Gebruikte editie Op 4 november 2004 verscheen bij de uitgeverij Querido te Amsterdam de nieuwe roman van Wanda Reisel. Op de voorkant staat een foto van een naar links kijkende jonge vrouw, die de hoofdpersoon Ro Weller moet voorstellen. De vrouw is gekleed in een avondjurk. De roman telt 224 pagina’s en die zijn verdeeld over 31 genummerde maar niet getitelde hoofdstukken. Het boek is opgedragen aan haar moeder Emma Reisel-Muller ( 1921-2002) en Jacques (1915-1976) Perspectief Wanda Reisel heeft een roman geschreven met een meervoudig perspectief. Er zijn twee ik-vertellers: Ro Weller en Bob Krone. Wanneer in een hoofdstuk de verteller wijzigt en dus het perspectief op de gebeurtenissen verandert, wordt dit aangegeven met een dunne streep over de bladzijde. Enkele verhaalelementen worden vanuit wisselend perspectief zo twee keer beschreven. Creatief en voor de lezer interessant is de techniek dat het begin wordt verteld vanuit het perspectief van de overleden Ro Weller. Ze wordt afgelegd en opgebaard, in een mortuarium geschoven en ze wacht de condoleance af. Een dode als ik-verteller komt niet al te vaak voor in de literatuur ( vgl. “Een man van horen zeggen “ Wilem Jan Otten, waarin de hoofdfiguur vanuit de hemel vertelt.) Een zin als “En toen ging ik dood” (een achteraf vertellende ik-figuur) is verteltechnisch eigenlijk niet mogelijk en daarom weer creatief. Aanvankelijk heeft Wand Reisel gespeeld met de gedachte de moeder het verhaal vanaf het sterfbed te laten vertellen, maar ze vond de keus om het na haar dood te vertellen leuker.
“Ze zweeft als het ware tussen leven en dood en dat is het moment dat z e terug mag denken aan haar grote liefde. Anders was het veel te bedreigend.” Verhaalopbouw In het eerste hoofdstuk is Ro Weller overleden: ze wordt afgelegd en opgebaard en ze beschrijft wat ze daarvan vindt. Vervolgens wordt ze in een koelcel gelegd en daarna weer opgebaard voor de condoleance. Met enige zelfspot wordt dit door Ro verteld. Het is daarna wachten op de mensen die afscheid komen nemen. Ze is benieuwd wie er zullen komen kijken. Ze hecht niet zo aan decorum. Ze is eigenlijk altijd al een rebel geweest. Dat vindt ze ook een mooi woord: “rebellenleidster”. Ze is verzot op televisiecommentatoren die dat woord uitspreken. En ze is verliefd op journalisten. Het is de opstap naar de flashback (Hoofdstuk 5) waarin ze over haar huwelijk met Rudi Weller (een architect), het vertrek naar Curaçao en haar liefde voor Bob Krone vertelt. In hoofdstuk 31 keren we terug in het mortuarium, waar Ro afwacht wie er in de kist komt kijken. De roman eindigt met de begrafenis, waarbij we van binnen uit de kist meemaken wat er gebeurt. Deze manier van vertellen waarbij het verleden tussen twee fragmenten uit het verleden wordt ingeklemd, heet een raamvertelling. Thematiek Het thema van de roman ligt erg voor de hand. Het is het bekende onderwerp van de grote liefde in iemands leven. Die grote liefde hoeft niet de man of vrouw te zijn met wie je getrouwd bent, maar degene die midden in dat rustige huwelijk je hormonen op stang jaagt en zonder wie het leven een hel kan worden. Witte liefde gaat dus over trouw in het huwelijk, overspel, het schuldgevoel, seks en erotiek en over de onmogelijkheid van het huwelijk. Ro vertelt op blz. 114: “Het is heerlijk om begeerd te worden, ogen te zien die jou zoeken, jouw blik indrinken, verstandhouding eisen. Een minnaar te hebben die het liefst met jou een auto, een garderobe, een bijkeuken in wil verdwijnen. Een begenadigde positie, die je boven het sterfelijke uit doet toornen. De keerzijde ervan is een ondraaglijke zuigelingenhonger als deze toestand er niet is. Dit verlangen kan rampen aanrichten. Als de liefde haar zin niet krijgt, gelden de wetten van het oerwoud. En erger.” Het is die alles omvattende, maar ook alles beheersende liefde in iemands leven, die onmogelijk wordt gemaakt omdat de wetten van het fatsoen ze niet tolereren. De verboden liefde wordt ook de breuk tussen de vrienden Bob en Rudi. Het is natuurlijk niet kies om verliefd te worden op de vrouw van je beste vriend. In de roman is ook op een fraaie manier het Orpheusmotief opgenomen: de geliefde die je twee keer verliest. Zie hiervoor hieronder bij de symboliek.
