Heden 2010: In het verpleegtehuis maakt Hanna kennis met een aardige Iraanse verpleegkundige, die zelfs Iraans eten voor haar meeneemt. De dominese uit het verpleegtehuis wil alvast de begrafenisdienst voorbereiden, maar Mati weigert dat. Ze weet echt wel wat haar moeder op haar begrafenis wil horen zingen en spelen. Dat weet ze nog uit de tijd toen ze naar de kerk ging (bijvoorbeeld tijdens de Watersnoodramp in 1953) Hanna was Gereformeerd en Maarten Hervormd en Hanna laat al merken dat ze na de scheiding weer terug zal keren tot het geloof van de Gereformeerden. De Hervormden zijn veel te zwaar voor haar.
Op advies van vader Slincke gaat Maarten een tijdje naar Indonesië, om daar te werken voor de Nederlandse regering in de rechtszaak tegen/voor de Molukkers. Maarten is namelijk ook advocaat geworden. Het huwelijk tussen Maarten en Hanna blijft slecht gaan en Benny vindt op een zeker moment op een geheime plek een foto van zijn vader met een jonge vrouw in Parijs. Er komt een scheiding en de kinderen worden ondervraagd door de kinderrechter., die wil weten wat er met de kinderen moet gebeuren. Vader wil namelijk de voogdij over de kinderen. Marina gaat later met haar vader mee: ze heeft een vrolijke stiefmoeder en doet daarover verslag aan haar zusje Mati en broertje Benny. De muziekstijlen veranderen in de tijd en Marina vertelt erover aan haar zus en broer.
Mati vertelt de lezer nog over een mislukt avontuur naar Londen. Hanna is via de kerk met kinderen uitgenodigd door een zwarte man Sam. Maar wanneer hij zegt dat hij met haar wil slapen, neemt ze meteen de kuierlatten en komt er van de reis nauwelijks iets terecht.
Heden: Hanna wil uit het verpleegtehuis naar huis terug. De laatste maanden wil ze dan continue verpleging, maar Mati en Marina vinden dat dit niet kan. Misschien zou de Iraanse verpleegster met haar mee kunnen gaan, maar het komt er niet van.
In het laatste hoofdstuk maakt Mati met haar kroegkoor het jaarlijkse uitstapje. Deze keer is het reisje naar Emmeloord en ze gaan optreden in het verpleegtehuis van Hanna. Mati wist er niets van. Het is de bedoeling dat Hanna komt luisteren naar de opvoering. Die doet eerst kattig, maar later komt ze toch naar de recreatiezaal. Natuurlijk wordt aan het einde de “ Zuiderzeeballade” gezongen. Hanna komt uit haar stoel en gaat mee dirigeren. Aan het einde valt ze neer, maar ze is niet dood. Gelukzalig kijkt ze naar de het koor dat nog een keer het refrein van het lied zingt.
Titelverklaring
“Zuiderzeeballade” verwijst naar de in het begin afgedrukte tekst ( + muziekbladen en -noten) van het bekende lied “ De Zuiderzeeballade”, ooit gezongen door Sylvain Poons. De beginregels luiden: “ Opa, kijk ik vond op zolder, een foto van een oude boot…..”
Dit lied speelt een belangrijke rol in de roman. Zo zijn bijvoorbeeld alle hoofdstukken een deel van de tekst van deze ballade die de Zuiderzee verheerlijkte uit de tijd dat er nog geen Afsluitdijk was. Het water is daarna vaste grond geworden. Zowel in hoofdstuk 2 als in het laatste hoofdstuk, waarin de dochter Mati het lied voor haar moeder met haar koor zingt, wordt letterlijk naar deze ballade verwezen. Het boek wordt ermee afgesloten. De laatste regel van het boek is ook de laatste regel van de ballade “ De oogst is rijp
De tekst van de ballade zelf wordt in een bijlage hieronder afgedrukt.
