoor op de grond staan een stoof en een vuurtestje. Representeert het vuur van de liefde.