1 Primaire gegevens: Auteur: Frans Kellendonk
Titel: Mystiek lichaam
Ondertitel: -- Motto: -- Aantal bladzijdes: 207
Verschenen in: 1986
Leestijd: ± 15 uur 2 Waarom heb ik dit boek gekozen? Ik heb dit boek gekozen, omdat ik het moet lezen voor nederlands en levensbeschouwing. Ik had geen tijd en geen zin om nog een ander boek te lezen. 3 Titel, ondertitel en motto: De titel van de roman verwijst naar het joodse denkbeeld van het verbond tussen god en de mensen, een gemeenschap van levenden en doden, die zich voortplant en zo op weg is in de tijd. Ondertitel en motto komen in het boek niet voor. 5 Tijd en plaats: Het boek is in ’86 geschreven, het verhaal speelt zich denk ik ook ongeveer in die tijd af, want Broer die homoseksueel is, wordt daar vreemd op aangekeken, maar komt er wel gewoon voor uit. Het verhaal speelt zich voornamelijk op de Doornenhof af, als het verhaal van Broer verteld wordt komen New York en Brussel ook nog aan bod.
6 Thema‘s: Het thema van het boek is het gezinsleven en de bijbehorende problemen, maar welke dat zijn verschilt per personage. 7 Motieven: Enkele motieven die in dit boek voorkomen zijn: Vader-zoon relaties, zoals de relaties tussen A.W. Gijselhart met Broer en Pechman met zijn zoon. Winst, zowel in geld, daar let Gijselhart nogal op, als in een discussies, want die lopen vaak hoog op tussen Gijselhart en Prul. Ruzie kun je ook zien als een motief, want dat is er vaak tussen bv. Gijselhart en Prul of Broer en tussen Broer en zijn vriend. Ook de dood vind ik een motief, vooral Broer denkt hier erg veel over na, maar ook Gijselhart nadat Prul hem heeft verlaten. 8 Personen: De belangrijkste personen die in het boek voorkomen zijn: A. W. Gijselhart: Hij is de vader van Prul en Broer en een weduwnaar. Hij woont alleen op de Doornenhof en is altijd bezig met zijn geld, hij is miljonair en is daar zeer trots op. Hij houd ervan om met Prul te kibbelen en leeft dan weer helemaal op, net als nadat de zoon van Prul geboren is en zijn leven eindelijk compleet is. Voordat Prul terug komt, is hij eenzaam en chagrijnig, maar na de terugkeer van zijn dochter geniet hij weer van het leven en is hij niet meer zo geobsedeerd door zijn geld. Prul (Magda): Zij is de geliefde dochter van Gijselhart, ze heeft zeer veel mislukte relaties achter de rug en keert af en toe terug naar haar vader. Hij heeft haar kamers op de Doornenhof bewaard en noemt ze het ‘Prulmuseum’. Ook dit keer heeft ze een relatie met een man achter de rug, die ze vijfendertig duizend gulden geleend heeft. De grote verrassing is dat ze zwanger is van Bruno Pechman, een jood. Pechman: Komt pas naar de Doornenhof nadat zijn zoon is geboren, die dan helemaal opleeft. Hij is doodsbang voor Broer die hem met een buks heeft bedreigd. Uiteindelijk sluit hij vriendschap, maar vertrekt later toch met Prul en zijn zoon naar Zwitserland. Broer (Leendert): Hij is homoseksueel en woont in New York met zijn grote liefde. Maar als zijn vriend doodgaat besluit hij, met dezelfde ziekte besmet, terug te keren naar de Doornenhof. Daar wordt hij onwillig opgevangen door Gijselhart. Hij heeft zeer eigenzinnige gedachten over de dood. Wanneer Prul met Pechman vertrekt naar Zwitserland blijft hij, wachtend op de dood, achter met Gijselhart. 