Structuur
Alle hoofdstukken van deze roman dragen een titel die direct afkomstig is van een tekstregel uit de oorspronkelijke “Zuiderzeeballade,”
Enkele voorbeelden van hoofdstuktitels zijn:
- Emmeloord
- Ikke was de kapitein
- Dat is een gelukkie
- We gaan boord
- Daar is de haven
Dat is op zich een originele manier om een roman op te bouwen. De hoofdstukken worden niet chronologisch gepresenteerd. Het verhaal van de roman begint in het heden (2010?) wanneer dochter Mati een bezoek brengt aan haar 90-jarige moeder Hanna die in een verpleegtehuis ligt en nog maar enkele maanden te leven heeft. Op een nogal geforceerde manier wordt daarna steeds teruggeblikt naar het verleden, waarbij de flashbacks opzichtig worden aangekondigd. Een aantal van deze flashbacks lijken vrij nuttig voor het verhaal, nl. de geschiedenis van de ouders van Mati, Maarten en Hanna. Wanneer er in enkele hoofdstukken ook nog wordt verteld over de voorouders, is er m.i. niet meer sprake van een toegevoegde waarde. Het zijn ook hoofdstukken zonder enige literaire spanning.
Herhaaldelijk wordt het verhaal in het verhaalheden (het bezoek aan moeder Hanna) afgewisseld met flashbacks. Daar wijzigt ook meteen het perspectief, want Mati kan sommige passages nooit weten.
Als geheel kun je stellen dat “Zuiderzeeballade” een soort mozaïekstructuur heeft.
Perspectief
Mati is een van de vertelfiguren in de roman. Ze bezoekt in het eerste hoofdstuk haar moeder die ernstig ziek is (maar wel 90 jaar is) Dan moet ze terugdenken aan het verleden (vooral haar eigen jeugd) Wanneer ze de huizen van haar moeder (in Zwartsluis maar ook in Amsterdam) leeg wil laten halen, stoot ze op foto’s (net als in de ballade van de Zuiderzee) en dan gaat de geschiedenis terug naar het verleden. Mati vertelt niet in de ik-vorm, maar ze doet het als een personale verteller.
Omdat Mati zelf niet bij de stukken uit het verleden geweest kan zijn (passages die namelijk voor haar geboorte spelen) komt er een onzichtbare alwetende verteller in de roman.
Deze passages over de voorouders zijn zeker niet de sterkste van de roman.
De tijdlagen van het verhaal
De belangrijkste passages van het verleden van Mati’s ouders spelen zich ongeveer af van vlak voor de Tweede Wereldoorlog, tijdens de oorlog en na de Bezetting tot op het moment dat de pubers horen dat hun ouders gaan scheiden.
In de tekst vertelt Maarten dat hij Hanna heeft ontmoet toen ze 21 jaar was en dat was vlak voor de Tweede Wereldoorlog. In het eigentijdse deel vertelt Hanna dat ze 91 jaar wordt. Dat houdt in dat het belangrijkste deel van het verhaal speelt van 1939 tot 2010. Het verhaalheden (de ziekte van de 90-jarige Hanna) speelt zich dus af in de 21e eeuw.
Er zijn enkele hoofdstukken die aan 1940 voorafgaan, nl. de ontmoeting tussen Teun en Pi, de ouders van Hanna. Er gaat zelfs een hoofdstuk over de overgrootouders van Mati. Dat is m.i. een hoofdstuk dat zeker achterwege had kunnen blijven. Het maakt de tijdlagen nog ondoorzichtiger.
Het decor van de handeling
Hanna ligt in Emmeloord in het verpleegtehuis. Emmeloord komt in de tekst van de “ Zuiderzeeballade.” voor. Hanna’s grootouders (Teun en Pi) hebben echter hun hele leven gewoond in Zeeland. Maarten de Bruyne gaat na de oorlog met Hanna Slincke wonen in Amsterdam. Daar wonen ze een groot gedeelte van hun leven. (Marina, Mati en Benny en Hanna) Op een zeker moment besluit Hanna te verhuizen naar een ander deel van Nederland. (Zwartsluis) Daar heeft ze ook een woning die Mati moet leegruimen.
