Vier vingers door Robert van Gulik

Gegevens van het boek

Auteur: Robert van Gulik (1910 – 1967)

Titel: Vier vingers (Een Rechter Tie Verhaal)

Voor het eerst gepubliceerd in: 1964

Omslagontwerp: Jurriaan Schrofer

Boekillustraties: Robert van Gulik

Uitgever: Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels / Commissie voor de Collectieve Propaganda van het Nederlandse boek, Amsterdam, 1964, 1e druk, Boekenweekgeschenk 1964

Aantal pagina’s: 88

Genre: detectivenovelle

Samenvatting van het boek

Als Rechter Tie op het achterbalkon van zijn ambtswoning in het district Mien-yuan van een kopje thee zit te genieten, ziet hij een gibbon die een gouden ring met een groene steen in zijn poot heeft. Als Rechter Tie de ring te pakken heeft gekregen, ziet hij dat er wat geronnen bloed op zit. Rechter Tie vermoedt dat de aap de ring iets verderop op de heuvel gevonden moet hebben en hij gaat met zijn assistent Tao Gan en enkele gerechtsdienaren op pad.

Halverwege de heuvel bevindt zich een houthakkershut en daarin vindt Rechter Tie het lijk van een man. De man is van middelbare leeftijd en zijn schedel is van achteren ingeslagen. De ring heeft blijkens sporen duidelijk aan zijn hand gezeten. Aan de linkerhand van de man ontbreken vier vingers. Rechter Tie komt al gauw tot de conclusie dat de man elders vermoord is en vervolgens naar de hut gebracht moet zijn, omdat er geen sporen van geweld in de hut te vinden zijn. Op het lichaam worden ook geen zaken gevonden die de identiteit van de overledene kunnen onthullen.

Het lijk wordt naar het gerechtsgebouw gebracht en vervolgens laat Rechter Tie de drogist Wang komen. Deze heeft boven op de heuvel namelijk een villa en wellicht heeft hij iets gehoord of gezien. Wang zegt de dode niet te kennen, maar bevestigt wel dat er regelmatig zwervers in de buurt rondhangen. Dat zijn vaak leden van bendes. Bendeleden herkennen elkaar vaak aan een lichaamsteken. Vaak hakken ze een deel van de pink af als bewijs dat ze lid zijn van een bepaalde bende. Tao Gan denkt, dat de dode ook een bendelid was en dat ter voorkoming van identificatie of herkenning daarom de vier vingers afgehakt zijn.

Rechter Tie stuurt Tao Gan met de gouden ring langs diverse lommerds in de stad om te kijken of de ring daar ooit ter belening aangeboden is. In de lommerd van Leng heeft Tao Gan beet. Leng doet net alsof hij de ring niet herkent, maar een klerk van Leng vertelt Tao Gan dat dat wel degelijk het geval is. Twee dagen geleden liet een jonge vrouw hem de ring namelijk zien. De klerk vertelt ook nog dat Leng de belastingen ontduikt. Tao Gan confronteert Leng hiermee en neemt hem mee naar Rechter Tie. Daar vertelt Leng dat hij de vorige avond dronken was en in de stad een oude man neergeslagen heeft. Hij heeft deze man echter niet vermoord. Vervolgens is Leng naar zijn villa boven op de heuvel gegaan.

Rechter Tie laat Leng het lijk zien en Leng bevestigt dat het de man is die hij neergeslagen heeft. Leng vertelt de rechter vervolgens dat hij het meisje dat hem de ring liet zien heeft proberen te verleiden. Het meisje werd toen boos en dreigde Leng met haar grote en sterke broer die buiten op haar stond te wachten. Leng zag toen van verdere avances af.

Rechter Tie legt Leng zijn eigen voorlopige theorie voor. Leng probeerde het meisje aan te randen. Haar broer en de oude man - die leden van een bende waren - verhinderden dat. De oude man begon Leng toen te chanteren. Leng vermoordde de oude man, bracht het lijk naar de hut en ging er toen van door. Leng wordt gearresteerd en opgesloten.

Rechter Tie weet overigens nog niet of het laatste deel van zijn theorie klopt. Leng is wel een schuinsmarcheerder maar lijkt hem geen moordenaar. De moord lijkt door een beroepsmoordenaar gepleegd te zijn. Daarom stuurt Rechter Tie zijn assistent Tao Gan er in de stad op uit om de jonge vrouw en haar broer te gaan zoeken. Het kan best zijn dat Leng en zij samen een smokkelbende vormen. Rechter Tie weet namelijk toevallig dat in het naburige district een smokkelzaak loopt, waarvan de daders onvindbaar zijn. Wellicht werd de oude man voor Leng lastig en liet hij hem door de andere bendeleden om het leven brengen en in de hut dumpen. Dat zou niet opvallen omdat de drogist Wang al aangaf, dat het op de heuvel stikte van allerlei gespuis.