9 Structuur van het boek: Het boek is opgebouwd uit drie delen: Valse lente, De moederkerk en De geschiedenis. Ieder deel telt vijf of zes hoofdstukken. Hoewel de verhaallijn overwegend chronologisch wordt afgewikkeld, is het midden van de roman, de geschiedenis van Broer vanaf het moment dat hij ‘beleidend‘ homosexueel wordt, als uitvoerige flash back bijna een verhaal ìn het verhaal. Ook in het eerste deel wordt een aantal malen naar het verhaalverleden teruggeblikt. Een belangrijk facet van de roman is de – zeer afstandelijke – verteltrant. De (alwetende) verteller is voortdurend nadrukkelijk aanwezig, onder meer in de ironische toon waarop hij het doen een laten van de gijselharten schetst. Hij lijkt daarbij ‘aan de kant van‘ vader en zoon Gijselhart te staan, want alleen bij hen wordt de lezer een blik op hun innerlijk gegund; de rest laat zich uitsluitend via haar gedragingen kennen. In het laatste deel staat de verteller twee keer het woord af aan ‘de Geschiedenis‘. 10 Eindoordeel: Het onderwerp: Het boek heeft meerdere onderwerpen, zoals: homofilie en een vader- dochterrelatie. Ik vond het interessante onderwerpen. De onderwerpen zijn niet echt herkenbaar in mijn eigen belevingswereld, omdat het allemaal nogal rare onderwerpen zijn. Het boek heeft mij wel aan het denken gezet over homofilie, want als zelfs de homo in het boek zo over homofilie denkt, dan is het niet zo normaal als ik dacht. Ik heb geen andere mening gekregen over bepaalde onderwerpen, omdat ik over het meeste nog niet had nagedacht. De onderwerpen werden met voldoende diepgang behandeld. Ik zou niets hebben veranderd aan het boek. Ik ken geen films over hetzelfde onderwerp en ik ken ook geen boeken over het onderwerp. De gebeurtenissen: De gebeurtenissen waren in het boek belangrijker als de gedachten van personen. Het aantal gebeurtenissen was goed. De meeste gebeurtenissen waren abnormaal, maar wel geloofwaardig. Ook was het een verrassend boek. Ik vond het heel erg ranzig toen Broer het lymfevocht van de rijpere jongen opdronk, ik ging echt bijna over mijn nek. De meeste gebeurtenissen vond ik wel interessant omdat ik nog nooit op de manier van Magda, Broer of A.W. Gijselhart naar het leven heb gekeken. Ik vond het einde erg raar. Ik weet niet precies of het nu betekent dat Broer graag dood wil, of dat Broer zijn AIDS gaat verspreiden. De personen: De personen waren heel erg apart, maar kwamen op de een of andere manier toch wel levensecht over. Ik kon me niet echt goed inleven in de hoofdpersonen, omdat ze echt heel rare denkbeelden hebben. Ik herkende geen eigenschappen van de hoofdpersonen in mezelf of in iemand van mijn omgeving. Ik ben wel beïnvloed door Broer en Magda, omdat zij zo apart over homo’s dachten. Ik vond A.W. Gijselhart een beetje een irritante man, maar toch leefde ik met hem mee, omdat het natuurlijk ook niet makkelijk is als je Magda en Broer als kinderen hebt. Magda vond ik een gestresst persoon, maar ze had wel een uitgesproken mening, dat is wel positief. Ik vond Broer eigenlijk wel de sympatiekste persoon, maar hij was wel onaardig tegen Magda, dus alles was nogal complex. Ik zou de hoofdpersonen niets anders laten doen als ik de auteur was. De opbouw: Het was een vrij lastig boek om te lezen, dat kwam omdat er soms hele lange monologen in zaten. Sommige stukken moest je echt twee keer lezen om ze te begrijpen. Het boek had niet echt spanning, maar wel humor. Het einde was onbegrijpelijk. Het taalgebruik: Het taalgebruik is per hoofdpersoon anders, maar is over het algemeen best moeilijk. Sommige gebeurtenissen werden helder beschreven, bij andere moest je gokken wat er gebeurd was. Er zaten niet echt opvallend veel dialogen in, ze werden in ieder geval op een natuurlijke wijze meegegeven, wel veel monologen. Sommige fragmenten vind ik wel leuk om te onthouden, zoals bijvoorbeeld dat Broer de jood op staat te wachten met een buks. Of toen Broer de brief van Magda kreeg waarin ze zei dat ze zwanger was, het commentaar van Broer was zo leuk: Dat ze een kind krijgt in de regeling voor Kansarme Magda’s, Ok……. Wat ik ook blijf onthouden of ik nu wil of niet is het fragment dat broer het lymfevocht van de rijpere jongen opdrinkt, dat is echt heel smerig.