Uitgewerkte thematiek
Het lijkt erop alsof Karlijn Stoffels met “Zuiderzeeballade” een boek over een moeder-dochterverhouding heeft willen schrijven: een afrekening met vroeger.
Mati heeft niet zo’n goede verhouding met haar moeder. Ook wanneer de laatste 90 jaar is, vindt ze het nog moeilijk om alles te accepteren van de oudere vrouw. Mati doet voorkomen alsof ze een betere verhouding met haar vader Maarten heeft gehad. Nou is het natuurlijk denkbaar dat de verhouding tussen Mati en haar moeder minder goed in het verleden was. Het huwelijk tussen haar vader en moeder was niet goed: er was min of meer sprake van een verstandshuwelijk, zoals dat ook al het geval was bij de ouders van Maarten.
Wanneer Maarten na de oorlog ook nog naar Nederlands-Indië moet vertrekken, gaat het helemaal fout. Ook seksueel gezien gaat het in de twee uitvoeriger beschreven huwelijken niet zo goed. Bij Pi en Teun is dat al het geval en ook bij Maarten en Hanna is het bedplezier niet al te groot. Hanna is vrijwel frigide en heeft in de oorlog meer oog voor een bloemkool in de gracht dan voor Maartens verlangen naar seks.
(Maar ja, volgens de huisarts hebben vrouwen in die tijd geen recht op seksueel plezier) Tenslotte wordt Hanna depressief, doet vreemde dingen met de kinderen en krijgt tenslotte elektroschokken toegediend. Wel aardig is dan het fragment waarin Marina en Mati gaan experimenteren met elektriciteit en stopcontacten.
Daarna wordt toch een heel grote periode overgeslagen. Want na de scheiding tussen Maarten en Hanna ligt er toch ook nog een leven van Mati voor de lezer te kijk, maar er wordt nauwelijks iets over haar relatie met een man verteld. Ook Mati is immers gescheiden. Hoe is haar verhouding met haar dochter? (die 21 moet zijn volgens opa Maarten) Ook wordt niet voldoende uit de doeken gedaan waarom Hanna vanuit Amsterdam naar Zwartsluis verhuisd is. Daardoor krijgt “Zuiderzeeballade” toch iets geforceerds. Het volksliedje staat weliswaar centraal, maar de geschiedenis van de Zuiderzee niet. Een ballade vertelt het geschiedenis verhaal van een streek, maar er wordt meer over Zeeland dan over de Zuiderzee verteld.
Hanna is altijd een vrouw die de regie in haar leven heeft willen houden. Dat blijkt duidelijk uit de fragmenten wanneer ze ziek in het verpleegtehuis ligt. Ze is kattig tegen de verpleegkundigen en aan het einde gaat ze ook het koor nog dirigeren wanneer dat de Zuiderzeeballade voor haar komt zingen. Het lijkt er dan echter wel op dat Mati en Hanna zich verzoend hebben.
Beoordeling scholieren.com
Hoewel de structuur van de roman (de verdeling in hoofdstukken met stukjes tekst van het bekende lied) wel aardig is gevonden, is Zuiderzeeballade geen al te sterke roman. Er zit weinig spanning in het verhaal. De stijl van het verhaal is hier en daar wat oubollig en de humor die in enkele dialogen wordt gestopt, is flauw.
Bovendien blijven zaken onvermeld, waarover de lezer waarschijnlijk wel meer wil weten. Ik denk daarom dat Zuiderzeeballade geen aantrekkelijke roman voor scholieren is. Er gebeurt nu eenmaal gewoon te weinig in de roman.
Karlijn Stoffels schreef voorheen kinderboeken en “Zuiderzeeballade” is een debuutroman voor volwassenen. In een interview met Boek Magazine van maart/april 2011 spreekt de schrijfster de vrees uit dat haar boek zal worden neergesabeld door de recensenten. Ik vrees voor haar dat ze gelijk krijgt.
recensies
Ik heb nog geen recensies over de roman gelezen in de bekende dagbladen. Deze worden eventueel later toegevoegd.
Over de schrijfster en eerder gepubliceerde werk
Bron: website uitgever
Zuiderzeeballade is de eerste roman van Karlijn Stoffels (1947).