Tao Gan kwijt zich prima van zijn taak en weet de bendeleden - te weten het meisje, haar broer Seng Kioe en een zekere Tsjang - te misleiden en mee naar het gerechtsgebouw te lokken. Daar worden ze gearresteerd. Op dat moment is net de zoon van Leng bij Rechter Tie voor zijn vader aan het pleiten. De zoon stelt dat zijn vader dronken was en dat hij, toen hij ’s-avonds even buiten ging wandelen, op de heuvel een grote man en een meisje iets zwaars in de richting van de houthakkershut zag dragen. Zijn vader is daarom onschuldig. Rechter Tie neemt kennis van het verhaal en stuurt de zoon van Leng vervolgens weg.

Tao Gan vertelt Rechter Tie zijn bevindingen. De drie bendeleden (het meisje, Seng Kioe en Tsjang) zijn afgescheiden bendeleden uit het naburige Tsjiang-pei. Ze zijn vrijgekocht van de bendeleider daar, een zekere Liao de Bakker. Rechter Tie verhoort vervolgens Seng Kioe. Deze herkent het lijk als Twan Mou-tsai, een rijke drogist uit de hoofdstad. De drogist was onder de indruk van Sengs zuster en had zich daarom bij hen aangesloten en zijn bezittingen verkocht. Seng Kioe ontkent de drogist vermoord te hebben. Hij vertelt Rechter Tie dat Twan Mou-tsai de afkoopsom voor hun afscheiding aan Liao de Bakker betaald heeft. Seng Kioe wilde namelijk weg omdat Liao betrokken was bij een smokkelpartij en daar wilde Seng Kioe niets mee te maken hebben.         

Seng Kioe weet niet waar Twan Mou-tsai gisteravond - de avond dat hij vermoord werd - heen is gegaan. Zelf is Seng Kioe met zijn bendeleden ergens gaan dobbelen. Seng Kioe denkt dat Liao de Bakker Twan Mou-tsai heeft laten vermoorden. Seng Kioe herkent de ring met de groene smaragd als die van de vermoorde drogist. Het was een erfstuk en de drogist was er erg aan gehecht.

Rechter Tie schrijft zijn ambtgenoot in het nabijgelegen district over wat hij gehoord heeft over de smokkelarij, zodat deze maatregelen kan nemen. Rechter Tie verhoort vervolgens de zuster van Seng Kioe. Ze ontmoette Twan Mou-tsai anderhalf jaar geleden in zijn drogisterij in de hoofdstad omdat ze haar hand bezeerd had en daar medicijnen ging halen. Ze zag al snel dat de drogist verkikkerd op haar raakte. Verder bevestigt het meisje het verhaal van haar broer. Het meisje vertelt ook nog dat Twan Mou-tsai goed bij kas zat en hier ter plaatse vijf goudstaven bij zijn collega in bewaring had gegeven. Het meisje ontkent tot slot Twan Mou-tsai vermoord te hebben.

Rechter Tie is tevreden omdat hij nu de oplossing van de moord op Twan Mou-tsai denkt te kennen. Tao Gan is stomverbaasd omdat hij zelf nog geen idee heeft wie de moordenaar is. Rechter Tie vertelt hem dat de drogist Wang de schuldige is. Hij was de geadresseerde van de smokkelwaar van Liao de Bakker en kwam in financiële moeilijkheden toen deze smokkel mislukte. Hij eigende zich daarom de goudstaven van zijn collega Twan Mou-tsai toe - die was immers ook drogist - en vermoordde hem toen Twan Mou-tsai bij hem kwam om het topje van zijn pink te laten afsnijden, zodat Twan Mou-tsai zich bij de bende van zijn geliefde kon aansluiten. Wang bekent vervolgens de misdaad.

Maar daarmee is de zaak nog niet klaar, want uiteindelijk blijkt de zoon van Wang - die achterlijk is - de werkelijke moordenaar van Twan Mou-tsai te zijn. Rechter Tie komt er namelijk achter, dat Wang slechts bekend heeft om zijn zoon te ontlasten. Zijn zoon was namelijk ook verkikkerd geraakt op de zuster van Seng Kioe en wilde Twan Mou-tsai daarom uit de weg ruimen. Zijn verwarde geest deed hem denken dat het meisje zijn geliefde was. Toen de zoon van Wang gisteravond Twan Mou-tsai in het huis van zijn vader zag verschijnen, raakte hij van slag en vermoordde hij de oude man. Daarbij werden tevens per ongeluk vier van diens vingers geamputeerd. Vervolgens probeerde Wang de misdaad te verhullen door zijn zoon het lijk naar de houthakkershut te laten brengen. Rechter Tie besluit de zoon van Wang niet te vervolgen, omdat hij niet toerekeningsvatbaar is. Wel moet hij onder curatele gesteld worden. Wang wordt veroordeeld voor de smokkelarij.       