11 Recensies: Schrijver Kellendonk, Frans
Titel Mystiek lichaam : een geschiedenis
Jaar van uitgave 1986
Bron Brabants Dagblad
Publicatiedatum 31-05-1986
Recensent J. Huisman
Recensietitel Kellendonk fascineert
Mystiek lichaam, de nieuwe, langverwachte roman van Frans Kellendonk, is een literair hoogstandje dat het de lezer niet altijd even gemakkelijk maakt. Maar laten we eerlijk zijn: Kellendonk zelf heeft er ook niet met een Jantje van Leiden van afgemaakt. De roman zou veel eerder hebben moeten verschijnen, als Gijselhart, maar zowel het tijdstip van de geboorte als de naam van het boek werden veranderd. De schrijver gaf zijn manuscript niet uit handen alvorens het was zo als hij het wilde. Kellendonk debuteerde in 1977 met de verhalenbundel Bouwval. Hij is een schrijver die niet alleen een verhaal vertelt; Kellendonk wil ook iets zeggen over de wereld waarin we leven en zijn ideeën daarover. Hij is dus geen realist die eenduidige verhalen en romans schrijft. Knap stilist
Wie zijn eerste roman De nietsnut (1979), het 'spookverhaal' Letter en geest (1982) en zijn verhalenbundel Namen en gezichten (1983) las, kan weten dat Kellendonk een heel bijzondere schrijver is die niet mikt op het grote publiek. Daarvoor is hij een te knap stilist, terwijl de compositie van zijn boeken te ingenieus is om een zeer grote schare te kunnen bekoren, zoals het de simpeler werkende Maarten 't Hart wel lukt. Maar laat ik vooropstellen dat één ding duidelijk is bij Mystiek lichaam, door Kellendonk 'een geschiedenis' genoemd: de roman is zelfs voor wie rechttoe rechtaan leeft een belevenis. Kellendonks vlijmscherpe zinnen en zijn groot gevoel voor humor maken Mystiek lichaam tot een leesavontuur van de eerste orde. Verbond

Waar gaat het boek over en wat heeft die geheimzinnige titel te betekenen? Eerst de titel. Met het mystieke lichaam wordt bedoeld het verbond van man en vrouw die getrouwd zijn, één lichaam moeten worden en in dit verbond vergelijkbaar zijn met het verbond 'van God met zijn volk'. De roman gaat over het huwelijk, het samenleven van mensen, in dit geval toegespitst op vier personen. Dat zijn: de zestiger Gijselhart, een weduwnaar, bezeten van geld; zijn dertigjarige, onaantrekkelijke, dwarse dochter Magda, arts van beroep en ongehuwde moeder; de homofiele zoon des huizes Leendert (Broer), onbetrouwbaar, kunstcriticus en, net als pa, verslingerd aan geld. Als laatste is er de onsympathieke joodse werkloze arts Bruno Pechman, de verwekker van Magda's kind. De uitgever noemt het boek een roman 'over de economie van de liefde'. Daarover handelt Mystiek lichaam, terwijl dat thema weer is onderverdeeld in zaken als homofilie, huwelijk, geldzucht, christendom, feminisme. Aan het begin van de roman woont de vader nog alleen op het buiten Doornenhof, een naam die naarmate de lectuur vordert, meer gaat betekenen. De bijbelse motieven en verwijzingen zijn legio. Verloren zoon
De vader woont alleen en koestert zijn geld, zijn miljoen, zijn schrootberg. Liefde kent hij niet; zijn vrouw trouwde hij destijds 'voor de grap' en zijn dochter werd bij de geboorte meteen met Prul aangesproken omdat ze zo slecht oogde. Toch komt zijn Prulletje terug, zwanger en al. Ook de verloren zoon komt uit Amerika het oude nest bezoeken nadat zijn vriend aan aids is bezweken. Uiteindelijk voegt zich de joodse arts Pechstein bij de drie om, na verloop van tijd, met Magda en het kind Doornenhof te verlaten. De gelukkige oude vader, eindelijk weer plezier scheppend in het leven door het kind in zijn huis, wordt wreed verlaten. Zijn dochter geeft de voorkeur aan de malafide Pechstein die haar al eerder 35-duizend gulden heeft afgesnoept. Het is duidelijk dat Kellendonk in zijn roman tot uitdrukking wil brengen hoe hij denkt over tal van zaken. Zijn inzichten zullen niet alle belanghebbenden -- gehuwden, joden, homofielen, christenen, geldwolven -- even best bevallen. De ongebruikelijke en groteske familiegeschiedenis is de kapstok waaraan de schrijver zijn ideeën ophangt. De roman telt vele groteske situaties. Ik denk aan de ontvangst van Pechstein