Adriaan van Dis Tikkop A cette dame

II De eerste reactie
Ik heb dit boek gekozen omdat mijn nicht, die volgend jaar Nederlands gaat studeren, het ook voor haar boekenlijst gebruikt heeft en zei dat het “best te lezen” is.

Mijn eerste reactie is dat ik niet echt een goed boek vind. Ik heb het gevoel dat er een verhaallijn mist omdat er sprake is van heel veel bijzaken en de hoofdzaak pas aan het einde echt aan de orde komt. Voor de rest vond ik het wel te lezen al was het wel veel van hetzelfde in mijn ogen.


III Verdieping

Samenvatting
De zestiger Mulder komt aan in Zuid-Afrika, waar hij op uitnodiging van een vriend uit de jaren zeventig is gekomen. Deze Donald (een blanke Zuid-Afrikaan van geboorte) ontmoet hij in Parijs na een kleine veertig jaar. Mulder werd toen Marten genoemd en hij is fysiek nogal achteruit gegaan. Hij heeft een beroerte gehad, is daar weliswaar van hersteld maar hij moet veel pillen slikken. Hij neemt zijn intrede in een woonhuis in een wijk voor blanken en zijn buurvrouw Stienie waarschuwt hem ervoor weinig waardevolle voorwerpen te laten slingeren, want de kinderen uit de buurt jatten alles wat los en vast zit. Zo moet hij zijn laptop in de vrieskist opbergen. Donald, zijn Zuid-Afrikaanse vriend die hem heeft uitgenodigd, woont ook in het vissersdorp, maar dan in een wijk voor blanken. Hij is huisarts met pensioen en hij heeft een Franse vrouw Sara, die Mulder later zal ontmoeten. Daarna vertrekt ze weer naar Parijs waar ze het liefst wil blijven wonen.


Mulder verkent de omgeving die hem echter vijandig gezind is. Zo loopt hij bij één van die wandelingen een hondenbeet in zijn kuit op, waardoor hij zich als een ongewenste vreemdeling kan beschouwen..

Hij behandelt die beet oppervlakkig, maar de wond moet later toch behandeld worden in het ziekenhuis. Buurvrouw Stienie wil hem wel brengen en onderweg nemen ze op dringend verzoek van Mulder ook nog enkele andere lifters mee o.a. een jonge knul die een gebroken arm heeft. Stienie weet dat het een drugsverslaafde is en wil hem het liefst weigeren. In het ziekenhuis krijgt Mulder een injectie en een antibioticum. Op de terugweg dwingt hij Stienie om Hendrik, de jongen met de gebroken arm die in het ziekenhuis provisorisch geholpen is, weer mee terug te nemen. Ze rijden terug naar huis en daarna blijkt dat de handtas van Stieni uit de auto is gestolen. Hendrik zal daar wel schuldig aan zijn. Mulder wordt uitgenodigd op een “sundownborrel” die de blanke buren elke dag met elkaar vieren. Mulder gaat er een keer heen en hij spreekt in het Zuid-Afrikaans met de buren die het geweldig vinden. Zuid-Afrika is een heel mooi land, maar in de dagbladen overheersen de berichten over moord, diefstal, aanranding, verkrachting en corruptie. Donald die hem beloofd heeft een reisje naar het verleden te maken, belt hem af, want zijn vrouw Sara is ziek. Mulder ontmoet daarna een oesterverkoopster Charmein. Zij blijkt later de moeder van Hendrik, de tikkop, te zijn en ze verdient bovendien een centje bij als hoer. Ze wekt als ze op bezoekt komt bij Mulder om oesters te verkopen, wel zijn verloren gegane seksuele lust op. Een lustgevoel dat hij al lang niet meer kende waarschijnlijk vanwege zijn beroerte en daarna zijn pillengebruik.

Op zijn verdere zoektocht door de omgeving hoort hij van “locals” hoe men over Donald denkt (niet al te positief) en ook dat er in de leiding van de lokale overheid volop corruptie is.

Het hotel waar hij de gesprekken houdt, doet hem denken aan dat in Kaapstad, waar hij in het verleden in de parkeergarage enkele keren seks had met een Zuid-Afrikaanse hoer.

