et voluere ambae (voluisti tu quoque, Tereu),

do tibi perque fidem cognataque pectora supplex

per superos oro, patrio ut tuearis amore

et mihi sollicitae lenimen dulce senectae

quam primum (omnis erit nobis mora longa) remittas...”.

(Ovidius, Metamorphoses 6, 490-501)

14. Enjambement In het begin van een vers staat één woord dat bij de grammaticale zin in het vorige vers hoort. De zin komt niet tot rust op het einde van het vers, maar verplicht de lezer om verder de lezen. Dit veroorzaakt een bepaalde snelheid of onrust. Het woord krijgt vaak ook veel nadruk hierdoor.

                                               Vix spes ipse suas animo capit, aurea fingens

                                               omnia.

(Nauwelijks kon hij zijn eigen verwachtingen bevatten, toen hij zich alles in goud voorstelde.)

15. Ellips Het weglaten van één of meer tekstelementen die in de context gemakkelijk aangevuld kunnen worden

                                   Opa gaf aan Jan een fiets,  aan Piet een step.

                                   “Icare”, ait, “moneo, ne, si dimissior ibis,

                                   unda gravet pennas, si celsior (ibis), ignis adurat .. »

                                   (Ovidius, Metamorphoses 8, 204-205)

16. Epifoor  De herhaling van hetzelfde woord op het einde van opeenvolgende of zinsdelen f zinnen.

Vestis distincta, animus distinctus

(Een los gewaad, losse zeden)

17. Epitheton ornans  Een “versierend adjectief”, een vast adjectief dat te pas en te onpas bij een substantief, vaak een eigennaam, wordt geplaatst. Het heeft vaak geen enkel belang in die specifieke context.

                                    Iunonia Samos

                                    (Het aan Iuno gewijde Samos)

18. Eufemisme Het in verzachtende taal weergeven van een negatief beladen begrip

inslapen (= sterven)

civitates, quas .. pacaverat  (hij had tot vrede gebracht = hij had onderworpen)

(Caesar, De Bello Gallico 7, 65.4)

19. Hendiadys Twee nevengeschikte substantieven drukken één samengesteld begrip uit.

Daedalus interea Creten longumque perosus / exilium

(Daedalus die intussen genoeg had van zijn lange verbanning op Kreta)

20. Homoioteleuton   Een gelijkluidend einde bij twee of meerdere woorden.

. . . omnia patefacta, illustrata, oppressa, vindicata esse . . .

  ( . . .dat alles onthuld, aan het licht gebracht, onderdrukt en bestraft is)

21. Hypallage   Een adjectief hoort grammaticaal bij een bepaald substantief, maar inhoudelijk bij een ander.

vise soporiferam Somni velociter aulam

(zoek snel het slaapverwekkend paleis van de Slaap op)

Een fris glas bier

22. Hyperbaton Het van elkaar scheiden van twee tekstelementen die een grammaticale eenheid vormen

N.B.: de scheiding van de tekstelementen wordt gevormd door tekstelementen die niet met de grammaticale eenheid te maken hebben.

In nova fert animus mutatas dicere formas corpora

(Ovidius, Metamorphoses 1, 1-2)

23. Hyperbool           Een sterke overdrijving

 Jij bent ontzettend sterk    (gezegd tegen een klein kind)

Talia iactanti stridens Aquilone procella

velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit        

(Vergilius, Aeneis 1, 102-103)

24. Inversie   zie anastrofe

25. Ironie   Opmerking waarbij spottend het tegendeel naar voren wordt gebracht van wat eigenlijk wordt bedoeld

Grapjas!    (gezegd tegen iemand die een vervelende streek heeft uitgehaald)

...hic insidiator...

(bedoeld is Milo, terwijl Cicero juist probeert aan te tonen dat hij zeker niet degene is die de aanval heeft geopend)

(Cicero, Pro Milone 28)

26. Litotes  Het ontkennen van een begrip met als doel het tegendeel te benadrukken

Daar ben ik niet vies van   (= ik vind het héél lekker!)

Non rudis imperator

(een niet onbekwaam veldheer)

..................'ego te, quae plurima fando

enumerare vales, numquam, regina, negabo

promeritam, nec me meminisse pigebit Elissae       

(Vergilius, Aeneis 4, 333-335)

27. Metafoor  Vorm van beeldspraak waarbij alleen het beeld (= persoon/zaak waarmee vergeleken wordt) wordt genoemd  (dus zonder als, zoals, gelijk aan etc.)

Het kleine vee, dat de lucht afweidt  

(Herman Gorter)

At regina gravi iamdudum saucia cura

vulnus alit venis et caeco carpitur igni.       

(Vergilius, Aeneis 4, 1-2)

28. Metonymie  Een woord wordt vervangen door een ander woord op grond van een verband tussen deze woorden. Er zijn verschillende vormen:

                                    - persoon – zaak: Phoebus i.p.v. zon

                                    - abstract – concreet

                                    - pars pro toto:  ora i.p.v. het gehele gezicht

29. Onomatope          Dit is een klanknabootsing.

 quamvis sint sub aqua sub aqua maledicere temptant

(hoewel ze onder water zijn, proberen ze toch onder water kwaad te spreken)

30. Oxymoron  Een verbinding van tegengestelde begrippen.

nascentes morimur

(Van bij de geboorte sterven we.)

31. Parallellisme Identieke opbouw van tekstelementen in opeenvolgende (delen van) zinnen.

 Woorden, woordgroepen of zinnen nemen dezelfde positie in.

                                   Laten de vogels protesteren

                                   Tegen de branding, tegen het schuim

                                   Tegen de vliegende vissen

                                   Laten de vogels protesteren

                                   Tegen de opgezette vogels

                                   Tegen de vogelschemering........                   

