Misdaad en straf door Fjodor Dostojevski

Amsterdam, L.J. Veen, 1992
Vertaling van Prestoeplenie i Nakazanie, 1e druk 1866
De Gebeurtenissen
De belangrijkste gebeurtenis van het boek is denk ik de moord op Aljona Ivanovna, ook al kun je natuurlijk ook allemaal ingewikkelde theorieën bedenken waarom andere gebeurtenissen belangrijker zijn. Maar mijns inziens is het hele verhaal aan de moord opgehangen, en is dat dus de belangrijkste gebeurtenis. De nadruk ligt overduidelijk op de weerspiegeling van de handeling, het is een psychologische roman. De gevoelens worden wel interessant beschreven, en heel duidelijk ik vind dat dus wel een pluspunt. En ondanks de vele weerspiegelingen blijven er toch genoeg gebeurtenissen over om het boeiend te houden. De gebeurtenissen zijn heel realistisch beschreven en maken het verhaal goed te volgen. Structuur
Het boek is ingedeeld in zes delen en een epiloog. In het eerste deel wordt de voorbereiding op de moord en de moord zelf beschreven, in de vijf daaropvolgende delen de gevolgen van de moord op Raskolnikov. Overigens kan het ook wel in vijf delen ingedeeld worden zoals een Griekse tragedie, waar het boek in veel opzichten wel op lijkt. Het verhaal is vrij spannend omdat de politie Raskolnikov de hele tijd op de hielen zit. Verder is zijn lichamelijke gezondheid gedurende het hele verhaal slecht, waardoor hij af en toe ijlend bijna zijn moord bekent. Het verhaal wordt mede spannend gehouden door de vele gedachten van Raskolnikov over wat er zou gebeuren als… Af en toe wordt er geanticipeerd of een mening gegeven door de auteur, het is dus een auctorieel perspectief. A Primair Stijl

Citaten Stijl
1-“Ten slotte keek hij Raskolnikov recht in het gezicht en sprak luid en vastberaden: “Mijn waarde heer, mag ik zo vrij zijn om mij tot u te wenden voor een goed gesprek?”(blz.16) 2-“Ik heb u voor eens-en-vroeger gezegd dat u het nimmer wagen zullen om mij Amal Ljoedvigovna te noemen; ik ben Amal-Ivan!”(blz.188) 3-“De armste en meest geïntimideerde mensen worden soms bezocht door deze paroxismen van trots en eerzucht die bij tijd en wijlen bij hen in een irritante, onweerstaanbare behoefte veranderen”(blz.395) 4-“Uw vraag is veelomvattend. Ik kan me vergissen maar het komt me voor dat ik een helderder kijk vind, meer kritiek, zogezegd, meer zakelijkheid…” 5-“Ze rekenen dus toch op de nobele gevoelens van mijnheer Loezjin: hij zal het zelf wel voorstellen en me proberen over te halen, zegt ze. Dat kun je net denken! En zo gaat het altijd bij deze Schilleriaanse karakters: ze tooien iemand tot het laatste moment met pauwenveren, tot het laatste moment rekenen ze op het goede en niet op het slechte; en al hebben ze een voorgevoel van de keerzijde van de medaille, het hoge woord zal voor geen geld voortijdig uitgesproken worden; de gedachte alleen al doet hen ineenkrimpen; ze zullen de waarheid met beide handen afweren, tot aan het moment dat de versierde persoon hun eigenhandig een oor aannaait.”(blz.46) 6-“Maar hier begint al een nieuw verhaal, het verhaal van de geleidelijke vernieuwing van een mens, het verhaal van zijn geleidelijke wedergeboorte, van een geleidelijke overgang van de ene wereld naar de andere, van de kennismaking met een andere wereld die hem tot dan volkomen vreemd was geweest. Dit zou het thema kunnen zijn voor een nieuw verhaal, maar ons verhaal van nu is ten einde.”(blz.574) Commentaar stijl