In een flashback onthult Mulder dat hij in Parijs verliefd is geraakt op Cathérine. Zij was de dochter van een Zuid-Afrikaanse blanke wijnboer. Maar ze had zich aangesloten bij de Fraternité die de apartheid van Zuid-Afrika wilde bewerkstelligen. Mulder had een keer op simpele wijze een middeleeuws handschrift uit de bibliotheek ontvreemd. Hij wilde het verkopen en de opbrengst voor het goede doel van het verzet bestemmen. Maar de broederschap was daardoor teveel in de media gekomen en de leider had hem koeriersdiensten naar Zuid-Afrika laten vervullen, zodat hij een tijdje buiten beeld is. De relatie met Cathérine was destijds geheim, omdat het in de Fraternité verboden was een relatie te onderhouden.

Op een van de dagen daarna gaan Donald en Mulder samen de omgeving verkennen. Op het strand ontdekt Donald dat er een scheepje ligt van waaruit drugshandel/ drugsmokkel wordt gepleegd. Mulder herkent de jongen met de gebroken arm in het gips. Donald wordt woest op de autoriteiten die niets aanpakken in het vissersdorp. De corruptie viert hoogtij. Hij laat nu de burgemeester waarschuwen dat er binnen het dorp in drugs gehandeld wordt. Maar die verwijt hem dat hij niet op zijn eigen terrein blijft. Bij thuiskomst ontmoet Mulder Sara die vertelt dat ze heel vaak heen en weer vliegt tussen Parijs en Zuid-Afrika. Een dag of wat later is ze inderdaad weer vertrokken en misschien blijft ze wel in Parijs. Mulder en Donald praten over de toekomst van Zuid-Afrika. Is hun droom uitgekomen? Nee, het land gaat ten onder aan corruptie en valse beloften van de leiders. De kinderen komen in aanraking met drugs (tik) en criminaliteit viert hoogtij. Ook Donald heeft zijn droom niet zien uitkomen. Hij woont immers ook in een villa in een wijk voor blanken. Zelfs de zwarten voor wie hij opgekomen is, moeten hem niet.

In het hotel is een koffer van een blanke gestolen en Mulder gaat in de wijk voor zwarten op zoek naar Charmeine. Hij ziet ook Hendrik die weer stoned is. Hij neemt zich voor de jongen financieel te steunen door hem een opleiding te geven: hij belt zijn bank in Parijs (waar het herfst is- blz. 102) om te vragen hoeveel geld hij nog heeft. Hij moet wel gaan uitkijken, want de koersen staan slecht (kredietcrisis?) Hierover krijgen Donald en Mulder onenigheid die echter een paar dagen later alweer bijgelegd is, wanneer ze samen een deel van de zogenaamde geheugenreis gaan maken. In een gecodeerde boodschap die hem terug doet denken aan de Parijse tijd, is Mulder daartoe uitgenodigd door Donald. Donald beweert dat je herinneringen zullen terug komen als je de plaatsen opnieuw bezoekt. Zo gaan ze o.a. langs het huis van Cathérines ouders, waar Mulder (Marten met zijn verzetsnaam) vaak geweest is.

Bij toeval was hij in Parijs achter de echte naam van Donald gekomen: Stephanus Louis Treghardt. Zo was hij te weten gekomen dat de vaders van Donald en Cathérine bevriend waren. Door een slordigheid was hij op een keer de envelop vergeten die hij moest ophalen en daardoor was de beweging in feite verraden, maar ook omdat Donald zijn eigen handschrift op de envelop had getoond. Catherine was opgepakt en had vijf jaar vastgezeten. Echt verraad was het niet geweest, maar toch voelde Marten zich schuldig aan de situatie.

