One Flew Over the Cuckoo's Nest (1975)

Achtergronden

De Film One Flew over the Cuckoo's Nest (geproduceerd door Milos Forman) is een bewerking van het gelijknamige boek uit 1962 van Ken Kessey waar in 1963 ook een theatervoorstelling over gemaakt is door Dale Wasserman. Ken Kessey schreef ook het originele script voor de film, Kessey heeft de film overigens nooit zelf gezien omdat hij uiterst ontevreden was over hoe zijn script herschreven was door Lawrence Hauben en Bo Goldman.
In de film speelt Jack Nicholson als Randle Patrick McMurphy, Louise Fletcher als Nurse Ratched, William Redfield als Harding, Danny DeVito als Martini, Will Sampson als Chief Bromden, Brad Dourif als Billy Bibbit, Delos V.Smith, Jr. als Scanlon, William Duell als Sefelt, Sydney Lassick als Chestwick en Cristopher Lloyd als Taber
Het verhaal gaat over R.P.McMurphy (Jack Nicholson) die naar het schijnt gestoord is en om die rede opgenomen wordt in een gesticht. De dokters die daar werken geloven echter niet helemaal in het gek zijn van McMurphy. Waarschijnlijk doordat hij eigenlijk in de gevangenis had moeten zitten en er in een gekkenhuis een stuk makkelijker vanaf kan komen. Hij kan er toch ontspannen een beetje lol trappen om daarna de kliniek weer als een 'genezen' man te verlaten?
Het ontspannen sfeertje lijkt hem al snel vies tegen te vallen, de kliniek is helemaal geen ontspannen rustoord maar een plek waar heel het leven draait om steeds meer afstompende routine. Mede dankzij de geniale rol van Louise Fletcher als de ijzige kille Nurse Ratched komt McMurphy er al snel achter dat het er in de kliniek streng en hard aan toe gaat. Daarnaast begint hij zich steeds meer te irriteren aan de 'echte' gestoorden die er in het gesticht rond schuifelen. Zo heb je de irritante en zenuwachtige Martini, de overgevoelige Chestwick die doorslaat zodra er een conflict tussen anderen ontstaat, de betweterige Harding en de doofstomme Chief Bromden waar geen enkele vorm van communicatie mee mogelijk is. Het saaie leven in dit hospitaal staat haaks op de levensvisie van de bruisende en verbaal begaafde McMurphy, wat natuurlijk voor interessante conflicten zorgt.
Tot zijn grote ergernis komt McMurphy er achter dat hij het gesticht pas mag verlaten wanneer de medici dat goedkeuren, aangezien hij gedwongen opgenomen is omdat hij zich gestoord voordeed zorgt dit dus voor een groot probleem. Maar waar hij pas echt van staat te kijken is dat de meeste 'gekken' in het gesticht vrijwillig zijn opgenomen. Dit is een groot keerpunt in de film, de neerbuigende houding van McMurphy tegenover de 'gekken' verandert heel langzaam in bewondering en de belangrijkste verhaallijn verandert van de rebel Nicholson contra de rest van het gesticht in het lot van zijn medepatiënten tegenover zijn vrijheid.
Toen 'One Flew over the Cuckoo's Nest' in november 1975 in première ging verwachtte niemand dat een film die zich afspeelde in een psychiatrische inrichting een groot succes kon worden. Maar al snel na de release van de film gingen er steeds meer stemmen op om deze film te nomineren voor de Oscars. De film werd uiteindelijk genomineerd voor 9 Oscars en won er 5: Beste Film, Beste Regie, Beste Acteur (Nicholson), Beste Actrice (Fletcher) en het Beste Scenario.
One Flew over the Cuckoo's Nest is een artistiek hoogstaande en zeer amusante film die elke zichzelf respecterende filmliefhebber in zijn collectie moet hebben. Een aangrijpend verhaal gespeeld door een superieure cast. Onvergelijkbaar en van het begin tot het eind meeslepend. One Flew over the Cuckoo's Nest is ongetwijfeld een hoogtepunt in de filmgeschiedenis.