Het taalgebruik van de auteur is meestal goed te volgen, en niet al te moeilijk. Het is een psychologische roman dus een groot gedeelte gaat over de weerspiegeling van de handelingen zoals ook al blijkt uit (5). Dit gebeurt meestal heel duidelijk en haarscherp. Soms wordt een gebeurtenis toch vrij hoogdravend beschreven, onder andere in (3). Maar over het algemeen blijft de schrijver duidelijk en niet al te lang. De woordratio is 27, en de lettergreepratio is 1,9. Dit geeft een goed beeld van het boek: de zinnen zijn weliswaar lang, maar er worden meestal niet al te veel ingewikkelde woorden gebruikt, ten behoeve van de duidelijkheid. Dostojevski gebruikt af en toe wel wat beeldspraak, maar ook niet heel veel. Het boek is rijk aan dialoog en dat maakt het boek levendig, wat wel goed is bij zo’n psychologische roman. De verteller praat af en toe gezellig mee, bijvoorbeeld bij (6), of geeft zijn mening over bepaalde zaken. Verder is de roman natuurlijk in 1866 uitgebracht en bevat dus wel enige archaïsmen. Daar komt bij dat sommige dingen die voor een intellectueel uit die tijd vanzelfsprekend waren voor de huidige lezer dat bepaald niet zijn, zoals bijvoorbeeld het begrip de gele kaart, dat het bewijs van registratie voor prostitutie was. Als laatste punt laat de verteller bepaalde personages een bepaald taaltje, dat precies bij hun persoonlijkheid past, spreken. Zo spreekt de Duitse huisbaas Amalja Fjodorovna Lippewechsel, een halfduits taaltje(2), en de verlopen ambtenaar Marmeladov allemaal oude kerkslavismen(1). Pjotr Petrovitsj Loezjin bedient zich van een ambtelijk taaltje(4). Deze taaltjes zijn, vooral het gebroken Duits, soms erg grappig. Karakter
Citaten Karakter
1-“”Je liegt het allemaal!” krijste Raskolnikov, die zich niet meer kon beheersen. “Je liegt, vervloekte hansworst!” en hij stoof naar Porfiri, die achteruit liep naar de deur, maar absoluut niet bang was. “Ik begrijp alles, alles!” Hij kwam met een sprong bij hem staan. “Je liegt en tergt me opdat ik mezelf zal verraden…”(blz.364) 2-“”Ach val dood! Ga opzij!” krijst Mikolka in razernij. Hij gooit de disselboom weg en haalt een ijzeren staaf te voorschijn. “Pas op!” schreeuwt hij en met alle kracht die in hem is probeert hij met een krachtige uithaal zijn arme paardje te raken. De slag kwam dreunend neer; de kleine merrie begon te wankelen, zakte door, wilde trekken, maar de staaf komt opnieuw met een volle uithaal op haar rug neer en ze valt ter aarde als werden alle vier haar poten gelijktijdig onder haar weggeslagen. “Maak haar af!” krijst Mikolka en hij springt buiten zinnen van de wagen.”(…) “”Van mij!” schreeuwt Mikolka met de staaf in zijn handen en met bloeddoorlopen ogen. Hij staat daar alsof hij het jammer vindt dat hij niemand meer kan slaan.”(blz.62-63) 3-“Raskolnikov lag er bleek bij met trillende bovenlip en haalde moeizaam adem” 4-“Ik geloof alleen in mijn belangrijkste gedachte. Die behelst namelijk dat de mensen volgens de wet van de natuur over het algemeen in twee categorieën worden verdeeld: in een lagere (van de gewone), dus zogezegd in materiaal dat alleen maar dient tot het voortbrengen van zijn eigen soort, en in eigenlijke mensen, dat wil zeggen in hen die het talent bezitten om in hun milieu iets nieuws te verkondigen. Er zijn hierbij vanzelfsprekend eindeloze onderverdelingen, maar beide categorieën zijn scherp afgebakend: de eerste categorie, het materiaal dus in het algemeen gesproken, is die van de van nature conservatieve en keurige mensen, die in gehoorzaamheid leven en ervan houden om gehoorzaam te zijn. Volgens mij is het ook hun plicht om gehoorzaam te zijn omdat dit hun bestemming is, en hierin steekt voor hen absoluut niets vernederends. De mensen van de tweede categorie overtreden allen de wet; het zijn omverwerpers of gezien hun kwaliteiten daartoe geneigd. Het spreekt vanzelf dat de misdaden van deze mensen betrekkelijk en zeer verschillend zijn; zij eisen merendeels, in uitingen van velerlei vorm, de omverwerping van het bestaande in naam van het betere. Maar indien hij voor zijn ideaal over lijken zou moeten gaan of bloed zou moeten vergieten, dan kan hij zichzelf volgens mij, innerlijk, met een zuiver geweten, veroorloven om bloed te vergieten”(blz.270-271) Commentaar karakter