Hij praat met Donald over de rechtvaardiging van hun verzet. Donald had er vroeger in geloofd maar bij zijn terugkeer had hij ook wel getwijfeld. Hij was een kind tussen twee culturen geworden. Wanneer ze terugrijden worden ze tegengehouden, want tijdens hun afwezigheid is er een stormvloed geweest en het halve vissersdorp staat onder water. Charmein is gewond door de stormvloed. Wanneer ze haar opzoeken in het ziekenhuis , weet ze niet waar Hendrik is gebleven. De villa van Mulder is zijn dak kwijt en het huis van Donald wordt beklad door arme vissers en andere lokale bewoners. Het verzet tegen hem groeit. Mulder heeft zich het lot van Hendrik (de tikkop) aangetrokken en wil net zo lang blijven tot ze hem gevonden hebben. Onverwacht keert Hendrik terug en zowel Donald als Mulder gaan aan de slag.


Hendrik moet natuurlijk eerst afkicken en zijn onaangepaste gedrag afleren. Af en toe raakt hij in een psychose. Maar later ontdekt hij de genoegens van het internet en dat vindt hij reuze interessant. Mulder leert hem ook dat hij steeds langer onder water kan blijven. Maar ook deze handelingen keurt de lokale bevolking af: ze zien twee blanke mannen die een bruine jongen in huis hebben gehaald. Ze verdenken hen van homoseksuele praktijken en het verzet groeit weer in het vissersdorp. Bovendien gooien ze drugs over de omheining om Hendrik weer verslaafd te krijgen. Maar er is een duidelijk verschil in levensopvatting tussen Donald en Mulder. Donald is streng en gelooft in een harde lijn (ook destijds in Parijs) Mulder houdt niet van fanatisme. Op een avond gaan ze flink aan de drank en ze bespreken hun Parijse zonden. (seks , drugs and rock and roll)

Donald praat over zijn betrokkenheid met de inwoners van het dorp, maar Mulder prikt er door heen. Donald woont gewoon in het vakantiehuis van zijn ouders en hij zet ook zijn vraagtekens bij het gedrag van Donald. Ze praten over het verraad in de Fraternité: beiden biechten hun slordigheid met de bewuste envelop van vroeger en verraad blijkt dus eigenlijk meer een slordigheid te zijn geweest. Aan het einde van de avond zijn ze stomdronken. De volgende dag is Hendrik verdwenen en hij heeft alles van waarde gewoon mee gejat (laptop en föhn) Hij is gewoon een junk gebleven. Bovendien wordt er een aanklacht tegen de dokter ingediend vanwege het verblijf van Hendrik in zijn villa.

Donald en Mulder verlaten het dorp en vertrekken naar het hotel in Kaapstad, waar Mulder vroeger het hoertje had geneukt in de garage. Hij had haar ook een keer het hotel willen in smokkelen, maar ze was door de mand gevallen bij enkele vragen van de kelners. Ze ging voor een Amerikaanse door, maar ze wist niet waar LA voor stond.

Mulder constateert dat Donald nu eigenlijk nergens meer bij hoort: het dorp waar hij vroeger voor heeft gestreden, wil hem niet meer. Ze nemen afscheid van elkaar met een soort padvindersgroet.

Mulder heeft tijdens zijn eerste dagen in Zuid-Afrika een kaartje van een prikbord in een supermarkt afgehaald waarop stond dat je een gevangene een brief zou kunnen schrijven. Hij gaat die brief nu schrijven aan een willekeurige gevangene. Hij moet twee keer opnieuw beginnen , maar de derde keer schrijft hij een brief over de gevangenissen waarin de leider van de Parijse beweging Duriez heeft gezeten. Hij neemt afstand van het fanatisme van Duriez. Hij spreekt de gevangene moed in om hem in een mooie toekomst te laten geloven. Hij doet de brief ook daadwerkelijk op de bus. Hij neemt zich voor mensen te laten zijn zoals ze zijn en hun niet zijn eigen waarden en normen op te dragen. Van een afstandje mensen bekijken zou het beste zijn. Misschien zou hij in Parijs ooit nog een Cathérine terug kunnen vinden.

Op het vliegveld ontmoet hij nog een Nederlandse zakenman die het over de invloed van de islam heeft en die ook nog een bang is dat de zwarten het in Afrika helemaal zullen overnemen. Mulder zegt dat dit laatste wel de bedoeling is. Daarna scheiden hun wegen. Mulder beseft dat het nog niet meevalt om je niet met de ander (de medemens) te bemoeien.