Titelverklaring Witte liefde De titel lijkt betrekking te hebben op de zegswijze: “Al te wit is gauw vuil” Oftewel: een al te grote liefde is niet bestendig. Op blz. 208 denkt Ro: “Witte liefde kan niet anders dan een keer vuil worden.” De liefde is wit, omdat het de grote liefde van hen beiden is geweest. Dat blijkt uit het relaas van Ro en Bob. Er is alleen een smetje op gekomen, toen ze betrapt werden door Rudi, de echtgenoot van Ro. Ze zijn voor elkaar bestemd, maar de liefde is onmogelijk gebleken. Aan Ro Weller ligt het niet, ze is bereid man en kind op te geven voor haar grote liefde Bob Krone, om een nieuw leven met hem te beginnen, maar hij schrikt terug voor zoveel dadendrang en kiest ervoor om (hoe smoorverliefd ook) bij zijn vrouw en zijn twee zoons te blijven. Ro kiest daarna eieren voor haar geld en keert met man en dochter terug naar Nederland. Symboliek van Orpheus en Euridice In de oorspronkelijke Orpheusmythe verliest Orpheus twee keer zijn geliefde Euridice. Hij mag haar namelijk ophalen uit de onderwereld als beloning voor zijn spel op de lier, maar hij mag van koning Hades niet omkijken als Euridice achter hem aanloopt. Hij doet het toch als hij haar hoort gillen wanneer ze struikelt en dan verdwijnt Euridice voorgoed in de onderwereld. Niet voor niets wordt aan het einde van de roman de Braziliaanse film Orfeu Négro aan de eilandbevolking vertoond. Ro ziet de film voor de tweede keer .Bob is te vergelijken met de neger Orpheus (een Braziliaanse taxichauffeur) die moet wijken voor zijn belager. Bob krijgt de kans om met Ro weg te gaan, maar hij kiest voor zijn gezin. Ook hij verliest zijn grote liefde Ro twee keer. Een keer moet hij afscheid van haar nemen als Rudi hen betrapt in de slaapkamer. Dan verliezen ze elkaar uit het oog, maar uit het slothoofdstuk blijkt dat hij haar altijd is blijven zoeken. Nu heeft hij haar teruggevonden, maar hij verliest Ro net als Euridice voor de tweede keer en nu definitief. Ze daalt letterlijk weer af in de dodenwereld, omdat ze wordt begraven. Autobiografische elementen In interviews met het Rotterdams Dagblad en Trouw heeft Wanda Reisel aangegeven dat er sprake is van een aantal autobiografische elementen in de roman. Haar moeder heeft haar tijdens haar leven verteld een heftige liefdesrelatie te hebben gehad met een andere man. Toen Wanda Reisel in Curaçao op bezoek was met haar moeder, hebben ze hem opgezocht en met zijn drieën gegeten. Dat kon toen gevaarloos, omdat haar vader al overleden was en beide geliefden op leeftijd waren. Ze vond het heel bijzonder dat twee mensen die veertig jaar geleden op elkaar verliefd waren, op deze wijze afscheid van elkaar konden nemen. Dat gegeven heeft ze verwerkt in de roman: zij het dat we de gegevens niet letterlijk moeten nemen. Zo was de moeder van Reisel geen beeldhouwster maar verpleegster en de vader geen architect maar internist. Het gezin had niet één kind, maar zes kinderen. Toch is de verhouding die haar moeder ooit had, de basis voor de roman. Ook het ongeluk met de aangereden negerin en de chantage die het gevolg ervan zijn geweest, zijn in de werkelijkheid zo geschied. Maar de werkelijkheid wordt in Witte Liefde geromantiseerd: “Ik heb bepaalde facetten van haar persoonlijkheid genomen, ben in haar huid gekropen, maar het blijft een roman, geen biografie. Ik heb er mijn eigen ideeën over verliefdheid in gestopt.” (Trouw, 15 december 2004) Het gaat in de roman ook eigenlijk niet om de woeste passie, de seks die daar mee samenhangt. (Wat in de recensie in De Groene Amsterdammer wordt aangegeven.) Het is juist die geweldige verliefdheid. Zulke verliefdheden leveren geen relatie op. Het is eigenlijk een kunstwerk op zich, een geheel eigen, belangrijke ervaring. (Rotterdams Dagblad, 17 december 2004) In de roman Witte Liefde wordt niet vermeld waaraan Rop Weller is overleden, in werkelijkheid is de moeder van Wanda Reisel overleden aan beenmergkanker. Ze is gestorven in 2002.