De onbetwiste hoofdpersoon is Raskolnikov. Hij is zeker een round character, een groot gedeelte van het boek handelt over zijn psychologie, en zijn karakter verandert in de loop van het boek: aan het eind van het boek vindt hij zijn heil in het geloof, terwijl hij daar in het begin niets van moet weten. Omdat er zoveel tijd wordt besteed aan zijn karakterbeschrijving, is die zeer uitgebreid en ingewikkeld. In de roman is Raskolnikov vrijwel de hele tijd lichamelijk ziek en zwak(3). Ook geestelijk grenst hij aan het ziekelijke. Hij is snel kwaad, wil van de goede raad van zijn vriend Razoemichin niets weten, en leeft in grote armoede. Soms eet hij hele tijden niets, en valt dan flauw. Door zijn hoofd spoken voortdurend gevoelens van wroeging en twijfel. Verder zit hij de hele tijd met de vraag of Pjotr Petrovitsj Porfiri hem doorheeft of niet, wat in (1) tot een uitbarsting leidt. Toch zet Dostojevski hem neer als een sympathiek figuur, hij is knap, heeft veel wilskracht, en is intelligent. Raskolnikov wordt ook geplaagd door veel dromen. De belangrijkste is de droom waarin Mikolka een kleine merrie afranselt (2), ook deze persoon is volkomen ziekelijk. Een trots figuur is Raskolnikov zeker, soms is hij zelfs onuitstaanbaar. Hieruit vloeit zijn theorie van superieure en gewone mensen voort (4), één van de motieven voor de moord. Verder zijn belangrijke personen: Sofia Semjonovna Marmeladova, Dmitri Prokofjitsj Razoemichin en Arkadi Ivanovitsj Svidrigajlov. Sofia is een hoer waar Raskolnikov verliefd op wordt. Zij is zeer gelovig en brengt hem uiteindelijk tot het geloof. Razoemichin is zijn beste vriend, een verstandige vriendelijke jongen die probeert Raskolnikov te helpen, maar die stank voor dank krijgt. Svidrigajlov is een vreemde vogel die weet dat Raskolnikov de moord heeft gepleegd. Hij is verliefd op Raskolnikovs zuster, en probeert hem te chanteren. De moeder en zus van Raskolnikov spelen ook nog een rol, evenals Loezjin, de aanstaande echtgenoot van zijn zusje maar zij zijn minder belangrijk. De namen zijn trouwens vrij moeilijk uit elkaar te houden door hun Russische achtergrond. En doordat er voor dezelfde personen verschillende namen worden gebruikt. Strekking
Citaten Strekking
1-“Hij droomde steeds en het waren steeds van die vreemde dromen: meestal leek hij ergens in Afrika te zijn, in Egypte, in en of andere oase. De karavaan rust uit, de kamelen liggen er vreedzaam bij; rondom groeien palmen in een gesloten kring; allen eten. Hij drinkt steeds maar water, zo uit een beek die hier opzij stroomt en ruist. En het is er zo koel, en het o zo prachtige, blauwe, koude water stroomt over stenen van allerlei kleur, en over zulk schoon zand met gouden schitteringen…”(blz.72) 2-“Natuurlijk, in dat geval hadden ook veel weldoeners der mensheid die de macht niet erfden maar hem zelf grepen bij hun allereerste schreden gestraft moeten worden, Maar die mensen verdroegen hun eigen schreden en daarom stonden zij in hun recht, maar ik verdroeg het niet en ik had dus niet het recht om mezelf die schrede toe te staan. En slechts hierin erkende hij zijn misdaad: slechts daarin dat hij het niet verdroeg en zichzelf had aangegeven.