Hoofdpersonen
Mulder is de hoofdpersoon van het verhaal. Hij is een man in de zestig die onlangs een beroerte heeft gehad waardoor er gaten in zijn geheugen zijn gevallen, deze probeert hij op te vullen in Zuid-Afrika. Vroeger heeft hij in een de Fraternité gezeten, al heette hij toen Marten en werd daarvoor naar Zuid-Afrika gestuurd. Zijn grote liefde Chatérine komt daar oorspronkelijk ook vandaan. Hoewel ook herinneringen van haar terugkomen wil Mulder hier niet over praten.

Hij is een man die graag anderen helpt, zoals Hendrik. Hij is een vrouwenversieder en is niet graag afhankelijk, daarom wil hij ook niet bij Donald in het huis logeren. Daarnaast is het een vredelievende man, hij houdt niet van hardhandige middelen. Dit zie je aan de ruzies die hij voert met Donald over de behandeling van Hendrik.


De ontwikkeling die Mulder doorgaat is het terugvinden van zijn geheugen.

Donald is de vriend waar Mulder gaat bezoeken in Zuid-Afrika. Hij heeft een Franse vrouw die Sara heet. Hij is een Zuid-Afrikaan van origine en woont in het geërfde zomerhuis van zijn overleden ouders. Vroeger zat hij ook in de Fraternité, maar nu richt hij zich op het dorp waar hij in woont. Hij heeft medicijnen gestudeerd en is nu een gepensioneerde huisarts. Hij helpt de mensen in het dorp, al moet alles wel op zijn manier gebeuren.

Het is een strenge man. Hij duld geen onzin, pakt iedereen met een harde hand aan, ziet veel dingen somber in en alles moet op zijn manier of niet. Een voorbeeld hiervan is hoe hij Hendrik behandeld wanneer hij in zijn huis woont om af te kikken.

De ontwikkeling die Donald doorgaat is dat hij inziet dat de mensen in het vissersdorp niet te helpen zijn, uiteindelijk overweegt hij dan ook het dorp te verlaten.

Hendrik is de zoon van Charmeine en zijn vader is Taiwanees. Door zijn andere uiterlijk en doordat zijn moeder een prostitué is wordt hij als uitschot behandeld in het onderdorp. Volgens Donald is het een slimme jongen, daarom probeert Donald hem te helpen met bijvoorbeeld een studiebeurs. Ondanks zijn talent is Hendrik verslaafd aan tik, een erg schadelijke drug. Van zijn persoonlijkheid merk je niet veel omdat hij of onder de invloed van drugs is of aan het afkicken is.

Hendrik maakt een tijdelijke ontwikkeling door. Tijdens zijn afkick periode onderzoekt hij een hoop op het internet en probeert zijn eigen mening te vormen. Daarnaast zoekt hij zijn eigen stijl. Uiteindelijk loopt hij weg en raakt weer opnieuw aan de drugs.

De relatie tussen Mulder en Donald gaat terug naar de jaren zeventig waar Donald de mentor was van Mulder. Door hun verschillende karakters en opvattingen duurt het even totdat de mannen vrienden worden. Hun relatie veranderd iets in Zuid-Afrika omdat ze elkaar in een ander licht en van een andere kant zien. Ze verzoenen zich dan ook op het eind.

De relatie tussen Mulder en Donald en Hendrik is dat ze Hendrik proberen te redden, al is het om andere redenen. Mulder omdat het Charmeine’s zoon is en Donald omdat hij Hendrik zijn potentieel wil laten ontwikkelen. De relatie tussen hun is autoritair.

Ik vind Mulder het meest sympathiek omdat hij iedereen probeert te helpen en met iedereen het beste voor heeft. Hendrik vind ik het minst sympathiek omdat ik het dom vind dat hij niets met zijn leven doet, al heeft hij de hersens om grote dingen te bereiken.

Ik beoordeel hun gedrag subjectief. Ik kijk ook vanuit mijn eigen opzicht en ikzelf heb ambities, daarom vind ik het stom dat Hendrik er geen heeft en zijn leven bedwelmd doorbrengt.