Opbouw van de film

Tijd van de dag - In de film is de tijd van de dag heel belangrijk. Als nurse Ratched 's ochtends binnen komt lopen, heeft zij de leiding over de gekken. Ze moeten dan aan haar gehoorzamen. Als ze aan het einde van de dag naar huis gaat en de nachtbewaker het overneemt, neemt McMurphy de leiding. De 'gekken' luisteren dan naar hem en er komt langzamer wat meer kleur in hun leven. Steeds meer patiënten gaan persoonlijke kleding, zoals een kamerjas dragen. Zodra in de ochtend nurse Ratched weer binnenkomt, is iedereen weer meteen gehoorzaam.
Landschap - Als in het begin van de film McMurphy naar het gekkenhuis wordt gebracht is er een bepaald landschap op de achtergrond. Een verlaten weg met veel bomen erom heen. Als aan het einde van de film Chief ontsnapt, loopt hij op diezelfde weg de vrijheid tegemoet. De weg die McMurphy van de vrijheid weghield, brengt Chief dus weer naar de vrijheid.
Namen en titels - Nurse Ratched heeft qua beleidsvoering echt maar één richting en dat is die van de routine. Ratchet is dan ook een ratel en die kunnen net als nurse Ratched maar één kant op. De voornaam van McMurphy is Randle, dat lijkt een beetje op het Schotse woord randy, wat schurk, schooier en luidruchtig betekent. Dit is precies wat hij ook is. Chestwick is een overgevoelige man en laat het Engelse woord chest nou net iets opbiechten of zijn hart uitstorten betekenen. Chestwick biecht door zijn overgevoeligheid ook veel op en stort dan dus zijn hart uit. Billy Bibbit is de benjamin van het stel. Bib, dat is het Engelse woord voor slabbertje, daarvandaan komt dus waarschijnlijk zijn achternaam.
Brillen - Als de Spivey met McMurphy praat als directeur, heeft hij zijn bril op. Zodra hij zegt laten we als man tot man praten, zet hij zijn bril af. Als McMurphy te ver gaat met zijn verhalen, zet hij zijn bril weer op en zijn rol veranderd weer van 'gewone' man naar die van directeur.
Foto - Op het bureau van Spivey staat een foto die McMurphy meteen omdraait als hij binnenkomt. Daarmee overschrijdt McMurphy de persoonlijke grens van de directeur, wat deze niet erg op prijs stelt.
Vis - Spivey heeft een trotse foto van een grote vis die hij heeft gevangen in zijn kamer hangen. Als de 'gekken' gaan vissen, vingen ze net zo'n grote vis. Hiermee laten ze zien dat je daar niet alleen directeur of een ander belangrijk persoon voor hoeft te zijn.
Kapje - Tijdens het 'feest' heeft één van de patiënten het kapje van de hoofdzuster afgepakt. Ze heeft dan helemaal geen gezag meer. Zodra ze het kapje terug heeft, kijken de patiënten weer naar haar op en luisteren ze weer naar haar.
Rituelen - In het begin van de film wil McMurphy een football wedstrijd zien. Als dit op de tv gevolgd zou worden, zou van het tijdschema afgeweken moeten worden. Omdat McMurphy erg aandringt, laat nurse Ratched de patiënten stemmen. McMurphy verliest, omdat de patiënten allemaal bang zijn om van het strakke schema af te wijken.
Seksualiteit - Als het in de film over seksualiteit gaat, dan lijken de patiënten net kleine jongetjes. Ze krijgen van die rode wangen en gaan een beetje zitten lachten. Seksualiteit is door nurse Ratched als het ware verbannen en door McMurphy weer teruggebracht in het leven van de 'gekken'.