“Toen mijn moeder ziek was, heeft hij haar nog een keer gebeld. Het was zo’n mooi, intens gesprek. Veertig jaar na die episode was er opeens weer – vanwege het naderende afscheid - dat bijzondere gevoel tussen twee mensen. Daar lag de kiem van mijn boek.”(Trouw, 15 december 2004) Door het verhaal zo op te schrijven, kreeg ze het idee dat haar moeder tijdens het schrijfproces nog voor haar leefde. Het was een van de beste mogelijkheden voor het proces van de rouwverwerking, vindt Reisel. Ze miste haar moeder tijdens het schrijven van het boek veel minder dan daarna toen het boek de deadline gepasseerd was. Waardering In de meeste recensies die kort na het verschijnen van de roman in de grote dagbladen verschenen, wordt de roman geroemd om zijn fraaie stijl en de originele verteltechniek (het verhaal verteld vanuit de dode Ro) In De Groene Amsterdammer geeft de recensent aan dat in het boek de factor seks eigenlijk ontbreekt, wat de roman aantrekkelijker zou hebben gemaakt. In het interview met het Rotterdams Dagblad heeft Wanda Reisel aangegeven dat dit juist niet zo’n overheersende rol speelt bij een dergelijke verliefdheid. Over het algemeen zijn de recensenten positief over deze roman. Samenvatting van de inhoud In hoofdstuk 1 maken we kennis met de hoofdfiguur van de roman. Het is Ro Weller en ze is zojuist overleden: ze wordt afgelegd en opgebaard. Ook wordt ze in de koelcel geschoven om er een volgende dag weer uitgehaald te worden. Ze wordt opgebaard voor de condoleance. Ze is heel benieuwd naar wie er allemaal naar haar zullen komen kijken, maar aanvankelijk verschijnt er niemand. Ro beschrijft ironisch wat er met haar gebeurt: ze geeft de mensen van de begrafenisonderneming complimentjes: ze kan ze bij iedereen aanbevelen. Omdat er niemand komt, heeft ze even de tijd om terug te denken aan haar leven. Ze was beeldhouwster en getrouwd met de architect Rudi Weller. Ze hebben een meisje Ingi, een stug, mooi kind. In de vijftiger jaren verhuizen ze naar Curaçao als Ro 35 jaar oud is.. Bij de upper ten van het eiland worden ze vrijwel direct opgenomen. Bij de eerste ontmoeting met Bob Krone, de plaatselijke journalist, gaat er een schok door haar heen. Even wisselt het perspectief en ook Bob Krone heeft de eerste aanblik, de eerste aanraking ervaren als een schok. De echte liefde maakt een slaaf van je. Ro is een Hollandse vrouw, maar Bob is iemand van het eiland met zijn typische, flamboyante levensstijl. Bob maakt snel nader kennis met Rudi en Ro, omdat ze elkaar op feestjes ontmoeten. Op een dag redt Bob het leven van Rudi door haar voor een vrachtauto weg te trekken. Rudi geeft aan dat ze daarmee vrienden voor het leven zijn geworden en schenkt hem als dank voor de redding een prachtig Omega-horloge. Bob draagt het met trots. Bob is een bekend journalist die bovendien nog radioprogramma’s op het eiland verzorgt en Rudi is een goede architect. Hij wil met zijn werk op Curaçao de Rothschild Architectuurprijs in de wacht slepen. Bob neemt de Wellers ook mee op zijn zeilboot, Hij slooft zich uit voor Ro om indruk te maken. Op het eiland is het min of meer de gewoonte dat de vrouwen van de mannen een enigszins leeg bestaan hebben en dat de mannen er een zgn. buitenvouw bij hebben. Ro oppert op één van de feestjes de gedachte dat ze wel een kind wil krijgen en dat wil afstaan aan een van de kennissen op het eiland die geen kinderen kan krijgen. Ro en Rudi nodigen Bob en Helen (zijn vrouw) uit om te eten. Ro heeft een specialiteit met eten bereiden, maar aangezien Helen de superkokkin van de groep kennissen is, wordt haar afgeraden deze viskoekjes te maken. Toch maakt Ro de koekjes en een chocoladetaart. Dat laatste kan Helens goedkeuring wel krijgen, maar over