Ruimte
Het verhaal speelt zich af in een vissersdorp in Zuid-Afrika bij de Kaap. Het is een dorp met veel armoede en dat is af te zien aan de huizen. De zwarten wonen in het onderdorp en de witten wonen in de hoger gelegen duinen met veel bescherming rondom hun huis, tegen de dieven. Het dorp is omringt door duinen en strand. De dichtstbijzijnde supermarkt is meer dan een uur rijden. De ruimte is belangrijk voor de gebeurtenissen, onderwerpen die spelen in Afrika. Het is ook belangrijk voor Mulder, het is namelijk de streek waar hij ook heen is geweest voor het verzet. De duinen zijn belangrijk omdat dat is waar Donald woont en waar ze wandelingen maken.


Tijd
Het speelt zich af in 2009 en 2010. Op de laatste bladzijde staat “Kaapstad – Parijs, januari 2009 – augustus 2010”. Dat is belangrijk voor het verhaal omdat de Apartheid in Zuid-Afrika al verdwenen is in de grondwet. Zwarten krijgen dan ook steeds meer invloed in Afrika, al gaat het met mondjesmaat.

Het is een verhaal in chronologische volgorde met redelijk veel flashbacks. De flashbacks gaan terug naar Mulders tijd in de Faternité, Parijs, zijn tijd in Zuid-Afrika en naar tijden die hij doorbracht met verschillende vrouwen.

Er is sprake van een openeinde. Hendrik loopt weg en dat is het laatste wat je van hem hoort. Mulder heeft net een brief geschreven naar een man in de gevangenis, hier hoor je ook niets meer van. En je weet niet hoe het afloopt met de zaak die is aangespannen tegen Mulder en Donald door geruchten die de ronde gingen over wat ze met Hendrik uitspookte.

Bladzijde 133; “Laarsjes tikten op de tegels. Chatérine speelde voor Parisienne. Ze droeg een witte trapeziumjurk , zwart afgebiesd – van top tot teen Courrèges. Een beetje te bloot voor de blanke zeden, maar volgens haar moeder ‘helemaal Chatérine’”.


Perspectief
Het verhaal wordt verteld door een verteller in de verleden tijd.

Bladzijde 12; “Mulder staarde leeg naar buiten, moe van de reis. Hij had alle hulp om zich te installeren afgewezen.”

Het perspectief is onbetrouwbaar. Je leest alleen de gedachten en gebeurtenissen die Mulder heeft en meemaakt. Je leest het verhaal dus wel vanuit Mulders perspectief. Hierdoor wordt je beïnvloed doordat je het verhaal maar van één kant ziet en je conclusies moet trekken uit de waarnemingen van Mulder, die misschien wel niet kloppen.


Stijl
Nee, er is in het Nederlands is er geen sprake van opvallend taalgebruik. Er zijn alleen wel stukjes in het Frans, Duits, Engels en Afrikaans. Dit taalgebruik past bij de personages. Mulder spreekt al deze talen. Hij sprak bijvoorbeeld Frans met Chatérine en met Donald spreekt hij een mengelmoesje van Frans, Engels en Afrikaans. Het meeste wordt overigens wel in het Nederlands vertaald.


Bladzijde 84; “Julle vermoor ons dorp! How about that.”


Thematiek
“Tikkop”is een verhaal over vriendschap, verraad, desillusie en een kind tussen twee culturen.

Donald en Mulder waren bevriend in de zeventiger jaren in Parijs, toen beiden in een beweging zaten die Zuid-Afrika wilde bevrijden van de apartheid. Een Zuid-Afrikaanse dochter van een wijnboer was de geheime relatie van Mulder. Ook zij zat in de beweging. Om indruk te maken steelt hij een middeleeuws handschrift, dat later weer gewoon wordt teruggegeven aan het museum zonder dat Mulder dat geweten heeft. Dan is hij niet langer gewenst in Parijs en moet hij koeriersdiensten naar Zuid-Afrika vervullen (paspoorten smokkelen ed. in oude, uitgeholde Bijbels) Maar de beweging is wat amateuristisch en de leden ervan (Donald en Marten) zijn wat slordig.