(Guillaume van der Graft)

arbor ibi niveis

uberrima pomis,

ardua morus, erat, gelido contermina fonti.           

(Ovidius, Metamorphoses 4, 89-90)

32. Pars pro toto Het noemen van een deel in plaats van een geheel

                                   Even koppen tellen  (= leerlingen tellen)

                                   quaerenti et tectis urbis sine fine furenti

                                                           tectis  i.p.v. domibus

(Vergilius, Aeneis 2, 771)

33. Pathos Het opwekken van betrokkenheid bij of medelijden met het personage bij de toehoorder of lezer

"Pyrame," clamavit,

"quis te mihi casus ademit?

Pyrame, responde! tua te carissima Thisbe

nominat; exaudi vultusque attolle iacentes!"            

(Ovidius, Metamorphoses 4, 142-144)

34. Polysyndeton Het opsommen van meerdere tekstelementen met voegwoorden

Die zorgt en waakt en slaaft en ploegt en zwoegt en zweet

(Joost van den Vondel, Palamedes)

....laudat digitosque manusque        

bracchiaque et nudos media plus parte lacertos;     

(Ovidius, Metamorphoses 1, 500-501)

Ego et miles et tribunus et consul versatus sum in vario genere bellorum.

(Ik ben en als soldaat en als tribuun en als consul in verschillende soorten oorlog terecht gekomen)

35. Retorische vraag Een vraag waarbij het niet de bedoeling van de vragensteller is dat er een antwoord gegeven wordt, maar waarbij een sterke bewering of aansporing tot uiting komt

Wie ziet niet soms zich liggen in de

kist,

geroerd, dat zoveel schoons moest ondergaan?

Wie hoort uit 't graf niet roemen, stil voldaan,

deugden die buiten hem geen stervling wist?           

(J.A. Dèr Mouw)

Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? quem ad finem sese effrenata iactabit audacia? ....

( Cicero, In Catilinam 1, 1)

36. Sententia   Een kernachtige uitspraak met een boodschap

                                   Oost West, thuis best

                                   homines, dum docent, discunt

                                   (Seneca, ad Lucilium epistula 7, 8)

37. TrikolonOpbouw van een zin in drie elementen met een vrijwel identieke zinsstructuur

nec mora; quod pontus, quod terra, quod educat aer.

(Ovidius, Metamorphoses 8, 830)

38. Vergelijking         Vorm van beeldspraak waarbij afgebeelde en beeld beide worden genoemd

(dus met als, zoals, gelijk aan etc.)

1   afgebeelde (= persoon/zaak die vergeleken wordt)

 2   beeld  (= persoon/zaak waarmee vergeleken wordt)

 3   punt van overeenkomst  (= het aspect waarin afgebeelde en beeld overeenkomen)

                                    hij is zo rood als een kreeft

                                   cruor emicat alte

                                   non aliter, quam cum vitiato fistula plumbo

                                   scinditur et tenui stridente foramine longas

                                   eiaculatur aquas atque ictibus aera rumpit    

                                   (Ovidius, Metamorphoses 4, 121-124)

39. Woordplaatsing aan het begin / einde van een regel / zin

woorden voor- of achteraan een zin of regel krijgen nadruk

 Eurydicenque suam iam tuto respicit Orpheus    

(Ovidius, Metamorphoses 11, 66)

40. Zeugma   Een werkwoord verbindt twee of meer voorwerpen, terwijl zijn betekenis maar bij één van de twee past.

  turaque dants sanctis et verba precantia

  (Ze geven wierook aan de heilige vlammen en (ze spreken) smeekbeden (uit).

NARRATOLOGISCHE BEGRIPPEN

Alwetende verteller   Persoon die alle kennis van gebeurtenissen, achtergronden en afloop van het verhaal heeft en weet wat er in het innerlijk van de personages omgaat

Prospectie Het inlassen van een handeling of mededeling die vooruitloopt op / een aankondiging is van iets dat in de toekomst gaat gebeuren   (flash-forward) 

 dedit oscula nato

non iterum repetenda suo     

(Ovidius, Metamorphoses 8, 211-212)

Raamvertelling  Verhaal dat als een kader één of meer andere verhalen omsluit

Het diner bij Dido als kader waarbinnen Aeneas zijn verhalen vertelt.

Retrospectie Het inlassen van een handeling of mededeling die terugwijst naar iets dat is gebeurd

(flash-back) 

Ringcompositie Opbouwprocédé dat erin bestaat een verhaal, een gedeelte ervan of enkele verzen in een gedicht als teksteenheid af te bakenen met (qua inhoud of formulering) naar elkaar verwijzende passages

Fulsere quondam candidi tibi soles

……………………………………..

Fulsere vere candidi tibi soles.

   (Catullus, carmen 8, 3-8)

Vertellerscommentaar  Het (terloops) leveren van commentaar op gebeurtenissen of personages door de auteur, gericht tot de toeschouwer/lezer/luisteraar

id vitium nulli per saecula longa notatum

quid non sentit amor?  primi vidistis amantes

et vocis fecistis iter, tutaeque per illud

murmure blanditiae minimo transire solebant.

(Ovidius, Metamorphoses 4, 66-69)

Vertelperspectief Het gezichtspunt van waaruit de auteur het verhaal presenteert

Verteltempo              De verhouding tussen verteltijd en vertelde tijd

                                   Versnelling: verteltijd is korter dan vertelde tijd

                                    Vertraging: verteltijd is langer dan vertelde tijd

Verteltijd  Tijd die gebruikt wordt om het verhaal te vertellen

Vertelde tijd De tijd die de (vertelde) gebeurtenissen in werkelijkheid in beslag nemen