op Doornenhof, het etentje van Magda met haar vader, waarbij een acculader als wettig betaalmiddel wordt gebruikt en de scène die beschrijft hoe Gijselhart zijn dochter laat martelen met een oliekachel die hij ter wille van de centjes met verkeerde olie heeft gevuld zodat het verbruik beperkt blijft. De wereld van de familie Gijselhart is een bizarre wereld/ Vader zelf formuleert het in een monoloog heel mooi: "Het leek wel of de hele natuurlijke orde in gruzelementen was gevallen en al die gruzelementen weer verkeerd aan elkaar waren gelijmd." Toch heeft de harde en provocerende roman ook vertederende kanten. Allereerst is er de schitterende humor die Kellendonk uitgekiend gebruikt. Vervolgens gloort er het sprankje hoop dat doet geloven dat mensen die niet kunnen genieten, maar slechts geld beheren, toch aardige kanten kunnen krijgen zodra er een kind om de hoek komt kijken. Ook Pechstein verliest sommige hinderlijke trekjes door toedoen van de baby. Overdreven gesteld kun je constateren dat het moederschap van vitaal en enig belang is. Aan die norm worden in Mystiek Lichaam vele zaken getoetst. Vooral de 'mannelijke waanwereld' neemt Kellendonk genadeloos op de hak. Kellendonk heeft een fascinerende roman geschreven die de clichématige wereld van de lezer behoorlijk door de war gooit. Citaat
Elke woensdagmiddag moest Broer op een gammele Corona schrijfmachine stapels brieven uittikken.. Die brieven besloten onveranderlijk met de zin: "Mocht u in gebreke blijven, zoo aarzel ik niet om een advocaat in den arm te nemen.' Gijselhart was ouderwets gul met woorden en spelling, die toch niets kostten. Broer reed op een geconfisqueerde fiets. Wanneer hij de straat op ging was hij altijd bang dat hij de eigenaar zou tegenkomen. De tweedehands schaatsen die hij in november kreeg werden een maand later weer verkocht omdat zijn vader er een tientje winst op kon maken. Broer had het leer opgepoetst, de ijzers met staalwol spiegelglad gewreven en ingevet. De schaatsen werden van een brandende schoonheid toen ze weg waren. De wereld van zijn vader was er een waarin je niet genieten mocht, alleen beheren. Alles moest vroeg of laat en liefst vroeg worden geliquideerd tot geld. Hoe meer geld, des te beter rentmeester." Schrijver Kellendonk, Frans
Titel Mystiek lichaam : een geschiedenis
Jaar van uitgave 1986
Bron Brabants Nieuwsblad
Publicatiedatum 23-05-1986
Recensent Han Steendijk
Recensietitel Homofilie als parodie
Frans Kellendonk (geb. 1951) staat beslist niet bekend als een makkelijk auteur. Soms is dat voor literatuurkenners voor een gedeelte gebonden aan de schijversstroming waarbij hij wordt ingedeeld: De Acedemisten, die zich rond het tijdschrift 'De Revisor' schaarden. Het 'maakbare' van literatuur kreeg iets nadrukkelijks dat ten koste ging van de spontaniteit. Het aanbrengen van structuren is bij onder anderen Matsier, Meysing, Kooiman geen middel maar schrijfdoel op zich. Jeroen Brouwers heeft ze in zijn polemische geschriften ('Kladboek', 'Vechten tegen de bierkaai') flink de mantel over uitgeveegd. Toch kom je Kellendonks debuut, 'Bouwval' (1977) opvallend vaak tegen op literatuurlijsten van jonge mensen en dat is verklaarbaar: Kellendonk heeft in die uitgaven het ordenen van feiten verpakt in een vanuit kinderogen beschouwde onderhoudende familiegeschiedenis. Voor de tienjarige Ernst, die zich als kroonprins beschouwt, wordt die illusie desillusie, omdat hij ook wel besmet zal zijn met de heersende familiegeest van slapte, van Jan Salie. Spanning