Wat door de beweging lange tijd als verraad werd beschouwd, blijkt veertig jaar later aan toeval en slordigheid te wijten te zijn. Toch zijn er andere vormen van verraad die in het verhaal een rol spelen. In de droom die de jonge mannen hebben gekoesterd kwam niet voor dat de lokale bestuurders later ook weer heel corrupt weren en de bevolking niet gaven waar zij recht op had (bijv. de visquota worden in het dorp waarin Donald woont) verkwanseld.

Daardoor is er geen hoop op een betere toekomst een worden de kinderen van het dorp aan de drugs gebracht. Uit een soort schuldgevoel besluit Mulder de jonge Hendrik te helpen, maar dat valt niet mee. Hij wil hem financieel steunen, maar het opvoedingsproject valt bij de lokale bevolking niet in goede aarde. Dokter Donald wordt zelfs van bepaalde praktijken beschuldigd.

Is de droom die ze hebben gehad uitgekomen? Nee, Zuid-Afrika is een mooi land wat natuur betreft, maar het is ook een verkeerd land. “ Het nieuw Zuid-Afrika”was een beet in zijn kuit, verborg zich achter hoge muren, dook naar verboden schelpen, hoereerde en snoof zich stom. Mooie toekomst” (denkt Mulder op bladzijde 62) Het is een land waarin Donald altijd het gevoel krijgt tussen twee culturen te leven. Dat is de prijs van zijn verzet in zijn jeugd. In het vissersdorp wil hij opkomen voor de vissers, de drugshandel aanpakken, maar de burgemeester werkt hem tegen, de vissers komen in opstand en de goed bedoelde actie om Hendrik een betere opvoeding te geven en af te laten kicken , is eigenlijk het symbool van de strijd die ze in Parijs hebben gevoerd. Donald kiest voor de strenge aanpak, Mulder voor de soepele. Maar de bevolking pikt het niet dat twee blanke mannen een bruine “zoon” in huis hebben. Daarom is “Tikkop” toch vooral ook een roman over het verschil tussen de eerste wereld en de derde wereld. Die twee zullen elkaar nooit echt “ontmoeten.”

Illusies worden op die manier desillusies. Voor Donald geldt dat nog meer dan voor Mulder. Donald heeft een Franse vrouw die ook maar het liefst terug wil, wat zijn dualistische gevoelens verscherpt. Mulder heeft zich nooit gebonden aan een vrouw.

Na het debacle (ook van de teloorgang in de vriendschap) neemt Mulder zich voor de mensheid haar gang te laten gaan en zich er moreel niet mee te bemoeien. Hij belooft zichzelf alles van een afstandje te bekijken. Maar een dag later neemt hij het in de discussie met een Nederlander over de invloed van de islam en de apartheid toch weer op voor de onderdrukte partij. Het valt niet mee om je er niet mee te bemoeien.


IV Beoordeling
Ik zou niet zo snel een boek lezen van dezelfde auteur, het is en blijft Nederlandse literatuur. Maar voor een Nederlandse schrijver vind ik hem niet slecht. Ik vond het interessant om over dit onderwerp te lezen en het verschil tussen zwart en blank, het te kort aan het opvolgen van mensen rechten en leed in de derdewereldlanden zet me wel aan het denken en daar hou ik wel van. Ik vind wel dat hier iets meer de nadruk op mocht liggen, ik had nu het idee dat het boek een beetje over niets ging. De verhaallijn was moeilijk te vinden en te volgen en dit maakte het soms een beetje saai om te lezen.


De passage die mij het meest aanspreekt zijn de passages met Hendrik erin. Dat is waar de meeste vordering in het verhaal zat en waar Mulder niet een beetje rondhing. Daarnaast vond ik het interessant om over zijn ontwikkeling te lezen, fictie of niet.

Ik zou dit boek wel aanraden aan een klasgenoot van me. Het is geen moeilijk boek om te lezen en ik heb me er niet aan geërgerd, wat ik bij de meeste literatuur wel heb. Daarnaast wordt er ook niet veel in gezeurd wat ook veel voorkomt in literatuur.