Voorheen publiceerde zij kinderboeken die veelvuldig bekroond werden: Mosje en Reizele (Gouden Zoen), Stiefland (1997, E. du Perronprijs), Rattenvanger (2000, Zilveren Zoen) en Koningsdochter, zeemanslief (2005, nominatie Gouden Uil). Haar werk wordt in vele landen vertaald.
Bijlage
De tekst van de Zuiderzeeballade (Sylvain Poons)luidt:
Opa, kijk ik vond op zolder
Een foto van een oude boot
Is dat nog van voor de oorlog
Van die oude vissersvloot
Jochie, dat is een gelukkie
Ik was dat prentje jaren kwijt
Ik heb nu weer een heel klein stukkie
Van die goeie ouwe tijd
Daar is het water, daar is de haven
Waar je altijd horen kon: We gaan aan boord
De voerman laat er nu paarden draven
En aan de horizon ligt Emmeloord
Eens ging de zee hier tekeer
Maar die tijd komt niet weer
Zuiderzee heet nu IJsselmeer
Een tractor gaat er nu greppels graven
'k Zie tot de horizon geen schepen meer
Kijk die jongeman ben ikke
Ja, ikke was de kapitein
Hiero, en die grote dikke
Ja, dat moet Malle Japie zijn
Opa, en die blonde jongen
Vooraan bij de fokkeschoot
Opa, zeg nou wat,
die jongen...
is je ome, die is dood
In 't diepe water, ver van de haven
In die novembernacht, voor twintig jaar
Door 't brakke water is hij begraven
Als ik nog even wacht zien wij elkaar
Toen ging de zee zo tekeer
In een razend verweer
Ongestraft slaat niemand haar neer
Nu jaren later hier paarden draven
Zie ik de hand en macht van onze Heer
Waar is het water, waar is de haven?
Waar je altijd horen kon: We gaan aan boord
De voerman laat er zijn paarden draven
En aan de horizon ligt Emmeloord
Eens ging de zee hier tekeer
Maar die tijd komt niet weer
't Water ligt nu achter de dijk
Waar eens de golven het land bedolven
Golft nu een halmenzee, de oogst is rijp
Opa, kijk ik vond op zolder
Een foto van een oude boot
Is dat nog van voor de oorlog
Van die oude vissersvloot
Jochie, dat is een gelukkie
Ik was dat prentje jaren kwijt
Ik heb nu weer een heel klein stukkie
Van die goeie ouwe tijd
Daar is het water, daar is de haven
Waar je altijd horen kon: We gaan aan boord
De voerman laat er nu paarden draven
En aan de horizon ligt Emmeloord
Eens ging de zee hier tekeer
Maar die tijd komt niet weer
Zuiderzee heet nu IJsselmeer
Een tractor gaat er nu greppels graven
'k Zie tot de horizon geen schepen meer
Kijk die jongeman ben ikke
Ja, ikke was de kapitein
Hiero, en die grote dikke
Ja, dat moet Malle Japie zijn
Opa, en die blonde jongen
Vooraan bij de fokkeschoot
Opa, zeg nou wat,
die jongen...
is je ome, die is dood
In 't diepe water, ver van de haven
In die novembernacht, voor twintig jaar
Door 't brakke water is hij begraven
Als ik nog even wacht zien wij elkaar
Toen ging de zee zo tekeer
In een razend verweer
Ongestraft slaat niemand haar neer
Nu jaren later hier paarden draven
Zie ik de hand en macht van onze Heer
Waar is het water, waar is de haven?
Waar je altijd horen kon: We gaan aan boord
De voerman laat er zijn paarden draven
En aan de horizon ligt Emmeloord
Eens ging de zee hier tekeer
Maar die tijd komt niet weer
't Water ligt nu achter de dijk
Waar eens de golven het land bedolven
Golft nu een halmenzee, de oogst is rijp
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
A.
A.
waarom haal je alle uitreksels van lexicon en gebruik jij het als jou eigen werk?
12 jaar geleden
Antwoorden