(…)Is het verlangen om te leven dan zo sterk en zo moeilijk te overwinnen? Svidrigajlov die bang was voor de dood, had het toch ook overwonnen? Gekweld stelde hij zich deze vraag en hij kon iet begrijpen dat hij ook toen, toen hij bij de rivier stond, misschien al een voorgevoel van de diepe leugen in zichzelf en zijn overtuigingen had. Hij begreep niet dat dit voorgevoel een voorbode kon zijn van een komende ommekeer in zijn leven, van zijn komende herrijzenis, van een komende nieuwe kijk op het leven.”(blz.567-568) 3-“Ach kom nou toch, wie waant zich dezer dagen in Rusland geen Napoleon?”(blz.276) 4-“”En we zullen allen komen zonder ons te schamen en we zullen voor Hem staan. En Hij zal zeggen: “Zwijnen zijt gij! Beesten naar beeld en gelijkenis, maar komt ook gij!” En de wijzen zullen uitroepen, de verstandigen zullen uitroepen: “Heer! Waarom neemt gij derzelven?” En Hij zal zeggen: “Daarom neem ik hen, wijzen, daarom neem ik hen, verstandigen, daar geen van hen zichzelf dit waardig achtte…” En Hij zal zijn armen tot ons strekken, en wij zullen aan Zijn voeten vallen…en wenen …en alles begrijpen! En allen zullen het begrijpen…ook Katerina Ivanovna…ook zij zal het begrijpen…Heer, Uw koninkrijk kome!”(blz.28) 5-“Katerina Ivanovna, in haar oude jurk, met haar sjaal van drap-de-dames en haar kapotte strohoedje dat als een afschuwelijk vodje naar opzij hing, was inderdaad helemaal buiten zinnen. Ze was moe en ze had het benauwd. Haar afgemartelde teringlijdersgezicht drukte meer leed uit dan ooit tevoren (bovendien ziet een teringlijder er op straat,in het zonlicht, altijd zieker en afschuwelijker uit dan thuis), maar aan haar opgewonden toestand kwam geen einde en haar irritatie groeide met de minuut. Ze stoof naar de kinderen, krijste tegen hen, probeerde hen over te halen, leerde hen ter plekke waar de mensen bij waren hoe ze moesten dansen en wat ze moesten zingen, begon hen uit te leggen waar dat goed voor was, werd wanhopig door hun onbegrip, sloeg hen…”(445-446) 6-“O, hoe goed begrijp ik de “profeet” met sabel te paard: Allah beveelt, gehoorzaam, sidderend creatuur! Gelijk, gelijk heeft “de profeet” wanneer hij ergens midden op straat een pr-racht van een batterij opstelt en losknalt op de rechtvaardigen en schuldigen zonder zich ook maar tot een uitleg te verwaardigen! Gehoorzaam, sidderend creatuur en, wens niet, dit is niet aan jou…! O voor niets, voor niets ter wereld zal ik dat oude vrouwtje vergeven!”(blz.286) Commentaar Strekking
De titel van het boek lijkt me vrij duidelijk, het boek handelt over een misdaad en de straf, zowel geestelijk als wettelijk, die daar op volgt. Er zijn geen ondertitels of motto’s. Er worden zeer veel dingen genoemd als mogelijk onderwerp van dit boek. Eén van de belangrijkste onderwerpen is het overschrijden van grenzen en de gevolgen daarvan. De oorspronkelijke titel, Prestoeplenie i Nakazanie, laat al zien dat het over scheidingen gaat: het Russische woord Prestoeplenie betekent naast misdaad ook overschrijding of overtreding. Dit thema komt ook tot uiting in de naam Raskolnikov. Raskol is Russisch voor splitsing, splijting. De overschrijding van grenzen komt dan ook af en toe ter sprake, bijvoorbeeld als Raskolnikov zegt:”Kon ik die grens overschrijden of kon ik het niet? Zou ik de moed hebben om me te bukken en te grijpen of niet? Was ik een sidderend creatuur of had ik het recht…” Deze twijfel en wroeging vormen een belangrijk deel van het boek. Soms wordt armoede en de ongestrafte misdaad die je vanuit dat motief zou kunnen plegen als onderwerp genoemd. Hier valt echter tegen in te brengen dat Raskolnikov voortdurend overhoop ligt met zichzelf over de motivatie voor zijn moord, terwijl hij volgens deze theorie geen wroeging kan hebben. Ook wordt het