Paul van Ostaijen

1. ZAKELIJKE GEGEVENS Dichter: Paul van Ostaijen - Titel gedicht: Angst een dans Bundel: Feesten van Angst en Pijn - Titel gedicht: Wederzien Bundel: Music-Hall - Titel gedicht: Haar Ogen of de goed gebruikte Wensvorm Bundel: Nagelaten Gedichten - Titel gedicht: Herfstlandschap Bundel: Nagelaten Gedichten - Titel gedicht: Melopee Bundel: Nagelaten Gedichten

Al deze gedichten heb ik uit: Titel: Paul van Ostaijen, verzameld werk poëzie I & II Uitgever: Bert Bakker B.V. Plaats uitgave: Den Haag Jaar uitgave: 1974 Druk: vijfde druk

2. EERSTE REACTIE Ik heb Paul van Ostaijen uitgekozen, omdat het mij wel aansprak dat hij gedichten schreef die over niets gingen, maar toen ik een paar van zijn gedichten uit ‘Feesten van Angst en Pijn’ had gelezen zag ik dat zijn Dadaïstische wel degelijk over iets gingen. Zelfs Marc groet ’s Morgens de Dingen heeft een onderliggende gedachte. Hij kon best wel grappige gedichten schrijven (Riddertijd, Music-Hall) en ook weer erg mooie (Herfstlandschap, Nagelaten Gedichten). Zijn woordgebruik in die gedichten vond ik erg bijzonder. Sommige gedichten echter vond ik erg abstract geschreven, zodat ik wel wist waar ze ongeveer over gingen door de titel, maar verder niets van het gedicht begreep (Haar Ogen of een Goed Gebruikte Wensvorm).

3. VERDIEPING

Angst een dans (voor gedicht, zie bijlage) Dit gedicht komt uit de bundel ‘Feesten van Angst en Pijn’. Van Ostaijen heeft deze bundel geschreven in Berlijn tussen 1919 en 1921. In deze periode kwam hij in aanraking met het Bauhaus en het dadaïsme. Alle gedichten uit deze bundel hebben hierdoor een dadaïstisch karakter. De opbouw, typografie en lay-out van de gedichten spelen een belangrijke rol in de betekenis. Het thema van ‘Feesten van Angst en Pijn’ is eigenlijk zoals de titel al een beetje zegt; de angst, pijn, verlies en wanhoop van de Eerste Wereldoorlog. Volgens mij gaat het gedicht over een soldaat in de loopgraven. De dans is zijn overlevingsdrang (de dans van het leven), om later nog uit die loopgraven te komen (uit de donkerste schicht voor de glans van het wezen in licht). Dat is ongeveer het enige wat er is in die soldaat, naast een verlammende angst, waar hij van verzadigd is (volle buik zijn van het woord ANGST). Alles wat echter uit die angst en wil om te overleven voortkomt is dood en verderf (vormen liggen uit geboorte zullen zwart zijn dood/ dansen is naar dood geboorte dragen); die soldaat moet immers mensen doodmaken, ander gaat hij zelf dood. Dat overleven gaat niet zonder risico (daartussen happen stappen angst dans). Je kan niet ander dan bang zijn (vol angst zijn wet). De soldaat dood in de naam van God (alle worden wordt ontworden in het Zijnde Woord). In het leven zijn er geen verschillen meer tussen goed en kwaad (zijn, alle kloven schijn in worden, schijn in ontworden, duisternis en licht). De soldaat brengt alles wat hij ziet (schijn verschijnselen) naar de dood. Zo grijpt hij dus alles wat levend is (liggende vormen in de geboorte), misschien gewonde soldaten (?), in naam van God, en brengt het bang naar de eeuwige dood.

Wederzien Dit gedicht komt uit de bundel Music-Hall, die van Ostaijen in 1916 schreef tijdens de oorlog. Het is een bundel van expressionistische gedichten die het leven in de grote stad uitbeeld. Bij het expressionisme in literatuur gaat het vooral om de gevoelens die een bepaald persoon op een bepaald ogenblik beleeft. Het volgende gedicht is daar een goed voorbeeld van:

Haar Ogen of de goed gebruikte Wensvorm Dit is een gedicht uit Ostaijen’s Nagelaten Gedichten. Het is een gedicht met duidelijke expressionistische kenmerken, die qua vorm misschien een tikkeltje Dadaïstisch is. Het is een best wel moeilijke gedicht om te analyseren, maar ik zal het proberen. Het gedicht gaat over een persoon die kijkt inde ogen van de persoon waar hij verliefd op is en ziet haar ogen branden van passie (lichten laaien landen in de verte brandt een vuur). Zij kijkt naar hem. Als ze niet meer kijkt kan die persoon niets anders doen dan geduldig wachten (sterrewachten), totdat zij zich over hem ontfermt. Zij is echter niet verliefd op hem maar op een ander (ik vat nooit de vlam van het vuur in de verte).

Herfstlandschap Dit gedicht komt net als het vorige gedicht uit Nagelaten Gedichten. Door de herhaling van woorden, de alliteratie en het metrum wordt er een ritme gecreëerd. Hierdoor is dit een ritmisch gedicht. Het ritme speelt een belangrijke rol in de betekenis van dit gedicht, zoals je later zult merken. Met dit gedicht wilt Ostaijen zeggen dat je jouw dierlijke intuïtie moet volgen. De dierlijke intuïtie is nooit verkeerd (stappend naast de mist nooit mist zijn maat). De wagenvoerder volgt deze intuïtie, om zo niet verdwaald te raken in alle beslissingen die mensen moeten nemen (dut de wagenvoerder niet vast in een spoorloze slaap). Het lichtje van de lantaarn achter op de wagen is het enige houvast, regelmaat, in het leven (donkerdiepstraat) dezer dagen.

Melopee Melopee lijkt qua betekenis, opbouw en woordgebruik erg veel op Herfstlandschap. Het is net als Herfstland-schap ook een ritmisch gedicht. Melopee is een van de negen Muzen. De muzen vertegenwoordigden de negen kunsten. Melopee is de muze van de tragedie. In de eerste strofe wordt een scène vanuit drie verschillende perspectieven beschreven. Alles gaat erg moeizaam (de maan schuift/ schuift de moede maan/ schuift de kano). Het geeft een soort gevoel dat de tijd langzaam voorbij trekt. De man in de kano komt langs het hoogriet en laagwei, langs de ‘ups’ en ‘downs’ van het leven en langzaam maar zeker gaat hij naar de zee, het einde, maar ook het begin van al het leven. Maar waarom gaat die man op de rivier met de maan, die op hem schijnt, zo wezenloos naar het einde? Die man kan niet anders. Je kan de tijd niet veranderen, die gaat onherroepelijk door.