Beoordeling van het boek

Van Gulik was sinoloog, diplomaat en schrijver van beroep. Hij groeide op in het voormalige Nederlands-Indië en studeerde Chinees en Japans aan de universiteiten van Leiden en Utrecht. In 1935 promoveerde hij tot doctor in de oosterse talen. Vervolgens trad hij in dienst bij het ministerie van buitenlandse zaken en maakte carrière als diplomaat. Hij woonde en werkte in o.a. China, India en Libanon. In 1958 werd hij voor het eerst ambassadeur (in Maleisië). In 1965 werd hij benoemd tot ambassadeur in Japan. In 1967 overleed deze bijzondere man helaas aan longkanker.

Van Gulik was een zeer begaafd man. Hij publiceerde over diverse onderwerpen (o.a. erotica, seksualiteit, schilderkunst en muziek), beoefende de Chinese kalligrafie (= schoonschrift) en bespeelde de Chinese luit. Hij was ook lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen. Het bekendst is Van Gulik echter geworden door zijn detectiveverhalen rondom de Chinese speurder Rechter Tie die hij baseerde op een historische figuur uit de Tang-dynastie. Bijzonder daarbij is dat Van Gulik de verhalen ook zelf illustreerde met fraaie tekeningen. In 1989 verscheen een biografie over Van Gulik van de hand van een bewonderaar, de bekende Nederlandse misdaadauteur Janwillem van de Wetering (1931 – 2008).

Zoals gezegd is Rechter Tie gebaseerd op een historische Chinese figuur. Deze heette Di Renjie en hij leefde van 630 tot 700 tijdens de Chinese Tang-dynastie. Di Renjie was ambtenaar, schopte het tot prefect in verschillende steden en eindigde zijn carrière als hoogste ambtenaar in de Chinese hoofdstad waar hij voor de keizerlijke familie werkte. Van Gulik nam dit personage over als de belangrijkste figuur in zijn zestien detectiveromans en de onderhavige detectivenovelle (die het boekenweekgeschenk voor het jaar 1964 was). Overigens schreef Van Gulik zijn verhalen eerst in het Engels, van waaruit hij deze dan vertaalde c.q. bewerkte in het Chinees, het Japans en het Nederlands. Van Guliks boeken verschenen in 38 landen en in 29 verschillende talen. Er zijn wereldwijd miljoenen exemplaren van verkocht.            

Opmerkelijk is trouwens dat er ook een Franse schrijver is die sinds het begin van deze eeuw romans over “Juge Ti” schrijft. Het gaat om Frédéric Lenormand (geboren in 1964). Hij heeft inmiddels ongeveer vijftien romans over Rechter Ti op zijn naam staan. Deze romans zijn tot op heden nog niet in het Nederlands vertaald. Het kan haast niet anders of Lenormand heeft zich laten inspireren door Van Gulik.  

Het onderhavige boekje is door Van Gulik geschreven ter nagedachtenis aan zijn eigen gibbon die Boeboe heette en in 1962 stierf. Van Gulik begroef het beest in Maleisië. Als eerbetoon begint het verhaal met een gibbon die Rechter Tie een gouden ring met een groene smaragd bezorgt, waarna het verhaal zijn aanvang neemt. Op de achterzijde van het boekje staat een foto afgedrukt waarop Van Gulik met zijn gibbon te zien is.

Voor de echte liefhebbers van Rechter Tie verwijs ik graag naar de website www.rechtertie.nl die geheel aan het geesteskind van Van Gulik gewijd is. Daar staat trouwens ook uitvoerige informatie over de schrijver zelf en zijn boeken.

Ik vond het een leuk boekje om te lezen. Het verhaal zit goed in elkaar, zij het dat het hier en daar nogal onwaarschijnlijk lijkt. Een aap die Rechter Tie een gouden ring komt brengen, een rijke drogist die zijn hele hebben en houden verkoopt om zich aan te sluiten bij een drietal schooiers en de aanleiding tot de moord op de rijke drogist door de achterlijke zoon van een collega-drogist vragen wel erg veel van de goedgelovigheid van de lezer. De andere romans van Van Gulik - die ook veel langer zijn - vind ik veel beter. Ik heb er tot nu toe twee gelezen (Het Chinese Lakscherm en De Parel van de Keizer) en daar was ik erg tevreden over. Desalniettemin is deze novelle een prima “appetizer” voor beginnende Rechter Tie-lezers.