H.Marsman: ‘verzamelde gedichten’; periode 1,2 en 3.
1) Inleiding en algemene thematiek :
Ik liet de literatuurlijst aan mijn papa zien en hij raadde me onmiddellijk een dichtbundel van Marsman aan. ‘Een werk datje zeker moet gelezen hebben’ vertelde hij mij. Zo gaf hij me de dichtbundel ‘verzamelde gedichten’ die Marsman op 38-jarige leeftijd in 1938 uitgaf.
Hierin vatte hij zijn oeuvre samen in vier grote delen : ‘eerste periode’, ‘tweede periode’, ‘derde periode’ en ‘tempel en kruis’. Bij de samenstelling van de dichtbundel verwierp hij meer dan een derde van wat hij ooit gepubliceerd had omdat hij meer ruimte wou scheppen voor een creatieve wedergeboorte van zijn werken.
De verkiezingen: wat doen de partijen voor jongeren?
Omdat ik nu toch deze dichtbundel in handen kreeg las ik zowel de eerste , tweede als derde periode zodat ik een breder beeld kreeg van hoe Marsman’s gedichten opgebouwd zijn en welke stijl hem typeert.
De Thema’s over het algemeen in Marsman’s poëzie zijn dronkenschap van het leven, obsessie van de dood, vrouw en vriend, kosmos en aarde, landschap en zee.
We bekijken even het algemene thema per periode:
- In de eerste periode van 1919 tot 1926 vinden we vooral ik-gedichten terug.
- In de tweede periode van 1929-1933 is het dominerende thema van ‘de vrouw’ aanwezig.
-In de derde periode van 1936-1937 heeft Marsman het over de poëzie van de buitenwereld.
Marsman is de belangrijkste Nederlandse expressionist. Zelf omschreef hij zijn werk met de term ‘vitalisme’: zijn dichterlijk werk moest de weerslag zijn van een intens en vurig leven. Vooral in de eerste periode met zijn ik-gedichten voelen we de aanwezigheid van dat vitalisme, we voelen duidelijk die wens van hem om intens te leven. Een deel van zijn expressionistische gedichten in periode1 bevatten beelden van de kosmos en steden (bv. Berlijn,Bazel,...) die sterk doen denken aan de kubistische schilderkunst.
In latere werken (in periode3 maar vooral in zijn dichtbundel die erop zal volgen ‘Tempel en Kruis) gaan het gevecht met de godsdienst en de doodsangst overheersen.
Dit 200 pagina’s dichtboek behoort tot die weinige verzenbundels in onze literatuur die men herhaaldelijk als geheel kan doorlezen, zonder dat er iets van de waarde verloren gaat. Zijn verzen geven het poëtisch verslag van zijn hartstochtelijk bewogen tocht door het leven: een snelle tocht, maar waar hij ging of rakelings scheerde bleef een onuitwisbaar spoor na.
2) Algemene stijlkenmerken:
H. Marsman is de dichter van de klassieke geworden versregels bv. herinnering aan Holland (dat terecht enkele jaren geleden door geheel Nederland als het beste Nederlands gedicht ooit werd beschouwd) :
denkend aan Holland
zie ik brede rivieren
traag door oneindig
laagland gaan
...
In zijn stijl zien we af en toe rijmklanken. Heel soms is er een rijmschema aanwezig zoals vb. in ‘Verhevene’ (het eerste gedicht van de bundel). Maar meestal horen we enkel enkele klanken rijmen wat het gedicht vlotter maakt.
In de taal merken we een eigenaardige voorkeur aan hevige exclamaties, schokkend ritme, sterke metaforen, kleuradjectieven, synesthesie en vooral ook archaïsmen. Archaïsmen in de zin dat we vb. verbogen vormen van genitieven, conjunctieven, woorden, beelden,... terugvinden.
3) bespreking van een gedicht ‘Heimwee’ (1927)
De tijden zijn zwart
wij zijn eeuwen en eeuwen te laat geboren.
in een mantel gehuld, door een
engel op weerlichten doortocht verloren
en door het onuitroeibaar heimwee vervuld
den Koning te zien voor Wien ik had willen strijden,
schrijd ik naar den Dood
en die krijgsman had willen zijn
in de hartstochtelijkste aller tijden,
moet nu in late verwilderde woorden gewagen
van eeuwen, die versomberden tot verhalen
-duister en vurig- van Kruistochten
en Kathedralen.