de kwaliteit van de koekjes doet ze zuinig. Rudi lijkt wel van Helen gecharmeerd en zeker van haar lage decolleté. Bob heeft twee zoons Ralf en Randy. Het jongetje Randy is autistisch. Hij doet daar toch wat minachtend over. Bob raakt steeds meer bezeten van zijn verliefdheid voor Ro. Hij kan zich slecht concentreren op zijn werk. Hij kan zich niet tegen de verliefdheid verzetten. Intussen worden Rudi en Bob echt goede vrienden. Bob geeft Rudi zeilles en Rudi laat hem bij een van hun borrelafspraken ontvallen dat hij een oogje heeft op een andere vrouw. Hoe gaan ze daar op Curaçao mee om? Bob stelt hem gerust. Bovendien ziet hij kansen voor zijn verliefdheid voor Ro. De laatste neemt ook weer initiatieven om hem te ontmoeten. Ze drinken samen wat en eten een ijsje in een bar dicht bij het strand. Bob geeft aan dat hij haar vaker moet zien. Bob twijfelt er aan of hij zijn verliefdheid aan Helen moet opbiechten. “Nee, net als in het leger en in de jungle gelden alleen keiharde beslissingen: geen woord over mijn lippen, het is zinloos om als zottenkop te worden betiteld,als je er al een bent. Want een ding mag duidelijk zijn: de verliefde weet heel goed dat hij een gevangene is van een illusie en toch wil hij niets liever dan gevangen zijn, zolang hij maar naar zijn lief mag verlangen. Laat ons voor even in deze illusie.”(blz. 101) Ook Ro kan haar verliefde gevoelens niet meer bedwingen. Ze ontmoeten elkaar weer op een feestje van de gouverneur. Rudi heeft tevoren gevraagd of Ro hem bij haar vriendinnen wil promoten voor de Rothschildprijs. Natuurlijk raakt ze in gesprek met Bob, die haar vertelt dat hij zo verliefd op haar is. Ro vertelt: “Het is heerlijk om begeerd te worden, ogen te zien die jouw zoeken, jouw blik indrinken, verstandhouding eisen. Een minnaar te hebben die het liefst met jou een auto, een garderobe, een bijkeuken in wil verdwijnen. Een begenadigde positie, die je boven het sterfelijke uit doet toornen. De keerzijde ervan is een ondraaglijke zuigelingenhonger als deze toestand er niet is. Dit verlangen kan rampen aanrichten. Als de liefde haar zin niet krijgt, gelden de wetten van het oerwoud. En erger.”(blz. 108) Wat later komt haar kindermeisje Gwenny haar vertellen dat Ingi op school is gevallen en gewond is. Ro gaat er heen en ontmoet daar ook Bob, die gezien heeft dat haar auto voor de school stond. Het valt wel mee met de verwondingen van Ingi en ze besluiten samen naar het strand te gaan. Daar in de zee, vrijen ze voor de eerste keer met elkaar en het geeft een geweldige dimensie aan hun verliefdheid. Ze nodigt hem meteen uit mee naar haar huis te gaan. Daarna realiseert ze zich pas dat ze Ingi nog van school moet halen. In een beschrijving van een gedachte van Bob komen we te weten dat hij al een eerder wat heeft gehad met een vrouw Regina. Toch was dat een ander gevoel. De situatie wordt wat gecompliceerder als Rudi aan Bob vertelt dat hij verliefd is geworden op zijn stagiaire. Tegelijkertijd ziet Bob nu kansen voor zijn eigen relatie met Ro. Die belt hem op om te vragen elkaar weer te zien. Ze besluiten naar de jachthaven te gaan, maar onderweg rijden ze een negerin aan. Deze is gewond aan haar been en ze moeten een ambulance laten komen. Eigenlijk begint daar de ellende. Ze spreken af dat ze niets over het ongeluk vertellen en ze nemen een maand lang geen contact op met elkaar, wat voor beiden ondraaglijk is. Rudi vertelt later in een bar dat er die ochtend twee mannen zijn komen die geld van hem wilden hebben, omdat van hun zuster een been moest worden geamputeerd. Rudi is ervan geschrokken omdat hij van niets weet, maar betaalt de mannen wel. Hij wil niets tegen Ro vertellen, zegt hij tegen Bob, omdat ze zich anders schuldig gaat