Inhoud

Het Oedipus complex - Billy Bibbit is de benjamin van de groep en hij 'hangt' heel erg aan zijn moeder. Zodra er maar over zijn moeder wordt gepraat, luistert hij meteen naar wat er is gezegd. Als hij met de vriendin van McMurphy naar bed is geweest, dan is hij daar heel trots op. Nurse Ratched weet zich geen raad met de situatie en na een aantal opmerkingen waar Billy en de groep laconiek op reageren, zegt ze: 'Wat zou je moeder ervan vinden?' Billy schrikt dan heel erg en begint meteen weer te stotteren (wat hij niet deed voordat Ratched zijn moeder erbij haalde). Meteen zegt hij dat het hem spijt en hij smeekt Ratched zijn moeder niet in te lichten. Ratched zegt woord te houden en Billy moet in haar kantoortje wachten. Na een paar minuten pleegt hij daar zelfmoord. Hij ging dus nog liever dood dan dat zijn moeder van zijn 'slippertje' af zou weten.
Messias figuur - In deze film is McMurphy de Messias figuur. Op het moment dat hij 's nachts de leiding overneemt van nurse Ratched, komen de patiënten meer vrij. Ze gaan persoonlijke kleding dragen en er komt dus steeds meer kleur in hun leven, hij verlicht het. McMurphy is dus in dat geval vergelijkbaar met Jezus, die verlichtte het leven van zijn volgelingen ook. Aan het einde van de film hebben ze bij McMurphy lobotomie (een operatie waarbij de verbinding wordt verbroken tussen de voorste hersenen en de hersenstam) uitgevoerd. Hij werd daar ontzettend rustig en meegaand van. De oude McMurphy was dus weg, de McMurphy die de Messias figuur was. Chief heeft beloofd hem mee te nemen en omdat dat niet anders kan dan door hem te doden, doodt Chief hem. Dit komt ook overeen met Jezus, hij werd ook gedood aan het einde van het verhaal.

Betekenis

In de film wordt duidelijk gemaakt dat 'gewone' mensen iedereen die 'anders' is, als gek zien. Al McMurphy de 'gekken' heeft meegenomen in de bus en hij pikt zijn vriendin op, dan zegt zij: 'Dus jullie zijn allemaal gek.' Eén van de patiënten zegt dan ja, maar McMurphy ontkent het. Ook het teken dat ze net zo'n grote vis kunnen vangen als op de foto van de directeur wil zeggen dat ze niet gewoon gek zijn, maar gewoon anders.
De film geeft niet echt een goed beeld van de leidinggeving in de psychiatrische kliniek. Doordat McMurphy overal tegenin gaat, komt het gezag van nurse Ratched onder vuur te staan, er wordt niet veel goeds over haar gezegd. Iedereen vindt haar maar vervelend en autoritair.
In de kliniek leven mensen ook in een soort rangorde die er in het 'gewone' leven ook heerst. Een paar zijn de baas en de rest luistert daarnaar. Mensen die in opstand komen worden vaak onderdrukt (dit is niet in een democratie, maar wel bij fascisme). Het verschil is alleen dat de plaatsen in de rangorde ver van elkaar liggen, veel verder dan in de 'normale' samenleving.
McMurphy en nurse Ratched zijn constant met elkaar in conflict, want McMurphy wil meer te zeggen krijgen en afwijken van het schema en Ratched wil absoluut vasthouden aan het schema. Het gaat de hele tijd met woorden totdat McMurphy zo boos wordt na de dood van Billy dat hij haar te lijf gaat, hij probeert haar te killen. Uiteindelijk wint Ratched het conflict, omdat zij toch de overmacht heeft. Zij heeft veel meer steun en hulp van naasten en McMurphy niet, omdat de patiënten toch nog bang zijn voor de autoritaire Ratched.
In het einde van de film in bij McMurphy lobotomie uitgevoerd zodat hij nu zo mak als een lammetje (eigenlijk gewoon 'gek') is geworden. Omdat Chief heeft beloofd niet zonder McMurphy weg te gaan, zegt hij dat hij hem gaat bevrijden en doodt hem door hem te laten stikken in zijn kussen. Dan loopt Chief naar de badkamer en tilt een blok op dat McMurphy in het begin ook heeft geprobeerd op te tillen. Hem lukte het niet, maar hij zei dat alleen iemand die in zichzelf geloofde dat zou kunnen. Het lukt Chief dus wel. McMurphy heeft gezorgd dat Chief zijn zelfvertrouwen terug heeft gekregen en dat hij nu zichzelf klaar vindt om te ontsnappen.