Indonesie, armoede, politiek

Heeft de Politiek te maken met de armoede in Indonesie? Indonesie bestaat uit 13.000 eilanden. Na de onafhankelijkheid in 1949 is welbewust gekozen een eenheidsstaat tot stand te brengen. Etnische, religieuze en sociale tegenstellingen tussen de bevolkingsgroepen werden onderdrukt. Maar nu indonesie in een economische en politieke crisis verkeert, blijkt de eenheid ver te zoeken. Gaat Indonesie uit elkaar vallen? Kan een eilandrijk van 13.000 eilanden een eenheid zijn? Eeuwenlang hebben Nederlanders gedaan alsof van wel. Zij brachten de hele archipel onder Nederlands bestuur. En voor zover ze de kans kregen naar buiten te komen , maakten ze er handig gebruik van. Zo vochten in 1945 de Molukkers met de Nederlanders mee tegen de Indonesische vrijheidsstrijders. Zij werden door Nederland gepaaid met de belofte van een eigen Molukse staat, die er uiteindelijk nooit gekomen is. Toen Soekarno in 1949 de Republiek Indonesie stichtte, ging hij er als vanzelfsprekend van uit dat de hele voormalige Nederlandse kolonie een staat moest worden. In de euforie van de onafhankelijkheid ging de bevolking van het eilandrijk daar ook mee in. Maar dat betekende niet dat de oude tegenstellingen verdwenen waren. Ook Soekarno’s opvolger Soeharto heeft altijd aan de eenheidsstaat vastgehouden. Dertig jaar lang is hij erin geslaagd de tegenstellingen binnen het eilandrijk te verdoezelen. Dit lukte hem vooral door in het rijk de javanen bestuursmacht te geven en de andere bevolkingsgroepen stevig onder de duim te houden. Soeharto werd daarbij gesteund door het leger, dat onder zijn regime grote politieke macht gezat en allerlei voorrechten genoot. Soeharto heeft het zo lang kunnen uithouden omdat zijn regime economisch nogal succesvol was. Toen hij begon, was Indonesie economisch gezien een rampgebied. Dankzij een nieuwe aanpak, de Nieuwe Orde, en veel westerse steun lukte het Soeharto om van Indonesie een redelijk welvarend land te maken. De economie groeide jaarlijks met 7%. Indonesie behoorde tot de “Aziatische Tijgers” en het westen wilde maar al te graag in het eilandrijk investeren. Dat het grootste deel van de bevolking nauwelijks van het rijkdom profiteerde, was bekend. Maar kritiek van binnen uit kreeg geen kans door het onderdrukkende regime van Soeharto. En in het westen bemoeide zich maar liever niet met deze ‘binnenlandse aangelegenheden’. Maar ruim twee jaar geleden ging het opeens bergafwaarts met Indonesie. Het land werd meegesleurd in de algehele Aziatische economische crisis. Opeens kwam aan het licht dat Soeharto’s economische beleid vooral gericht was geweest op zelfverrijking. De Indonesische economie bleek verre weg van gezond. Een snelle inflatie zorgde voor massa-ontslagen, torenhoge prijzen voor zlefs de gewoonste levensmiddelen, en het vertrek van buitenlandse investeerders. Massale betogingen leidden uiteindelijk in mei 1998 tot het aftreden van Soeharto. Hij wees zelf zijn naaste medewerker en vriend Jusuf Habibie als zijn opvolger aan. Deze kreeg niet alleen de zware taak de economie weer een beetje op poten te krijgen. Habibie kreeg ook te maken met opstandige provincies, die uiteindelijk schoon zagen om onder Javaanse overheersing uit te komen. Opeens bleek Indonesie niet zo’n hechte eenheidsstaat te zijn. Habibie heeft het iet gered. Het wantrouwen jegens hem vanwege zijn vriendschap met Soeharto was ook te groot. Maar ondanks heeft Habibie toch iets bereikt. Hij heeft een democratisch proces op gang weten te brengen. Zijn eigen partij, de machtige Golkar-partij, is hierdoor de meerderheid in het parlement kwijtgeraakt. En het is ook absoluut zo dat Habibie zijn eigen graf heeft helpen graven. In november 1999 heeft het Indonesische parlement een nieuwe president gekozen: de islamitische Abdurrahman Wahid, bijgenaamd Gus Dur. Waar Wahid politiek staat, is nog steeds onduidelijk. Maar het lijkt er in ieder geval wel op dat hij de democratie echt een kans wil geven in Indonesie. En ook dat hij op zijn minst een gematigd standpunt heeft ten aanzien van het voortbestaan van de eenheidsstaat. Hij heeft bijvoorbeeld al meerdere keren gezegd dat wat hem betreft aanvaardbaar is dat de bevolking van Atjeh zich via een referendum uitspreekt over afscheiding van Indonesie. Maar het blijft de vraag in hoeverre het parlement en vooral het leger Wahid de kans zullen geven zijn iedeeen vorm te geven. De legerleiding, die voornamelijk uit Javanen bestaat die ook bestuurlijke macht bezitten, zal zeker niet zonder slag of stoot toestaan dat Indonesie verdeeld raakt. Al onder Habibie gingen er geruchten dat er een staatsgreep door het leger aan zat te komen. Wahid heeft de angst daarvoor nog niet weg kunnen nemen.