voelen over de vrouw met geamputeerde been. Bob ervaart het als onprettig: twee mannen bij elkaar die janken over de psychische toestand van een vrouw van wie ze allebei veel houden. Ro en Bob vrijen op de onmogelijkste plaatsen (wordt overigens niet op erotische wijze beschreven) Ze denken dat Rudi op een dag weg is, maar hij komt eerder terug en betrapt hen in de slaapkamer. Hij schopt Bob het huis uit en wil zijn chequeboek terug van Ro. Later belt Rudi Bob op en vertelt hem dat de vriendschap voorgoed over is en dat hij zich bedrogen voelt door zijn vriend. Ook deelt hij mee dat hij voor de tweede keer afgeperst is door de broer van de vrouw met het geamputeerde been. Bob legt het Omega-horloge op de trap neer: hij vindt dat hij niet meer verdient. Daarna drinkt hij zich een stuk in zijn kraag. De volgende dag vertelt Bob aan Ro de gang van zaken. Ze besluiten de vrouw Carmela Sassa op te zoeken, maar vinden haar in eerste instantie niet, omdat ze het verkeerde adres van het ziekenhuis hebben doorgekregen. Wanneer ze verder zoeken, merken ze dat Carmela meedoet in een praktijk met paranormalen voodooachtige geneeswijzen en zo mensen beduvelt. Ro is intussen mentaal zover dat ze Bob aanbiedt om met haar te vluchten naar Zuid-Amerika en daar een nieuw bestaan op te bouwen. Bob twijfelt, Ro niet. Ze is bereid om haar kind Ingi achter te laten bij Rudi: die zal wel weer een nieuwe vrouw treffen. In het openbaar wordt voor de minder bedeelden van het eiland de Braziliaanse film Orfeu Négro opgevoerd: de zwarte Orpheus. Opnieuw bekijkt Ro deze film: ze had hem al eens gezien in de bioscoop. De zwarte Orpheus is verliefd op het meisje Euridice, maar hij moet vluchten voor een belager. In film leidt passie vaak tot de dood, in werkelijkheid slechts tot verminking, denkt Ro bij het zien van de film. Ro vermaakt zich na de film met de minder bedeelden in een volksfeest: ze drinkt rum, ze danst met jan en alleman . Ze raakt vervuld van de gedachte dat je maar een keer leeft en dat je moet doen wat je moet doen. Ze gaat opnieuw naar het huis van Bob en biedt hem nog een keer aan weg te gaan. Bob weigert opnieuw. Dan belt ze vanuit diens huis naar Rudi die haar vraagt terug te komen. De naam Bob wordt taboe. Hij mag niet worden uitgesproken in het huis van Rudi. Het is moeilijk voor Ro.
“De tijd zal zijn beeld wel doen stilliggen als een gevallen herfstblad, zijn stem zal alleen nog gevoileerd klinken tegen de achterwand van mijn schedel. Deze grote liefde hebben we samen moeten laten sterven, als een dood kind.” Rudi geeft zijn aanspraken op de Rotschildprijs op en wil met Ro terug naar Holland. Ingi was constant bezig om de beide partijen weer op goede voet met elkaar te brengen. Ze houden nog een grote uitverkoop van hun huisraad. Carmela Sassa krijgt van Ro bij die gelegenheid nog een prachtig antiek speeldoosje. Aan het einde van de dag huilt Rudi. Niemand heeft ooit zo om haar gehuild, denkt Ro. Ze zal hem nooit meer verlaten, maar denkt: “Ik geloof dat een seconde, een millimeter, iemand scheidt van beslissende daden en gedachten, een seconde waarin iets op een geheimzinnige manier tot je wezen doordringt nog voor je het begrepen hebt.” De laatste twee hoofdstukken (30 en 31) worden weer verteld vanuit de dode Ro. Ze beschrijft de mensen die bij haar kist komen kijken heel ironisch. Dan is er ineens de schok. “Dag lieve Ro”, het is Bob die afscheid van haar komt nemen. Hij bekent dat hij altijd van haar blijven houden is en dat ze geen dag uit zijn gedachten weg is geweest. Hij haalt de herinneringen op van het samen ijs eten in de bar aan het strand. Je hoeft de kopersdraadjes maar weer aan elkaar te verbinden en de lamp brandt weer, veertig jaar na dato. De lezer