conflict tussen theorie en het leven wel beschouwd als thema (2), aangezien Raskolnikovs theorie in het boek hard wordt gelogenstraft. Maar meestal wordt het psychologische portret van Rakolnikov als thema genomen. Dat is op zich ook logisch want vrijwel het hele boek handelt over het doorgronden van Raskolnikovs psyche. Daarom is het natuurlijk ook een psychologische roman. Het overschrijden van grenzen is misschien een onderwerp, maar lijkt me meer een motief. Het geloof is ook een belangrijk motief, steeds komt het om de hoek kijken en uiteindelijk vindt Raskolnikov er zijn redding. Sonja, of Sofia(Grieks voor wijsheid) lijdt hem tot het geloof en wordt vaak gezien als verpersoonlijking van het goede. Dostojevski legt haar af en toe bijbelteksten in de mond zoals: “Zalig zijn de reinen van hart, want zij zullen God zien.” Kapernaoemov, de huisbaas van haar doet denken aan Kapernaüm, een dorpje waar Maria Magdalena woonde. Ook zou zij een facet van Raskolnikovs karakter kunnen zijn. Je zou Raskolnikov, Sonja en Svidrigajlov als één karakter kunnen zien. Hierin belichaamt Sonja het goede en Svidrigajlov het kwade. Dit zou volgens sommigen weer een verwijzing kunnen zijn naar de Heilige Drie-eenheid, maar dat lijkt me weer wat vergezocht. Raskolnikov keert zich van het geloof af, begaat een wandaad die hij denkt te kunnen verantwoorden, maar moet toch toegeven aan de wroeging, en geeft zich dan aan. Aanvankelijk heeft hij daar spijt van, maar ten slotte beseft hij dat hij niet het recht heeft om te doden (2). Zo komt hij langzaam tot God. Het geloof speelt sowieso een belangrijke rol in deze roman, af en toe worden stukjes uit de bijbel geciteerd zoals bijvoorbeeld in (4). Deze hoogmoed (6) die bestraft wordt geeft ook een verband weer met de Griekse tragedies. Raskolnikovs theorie van superieure en gewone mensen kan vergeleken worden met de υβρις (hubris) van de Grieken. Verdere aanwijzingen voor dit verband zijn de indeling in vijf delen, een proloog en een epiloog, die mogelijk is, en de enorme hoeveelheid geluk die Raskolnikov tijdens zijn moord ondervindt. Dat laatste zou kunnen worden vereenzelvigd met het Lot van de Griekse tragedies.  Er is ook veel getwist over de betekenis van de dromen van Raskolnikov. De droom van het te zwaar beladen paardje kan worden gezien als een bewijs dat het motief voor de moord terug te halen is uit zijn kindertijd. De dromen zijn meestal benauwd en benadrukken dat het niet goed is om de wet te overtreden. De roman is mede daarom ook te lezen als een politiek pamflet tegen het progressieve van de jongeren in die tijd. Dit wordt cynisch duidelijk gemaakt in (3). Lijnrecht tegenover deze bewering staat het idee dat het een kritisch boek is over de slechte omstandigheden voor vele mensen (5). De tweede theorie lijkt logischer, omdat Dostojevski onmiskenbaar sympathiek is tegenover zijn, toch progressieve, hoofdpersoon. Verder kan de roman worden gezien als een bestudering van de menselijke geest tijdens een misdaad. Raskolnikov zegt ook tijdens het verhaal:”Voor zover ik me kan herinneren onderzocht ik de psychologische toestand van de misdadiger gedurende het gehele verloop van de misdaad.” Ten slotte kan de roman ook worden gezien als een symbolische, die de relatieve effecten van ideeën bestudeert bij een individu. Zo wordt Raskolnikov een model voor de gehele mensheid. Over de symboliek van de kleur geel, die opvallend vaak voorkomt en van getallen bestaan ook allemaal theorieën die mij wat vergezocht lijken. Dostojevski verwijst ook vaak naar andere boeken en gedichten, vaak met symbolische waarde, zoals in (1), waarin wordt verwezen naar het poeëm Drie Palmen van Lermontov, waarin een idylle ook overgaat in een moord. Dit stukje is namelijk geplaatst vlak voor de moord. Tijd

