Mokusei! door Cees Nooteboom

Gebruikte editie "Mokusei" verscheen in 1982 bij de uitgeverij De Arbeiderspers te Amsterdam. Het is een kort liefdesverhaal van slechts 61 bladzijden. Op de voorkant van de eerste druk staat een afbeelding van een gepassioneerd Japans liefdespaar. Het is een illustratie van Sjoerd Bakker. Genre Vanwege de geringe lengte kun je "Mokusei!" het beste een novelle noemen. Het is qua thematiek een verhaal over een onmogelijke liefde tussen een Japans fotomodel en een Nederlandse fotograaf. Geschikt voor "luie" lezers… Slechts 61 pagina’s telt de novelle en daaraan kan voor een nummer op de vwo-lijst hooguit 1 punt worden toegekend. De novelle is wel op literair niveau geconstrueerd, maar heeft toch te weinig "body" voor een volwaardig nummer op de literatuurlijst voor eindexamenkandidaten op het hoogste niveau. Ook voor de havo-lijst kan de novelle wel gelezen worden en misschien zullen enkele vmbo-leerlingen er enig plezier aan beleven. Er gebeurt eigenlijk gewoon te weinig in het verhaal.
Motto en opdracht De roman wordt opgedragen aan Sjoerd Bakker. Hij verzorgde de illustratie van de voorkant. Het motto luidt: "How hard- to make ashes of the mind." (Sugawara no Michizane, 9e eeuw) "Hoe moeilijk is het om van je herinneringen as te maken" of Hoe moeilijk zijn sommige dingen te vergeten. Dat geldt zeker voor de hoofdpersoon Arnold Plessers, een Nederlandse fotograaf die zijn Japanse liefde en fotomodel maar niet kan vergeten. Structuur en verhaalopbouw Er zijn 11 korte, genummerde, maar niet getitelde hoofdstukken. Er lijken op het eerste gezicht twee tijdlagen in de novelle te zitten, nl. de eerste ontmoeting tussen Arnold en Mokusei en het moment van afscheid. Van beide tijdlagen wordt heel concreet meegedeeld dat er vijf jaar tussen zitten. De liefde heeft dus vijf jaar geduurd. De suggestie wordt gewekt dat Arnold het verhaal in het "Nu" verteld en dat hij in zijn flashbacks vijf jaar teruggaat naar de eerste ontmoeting met Mokusei. Maar als je heel nauwkeurig leest, merk je dat het tijdstip van vertellen verderop in de tijd ligt. Heel subtiel worden zinnetjes geproduceerd, waaruit blijkt dat het enige tijd heeft geduurd, voordat Plessers zijn verhaal aan het papier toevertrouwd heeft. Vgl. blz. 38: "Later, toen alles over was, zou hij daar veel over nadenken: wanneer begint zoiets: een grote liefde?" En blz. 58: "Zelfs op de afdrukken, later, kon je niet zien dat de vrouw die daar stond vijf jaar ouder geworden was..." Uit deze zinnen blijkt dat het verhaal pas verteld wordt als de fotograaf de kracht heeft gevonden om het liefdesverhaal aan het papier toe te vertrouwen. ("How hard to make ashes of the mind.") Perspectief Het perspectief berust bij de 34-jarige beroepsfotograaf Arnold Plessers die in Japan zijn grote liefde ontmoet en deze liefde van binnenuit aan de lezer beschrijft. Hij kan niet doordringen tot Mokusei en die blijft dan ook voor de lezer een gesloten Japans boek met vreemde lettertekens. De fotograaf vertelt in de o.v.t. en doet dat in de hijvorm: hij is dus een personale verteller, met af en toe een auctoriaal tintje. Titelverklaring "Mokusei!" is de naam die de Nederlandse fotograaf aan zijn Japanse geliefde geeft. Hij noemt haar naar één van de weinige Japanse bloemen die een geur verspreiden. De ondertiteling "Een liefdesverhaal" behoeft geen verdere uitleg.