komt zo ook nog te weten dat Helen en Rudi beiden dood zijn. Bob laat het Omega-horloge aan de dode Ro zien. Dat kreeg hij zomaar opgestuurd, zonder commentaar met Rudi’s naam op een kaartje. Hij heeft haar zijn hele leven overal gezocht en gedichten voor haar geschreven. Het is heel grappig te zien dat Ro antwoordt op die gedachten van Bob. Ze herinneren zich allebei hun laatste afscheid vanaf de kade in Curaçao. Eigenlijk wil hij de dode Ro meenemen terug naar Curaçao en haar daar begraven. Hij vertelt nog dat hij een verrassing in petto heeft. Wat die verrassing is, blijkt spoedig daarna. Ro wordt naar haar laatste rustplaats gedragen en terwijl ze haar in het graf leggen, hoort ze de klanken van een steelband. Dat idee was door Ingi en Bob bedacht om de sfeer van het eiland terug te halen.. De scheppen zand worden op de kist geworpen en de klanken van de steelband worden daardoor steeds vager. Daarna hoort ze niets meer. “Ken je dat? Het zwart aan het einde van een film of een toneelstuk, een moment waarin
het besef van alles wat je daarvoor gezien hebt wordt samengebald, en je ziel die dan even opveert…..” Een prachtige slotzin van een schitterende roman, Over de schrijfster Wanda Reisel wordt in 1955 op Curaçao in een anarcho-liberaal doktersgezin geboren. Na het gymnasium begint zij in 1974 aan de studie Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. Maar na het lezen van een aankondiging 'Inpoldering en bedijking van de Alblasserwaard in de 17e eeuw' besluit zij de studie vaarwel te zeggen en meldt zich bij de Regieopleiding van de Theaterschool in Amsterdam (1976-1981). Na de opleiding neemt het schrijven voor toneel de overhand. Toneelgroep Baal speelt in 1984 haar eerste stuk Ansichten, gevolgd door Echec in een eigen regie. In 1986 debuteert ze als prozaschrijver met Jacobi's Tocht (2 novellen) bij uitgeverij Querido waar al haar prozawerk is uitgegeven. In 1988 verschijnt haar eerste roman Het Blauwe Uur. Ook wordt in 1988 Op de Hellingen van de Vesuvius gespeeld, toneelstuk gebaseerd op het leven van de dichter Giacomo Leopardi, door de toneelgroep Maatschappij Discordia. In 1990 volgt het toneelstuk De Vliegenier uitgevoerd door theatergroep Carrousel en in 1999 speelt de Belgische groep De Onderneming i.s.m. Het Toneelhuis haar stuk Sangria! Incidenteel schrijft zij ook scenario's voor film en televisie. In 1993 verschijnt haar roman Het beloofde Leven en 1996 de roman Baby Storm die genomineerd wordt voor de Libris Literatuurprijs 1997. Haar vierde roman Een man een man (2000) werd eveneens genomineerd, voor de Libris Literatuurprijs 2001. In september 2002 kwam haar toneelstuk De Zindering uit. Op het Nederlands Filmfestival Utrecht 2003 kreeg de film Dwaalgast (scenario WR) een gouden kalf voor beste korte tv-drama. In november 2004 verscheen haar nieuwste roman Witte Liefde" Bronnen en recensies Voor de roman “Witte Liefde “ kunnen de volgende recensies en/of bronnen worden geraadpleegd: “Reisel beschrijft verrassende verboden liefde” recensie van Sophie Tekelenburg op de site
www.deadline.nl (16 november 2004) “Liefde als sidderende spiraal: een recensie van Arie Storm in Het Parool van 18 november 2004, “Waarheid is iets voor accountants”, een recensie door Janet Luis in het NRC van vrijdag 26 november 2004, “Woeste passie op Curaçao “, een recensie van Aleid Truijens in De Volkskrant van 3 december 2004. Wanda Reisel “Witte liefde”, een recensie van Marja Pruis in De Groene Amsterdammer van 12 december 2004 “Tijdens het schrijven leefde ze nog voor me” deel 4 in de serie: Deadlines van “Trouw, 15 december 2004 “Een verliefdheid als kunstwerk op zich”, een interview van Theo Hakkert in het Rotterdams Dagblad van vrijdag 17 december 2004