De oorzaak van het schrijven van het gedicht Heimwee is Marsman’s heimwee naar tijden van kruistochten en kathedralen, naar beginsel, een meester, een God. Hij laat zijn verlangen spreken naar tijden die volgens hem groter geweest zijn dan die waarin hij leeft.
Het is geschreven in zijn vitalistische periode waarin hij de kracht van de oerknal in het heelal (het kosmische, onbenoembare, scheppende,..) wil benadrukken. Deze kracht noemde hij dan het leven.
Het kathedraal-motief is typisch voor Marsman hoewel hij nooit echt geloofd heeft.
In het gedicht vinden we tegenstellingen terug:
-de tegenstelling tussen de zwarte tijden van nu en de hartstochtelijkste aller tijden toen.
- de tegenstelling tussen de krijgsman die hij had willen zijn en de dichter die hij (maar) is.
-de tegenstelling tussen het beleven van een realiteit en het bezingen ervan (herinnering, heimwee).
We merken het bijzonder kenmerk van herhaling waarin hij vertelt wat hij HAD willen doen, HAD willen zijn maar daarvoor is het reeds te laat. Een soort van wens dus waarvoor het te laat is om in vervulling te komen.
Herhaling ook van het woord ‘eeuwen’ om aan te tonen over welke lang geleden tijden hij het heeft.
Woorden zoals duister en vurig zijn termen waarin hij werkelijk leeft: terug het voelen van zijn hartstochtelijke levenslust.
Het gedicht verkrijgt een sterke intensiteit door drie grote zaken:
- Door het eigenaardig ritme : tweemaal een hijgende aanhef die even stagneert in repsectievelijk de centrale versregel ‘schrijd ik naar den Dood’ en het eindvers ‘en Kathedralen”. Deze beide versregels krijgen daardoor een bijzondere klemtoon.
-Door de adjectieven , die heel ‘absoluut’ zijn: de tijden zijn zwart (somber,triest), op weerlichten doortocht, het onuitroeibaar heimwee, in de hartstochtelijke aller tijden, in late verwilderde woorden...
-Door de hoofdletters die een woord tot een idee maken. Koning, Kruistochten,Wiens,Dood,Kathedralen... Marsman is over het algemeen vrij spaarzaam met hoofdletters : zelfs bij het begin van een volzin laat hij ze vaak weg.Ook zijn interpunctie gebruikt hij op een aparte manier zo zet hij vb. geen komma na verloren !
-Door de enjambementen bv. door een engel, woorden gewagen van eeuwen,...
-Het einde van het gedicht niet enkel door de stagnatie maar ook door de alliteratie van Kruistochten en Kathedralen.
4) persoonlijke appreciatie:
Zoals ik reeds liet merken heb ik deze dichtbundel graag gelezen alhoewel ik over het algemeen niet zo graag ‘oude’ Nederlandse poëzie lees. Maar aangezien we het moesten doen heb ik me erop toegelegd en geprobeerd de gedichten goed in me op te nemen en Marsman’s vitaliteit erachter terug te vinden. Zo werd het een geslaagde dichtbundel omdat ik vind dat Marsman zijn emoties goed kan laten doordringen zoals vb. in Heimwee , het gedicht dat ik gekozen heb. Je voelt er duidelijk die heimwee in terug. Over het algemeen voel je in zijn gedichten die felle hartstocht voor het leven. Zoals hij het ooit zei ‘een sterk leven rechtvaardigt zichzelf’ en dus ook zijn gedichten... .
Heb je interesse in mens en maatschappij? Houden urgente vragen in de samenleving je bezig? In de bachelor Humanistiek combineer je kennis uit filosofie, psychologie, sociologie en geschiedenis.
Meer weten? Kom dan naar de Open Dag op 15 november!
5) Bibliografie:
> H.Marsman ‘verzamelde gedichten’
>Anton van Duinkerken ‘Gorter Marsman Ter braak’
>dr. A.L. Sötemann ‘Marsman voor de spiegel’
>A.W.P. Van der Ree ‘Interpretatie van Marsman,criticus van anderen en het eigen-ik’
>Arthur Lehning ‘de vriend van mijn jeugd’
>Jacob Smit ‘De kosmische zelfvergroting van de dichter bij Bilderdijk, Perk en Marsman.’
>Erik Martens ‘de poëzie van Marsman’
>W.L.M.E. van Leeuwen ‘Drie vrienden’
REACTIES
1 seconde geleden