Het verhaal speelt in de jaren ’60 van de 19e eeuw. Dit is op te maken uit het gehele verhaal. Er rijden nog geen auto’s, de tsaar is nog de baas, er wordt veel Frans gesproken, de nette taal in die tijd. Verder worden meisjes nog van de universiteit geweerd en dat soort praktijken. Precies kun je de tijd niet bepalen, maar aan de hand van de namen van schrijvers die worden geciteerd en dergelijke kun je ook wat opmaken. De schrijver schreef voor hem gewoon in zijn eigen tijd en beschrijft die zoals men dat nu ook zou doen. De vertelde tijd van het gehele boek inclusief epiloog bevat ongeveer 10 maanden. Het boek begint begin juli en eindigt halverwege de tweede week na Pasen. Het grootste gedeelte van het boek speelt zich echter af in de eerste weken na de moord. Er wordt niet veel met de tijd gemanipuleerd. Nadat hij zich heeft aangegeven, vindt er een redelijke tijdsverdichting plaats maar verder geen noemenswaardige. Er worden wel wat flashbacks gebruikt. Ruimte Er is wel redelijk veel ruimtebeschrijving. De meeste plaatsen waar Raskolnikov komt worden uitvoerig beschreven, en ook het gevoel dat hij er bij heeft. Dit is weer onderdeel van de analyse van Raskolnikovs gedachten. Hierbij wordt gestreefd naar realisme, zoals in de gehele roman. Vrijwel de gehele roman speelt zich af in St. Petersburg, in het boek vaak Pieter genoemd. De straten worden bij naam genoemd, en bij nazoeking heeft men ook alle straten kunnen vinden. Men heeft zelfs geprobeerd voetstappen te tellen net als Raskolnikov, en aan de hand daarvan de steen te vinden waaronder hij de buit heeft verstopt. Er is niet zozeer één speciale ruimte die zeer belangrijk is. Ik denk dat Raskolnikovs kamer de belangrijkste ruimte is. De gebeurtenissen hadden op zich wel ergens anders plaats kunnen vinden, maar de benauwde stinkende kleine kamertjes uit het verhaal, en de benauwde, hete atmosfeer van St. Petersburg passen perfect bij het verhaal. Perspectief
Het auctoriële perspectief wordt gebruikt. Dit wordt door de auteur handig uitgebuit om af en toe zijn mening te geven of een filosofische beschouwing. Er zijn geen dingen die wijzen op onbetrouwbaar perspectief. B Secundair
Biografie
Fjodor Michailevitsj Dostojevski werd op 30 oktober 1821 geboren in het ziekenhuis voor de armen in Moskou. Hij was de oudste zoon van een Moskouse ziekenhuisarts, en had nog drie broers en twee zussen. Zijn vader is een despoot die in 1839 wordt vermoord. Dan is zijn moeder al twee jaar gelden gestorven aan tering. Aan zijn moeder denkt hij terug als een goede moeder, met zijn vader kon hij minder overweg. Van 1838 tot 1843 bezoekt Dostojevski de Petersburgse school voor militaire ingenieurs, en dient dan als genie-officier. In 1844 neemt hij ontslag om zich geheel aan het schrijven van boeken te wijden. Zijn grote voorbeelden daarbij zijn Poesjkin en Gogolj. In 1846 verschijnen zijn eerste romans: Arme mensen en De dubbelganger. Een jaar later sluit hij zich aan bij een revolutionaire groepering, en in 1849 wordt hij gearresteerd. Dostojevski wordt ter dood veroordeeld. Één van zijn vrienden wordt door angst voor de dood krankzinnig, wat later stof oplevert voor De idioot (1868). Twee minuten voordat hij ter dood veroordeeld gaat worden, wordt het vonnis omgezet in vier jaar dwangarbeid in Siberië. Hier wordt het idee voor Misdaad en Straf geboren. Dostojevski’s toch al zwakke gezondheid loopt hier nog meer schade op.Na vier zware jaren wordt hij weer gewoon soldaat, en in 1856 wordt hij zelfs officier. Hij trouwt