In Kellendonks nu verschenen 'Mystiek Lichaam' is de auteur er prima in geslaagd om structuur aan te brengen en toch niet uit te komen met een acedemisch aandoende verhandeling. De familiegeschiedenis van de 66-jarige vrek, A.W. Gijselhart, van wie de auteur zegt: 'Geld was zijn religie' is met vaart en spanning gepresenteerd en laat zich makkelijk lezen. Kellendonk heeft in deze roman heel wat visie op de essentie van het menszijn verwerkt. De belangrijkste - in ieder geval de opvallendste - is zijn nadrukkelijke stelling dat de homofilie een parodieliefde is. In het verhaal is dat verwerkt vanuit het perspectief van Gijselharts zoon Leendert, die een soort makelaar in kunst in Amerika is en die een langdurige homofiele relatie heeft met 'de jongen', die uiteindelijk uitloopt in de 'bevruchting' van die jongen met Aids, dat staat voor dood. Homofilie draagt niet bij tot de Geschiedenis van de mensheid, omdat ze geen leven voortbrengt, maar juist dood, hier wel wat modisch benadrukt, geconcretiseerd in de recente zogeheten 'homoziekte'. Het metafysisch doel van een ieder is voortgang verschaffen aan het leven door dat door te geven. Homofilie heeft dat eeuwige niet en gaat dan de man-vrouw-relatie uit armoede imiteren, overdrijven zelfs. De liefde van de homofiel wordt zelfs naäperij: "Nergens ontmoet je zoveel Don Juans en nymfomane hotemetoten als juist daar. Hofmakerijen, echtverbintenis, compleet met trouw totterdood - "Alle vormen en conventies die zijn voortgekomen uit de zorg om het kroost, worden er - in homokringen H.S. - zonder enige noodzaak en daarom lachwekkend geïmiteerd." Kellendonk verklaart het artistiekerige gedrag van veel homo's uit de hang naar iets metafysisch, dat in onze wereld moeizaam te vinden is, maar in de kunst is dat eeuwige nog wel enigszins aanwezig. Geschiedenis

Hierboven schreef ik bewust 'Kellendonk verklaart', want in deze roman is de auteur nadrukkelijk aanwezig. Hij spreekt niet alleen door zijn verhaalfiguren heen (sterk bij Leendert), maar soms schuift hij ze ook ronduit terzijde en neemt als 'klerk' zelf het woord (133 en 152). Het is toch een koud kunstje voor een klerk om deze geschiedenis zo te verschrijven dat het familiegebeuren op Gijselharts landgoed 'De Doornenhof' gezellig bleef? Maar er is nu eenmaal geen geschiedenis, alleen dè Geschiedenis van de mens en daaruit zijn homofilie en Jodendom niet weg te schrijven en 'Flikkerij en Jodendom, dat was van hetzelfde overbodige laken een pak.' Meen nu niet dat Kellendonk zich anti-semitisch uitspreekt of ter kruistocht trekt tegen de homo-erotiek. Hij contstateert in zijn verhaalfiguur dat de homo geen deel heeft aan dè Geschiedenis van de mensheid, want alleen de baarmoeder bepaalt die. Die is in het verhaal gepersonificeerd in Prul, dochter des huizes en zus van Leendert. Prul wil dolgraag een kind en de klerk Kellendonk bezorgt haar dat via de 55-jarige Joodse oplichter-arts Pechman (wat erg opvallende programnamen). Als Prul met man en vooral met zoontje Victor 'De Doornenhof' verlaat, is het uit met het verhalen: 'Het achtergebleven vlees had geen geschiedenis meer'. De vader is verslagen en broer Leendert zingt 'Een hoogliedje op de dood'. Zijn verering van Pruls (baar)moederschap kreeg op p. 117 al ruimte in een soort parafrase van het Weesgegroet naar zijn zuster toe geschreven. Ironie
Kellendonk heeft er allerminst een zwaarmoedige geschiedenis van gemaakt: met ironie is de geldzucht en jodenhaat van A.W. Gijselhart vorm gegeven. Soms lijkt het wel moppentapperij, bv. "Er zijn maar twee ledematen die de jood graag beweegt en die zijn allebei botloos. Het ene is zijn tong en het andere ken je ook." Daarnaast is de bizarre Prul, bijnaam voor Magda (in 'Bouwval' heeft het zusje Marie-Cécile ook zo'n karakteriserende bijnaam: Aapje) onderhoudend ingekleurd, terwijl Leenderts uitvallen naar de moderne kunst (die zo decadent is, omdat ze fiscaal aftrekbaar is) ook lichtende noten zijn in een geschiedenis die zwaar tilt aan het metafysische doel dat elk individueel leven pas zin geeft. Alle moeders worden heilig verklaard en hoewel ook dit gezin hulpeloos is, heet de familie, de Geschiedenis: "de complete verzorgingsstaat". Ook hier weer moest ik denken aan Kellendonks verhalendebuut 'Bouwval', waarin op Allerzielen telkens opnieuw verbaal het familie-archief van de Van Zyplichs werd doorgenomen. 'Mystiek Lichaam' is completer, evenwichtiger. Gewoon beter dus. 12 Stroming: Het boek niet zo oud, het is in 1986 geschreven, op dat moment waren onderwerpen zoals homoseksualiteit en alleenstaande ouders nog veel minder voorkomend dan tegenwoordig. Maar in dit boek komt dit juist wel voor.