het volgende jaar met Marija Dmitrijevna Isajeva, die hem de minder leuke kanten van het bestaan voor de zoveelste keer laat zien. In 1859 wordt hij uit de militaire dienst ontslagen, en gaat door met zijn rustige bestaan. Als in 1864 eerst zijn vrouw, en dan zijn broer sterven, wordt hij nog depressiever en ziekelijker dan hij al is. Hij schrijft dan Zapiski uz podpolja, Aantekeningen uit het ondergrondse, waarin een ziekelijke figuur vanuit een kelder een plan beraamt om tegen een hoge officier aan te lopen. Hij maakt veel schulden en sluit een onmogelijk contract met de gewetenloze uitgever Stellovski om de schulden af te betalen. Hij moet in zeer korte tijd een roman schrijven; zo niet dan verkrijgt Stellovski het recht om al zijn werk van de komende negen jaar uit te geven. Hij slaagt echter in het onmogelijke en met behulp van stenografe Anna Grigorjevna Snitkina brengt hij voor de datum de roman Igrok (De speler) uit. Daarna vraagt hij Anna Grigorjevna ten huwelijk, en ze trouwen in 1867. Het wordt een gelukkig huwelijk, en tijdens dit huwelijk slinkt de schuldenlast geleidelijk. Dan heeft hij Misdaad en Straf al geschreven (1866). In dit boek wordt duidelijk dat hij vier jaar in een strafkamp heeft gezeten. Hij wordt wantrouwig, conservatief en in zichzelf gekeerd. Ook lichamelijk is hij niet in orde. Zijn karakters hebben vaak ziekelijke of aan het ziekelijke grenzende stemmingen en neigingen. Zo vormen geldgebrek en ziekte een rode draad in Dostojevski’s leven, waar zijn geest natuurlijk ook onder lijdt. Later volgen nog het eerder genoemde De idioot, Besy, in de Nederlandse vertaling Demonen of Boze geesten geheten in 1872 en Bratja Karamazovy (De gebroeders Karamazov) in 1880. Datzelfde jaar nog mag hij bij de onthulling van het Poesjkin-monument in Moskou spreken en maakt daar een ongeëvenaarde indruk. Op 28 januari 1881 sterft hij aan een longbloeding. Hij wordt onder grote belangstelling begraven. Literatuurgeschiedenis
Dostojevski behoort tot de zogenaamde grote Russische schrijvers van de 19e eeuw. Tot deze groep worden meestal gerekend: Poesjkin, Gogolj, Gontsjarov, Toergenjev, Tolstoj en natuurlijk Dostojevski zelf. De 19e eeuw is voor de Russische literatuur een zeer vruchtbare periode met de grootste schrijvers uit haar historie. De eerste, die dit allemaal in gang zet is Alexander Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837). Hij schreef vooral poëzie, maar ook proza. Hij geldt als de vernieuwer van de Russische literatuur. Zijn belangrijkste werk, Jevgeni Onjegin, legt een zeer scherpe beschrijving van de historische situatie die kenmerkend is voor de Russiche literatuur uit de 19e eeuw aan de dag. Samen met Nikolaj Vasiljevitsj Gogolj (1809-1852) wordt hij tot de grote schrijvers uit de eerste helft van deze eeuw gerekend. De tweede periode, waartoe ook Dostojevski behoort, kenmerkt zich eveneens door een zeer scherpe beschrijving, maar nu is er meer aandacht voor de schaduwzijde van het bestaan. Ook voor de psychologie is meer aandacht. De psychologische roman wordt geboren. Halverwege de 19e eeuw vindt er een tweedeling plaats tussen de steeds populairder wordende radicale stroming, en de conservatievere. De grote schrijvers verzetten zich tegen het radicalisme van hun tijd met uitzondering van Dostojevski. Na vier jaar Siberië laat hij zijn progressieve idealen echter ook vallen. Hun conservatieve houding wordt de schrijvers vaak verweten door de progressieve intellectuelen van die tijd. Ondanks deze houding hebben de schrijvers echter wel oog voor de misstanden in de maatschappij. Vooral Ivan Sergejevitsj Toergenjev (1818-1883) beschrijft op satirische toon de misstanden en overdreven ideologieën uit zijn tijd. Leo Nikolajevitsj Tolstoj (1828-1910) moet ook zeker worden genoemd. Hij leed een eenzaam bestaan op een afgelegen landgoed. Hier keerde hij zich tegen oorlog en vond het geloof, waarbij hij zich afkeerde van alle geweld en dwang. Zijn volgelingen noemen zich de Christen-anarchisten. Zijn stijl is ook zeer beschrijvend. Als laatste vermeldt ik nog Ivan Aleksandrovitsj Gontsjarov (1812-1891), die ook een belangrijke bijdrage leverde aan de Russische literatuur. Misdaad en straf is een psychologische roman bij uitstek. De karakters en hun stemmingen worden volmaakt beschreven, en ook het cynisme tegenover de radicale theorieën ontbreekt niet. Het boek heeft in vele opzichten iets weg van Aantekeningen uit het ondergrondse, hoewel Raskolnikov juist op sommige punten in fel contrast staat met de man uit het ondergrondse. Raskolnikov krijgt namelijk goede eigenschappen toegeschreven, zoals intelligentie, wilskracht en aantrekkelijkheid, in tegenstelling tot de ondergrondse man. Ook het feit dat het leven in Misdaad en Straf over de theorie triomfeert contrasteert met Aantekeningen uit het ondergrondse. Receptie Misdaad en Straf kan worden beschouwd als een conservatieve roman. De hoofdpersoon wordt bestraft voor zijn onbezonnen denkbeelden. Dit werd door zijn tijdgenoten beschouwd als kritiek op het radicalisme van toen. Dit werd hem door de progressieve critici kwalijk genomen. De belangrijkste van hen was Pisarev. Hij had een mening die afweek van de meeste radicale recensenten. Hij meende namelijk dat Dostojevski met dit boek duidelijk probeerde te maken dat men uit armoede een misdaad kan plegen zonder daar schuld aan te hebben. Hij stelde zelfs dat men zich tegen armoede moest verzetten, omdat men anders terug zou vallen tot een karakter zoals Marmeladov. In hem zag hij de ultieme degradatie waartoe armoede kan leiden. Tegen zijn theorieën is in te brengen dat zowel Marmeladov als Raskolnikov in zekere mate zelf voor hun bestaan van armoede kiezen. Als Raskolnikov geld had willen verdienen, dan had hij met de vertalingen van Razoemichin wel een bestaan kunnen opbouwen. Marmeladov geniet zelfs van de afranselingen door Katerina Ivanovna. Een ander belangrijke criticus was Strakhov, overigens een persoonlijke vriend van Dostojevski. Hij was net als Dostojevski vrij conservatief, en hield er dan ook een eigen mening op na. Hij probeerde,als vriend waarschijnlijk,de kritiek van de progressieve critici te weerleggen, door te zeggen dat de houding ten opzichte van Raskolnikov onmiskenbaar sympathiek was. Op dat punt geeft men hem tegenwoordig trouwens gelijk. Beide critici loofden de psychologische analyse in het boek, en beiden schreven hun recensie in 1867. In de jaren ’90, toen het boek inmiddels al een klassieker was geworden, verweet Vedenski beide critici, dat ze hun eigen politieke ideologieën aan het verdedigen waren in plaats van een recensie te schrijven. Volgens hem was het thema gewoon het psychologische portret van Raskolnikov en had Dostojevski geen politieke bedoelingen met het boek. In de Sovjet tijd werd het boek een symbool van het communisme. Het boek leent zic daar dan ook uitstekend voor. Je zou het kunnen opvatten als een exposé van het kwade kapitalistische systeem, en hoe de mensen daar onder leiden. Deze kritiek was dus te vergelijken met die van Pisarev. Nog altijd is men het niet eens over de bedoelingen van Dostojevski met deze roman, en zo heeft het boek bewezen meer stof te bevatten dan de critici konden verklaren. Bibliografie
Winkler Prins encyclopedie
www.brittanica.com
Biografie achterin het boek