Tijd en decor Het decor van de roman is het moderne Japan. De Nederlandse fotograaf Plessers maakt een aantal reizen naar het land van de rijzende zon en ontmoet daar zijn grote liefde Mokusei. De tijd waarin het verhaal speelt, valt niet goed op te maken uit de beschrijving. Er zijn geen concrete aanwijzingen in welk jaar de fotograaf naar Japan gaat. Grofweg kan men wel concluderen dat het in ieder geval na de Tweede Wereldoorlog is: de oorlog is achter de rug, er wordt gevlogen met vliegtuigen etc. Het is niet ondenkbaar dat de zeventiger jaren worden beschreven. De verteltijd is eigenlijk slechts 53 pagina’s (61-8) op een ruime bladspiegel gedrukt, zodat je als lezer de novelle binnen een uurtje gelezen kan hebben. De vertelde tijd is ongeveer vijf jaar (zie hiervoor ook onder "structuur") Thematiek Er zijn in deze korte novelle twee thema’s te onderscheiden, die bovendien nauw met elkaar verbonden zijn. Het belangrijkste thema is, gezien de ondertiteling, dat van de grote, maar onbereikbare geliefde. Je komt als mens in je leven waarschijnlijk maar één keer die grote liefde tegen en dan moet je de kans wel grijpen. Dat het je grote liefde is, voel je intuïtief meestal wel, maar vaak zijn er beslommeringen waardoor je niet volledig open staat voor de mogelijkheden die het leven je biedt. In het geval van Arnold en Mokusei zijn dat de cultuurverschillen tussen Oost en West. Mokusei blijft voor Arnold een gesloten boek: hoe hartstochtelijk ze ook vrijen, hoe groot het verlangen naar haar ook is, hij kan aan het einde van de vijf jaar durende relatie niets anders constateren dan dat hij eigenlijk maar heel weinig van haar weet. Bovendien maken de Japanse rituelen alles heel ondoorgrondelijk voor hem. Mokusei gaat aan het einde van de novelle trouwen met een Japanner, maar vertelt aan Arnold dat ze wel van hem houdt. Ze kan echter het land en haar ouders niet achterlaten. Dat is onmogelijk. Op deze manier worden beide thema’s in dit heel korte literaire werkje met elkaar verbonden. Er zijn nauwelijks andere motieven in het verhaal te onderscheiden. Samenvatting van de inhoud In het eerste hoofdstuk loopt de hoofdpersoon Arnold Plessers door de drukke winkelstraat van Tokio. Het is de vijfde keer dat hij in Japan is en het is tevens de laatste keer, weet hij op dat moment. Japan, vindt hij, heeft Japan van hem afgenomen. Plessers is beroepsfotograaf. Het zal de lezer weldra duidelijk worden wat hij daarmee bedoelt. Maar eerst komt er een flashback waarin zijn vriend, de Vlaamse cultureel attaché De Goede ook een rol speelt. Ze staan samen in de rij om het keizerlijk paleis te bekijken (enkele jaren ervoor) en De Goede vertelt hem over de twee soorten Japan die er zijn. Het ene Japan met zijn rijke historische tradities en gewoonten, waarvan de gewone westerling nooit iets zal begrijpen en het geïndustrialiseerde, op het westen georiënteerde land, dat alles ook kopieert uit het westen om zich economisch staande te kunnen houden. Veel westerlingen maken de fout dat ze denken Japan te kennen, als ze alleen het tweede soort Japan kennen. De Goede vindt het ook heel vreemd dat in het land mislukkelingen vaak de grootste helden zijn. Hij heeft dat ook in een boek gelezen. ("The nobility of failure") Arnold stapt een espressobar binnen en denkt na over de vrouw met wie hij zo juist geslapen heeft. Hij had nog een foto van haar willen nemen, maar het niet gedaan. Het was de scheiding tussen fotograaf en minnaar die het hem verhinderde. Daarna is hij de wandeling gaan maken in de winkelstraat. Hij heeft tijd nodig om tot hem te laten doordringen wat zijn geliefde tegen hem verteld heeft. Vijf jaar geleden had hij haar voor de eerste keer ontmoet. Hij had een opdracht gekregen om een foto te maken voor een reisfolder over Japan. In een fotoboek had hij alleen maar stereotype Japanse modellen gezien en hij had naar iets bijzonders gevraagd. Toen was de mooie Japanse vrouw verschenen: de eerste keer had hij haar Sneeuwmasker genoemd. Haar eigenlijke naam was Satoko, maar zo had hij haar maar één keer in al die jaren genoemd. Later noemde hij haar alleen maar Mokusei, naar één van de weinige Japanse bloemen die een lekkere geur verspreiden. Toen ze de opdracht aannam, werd er meteen een Japanse herberg gereserveerd waar ze zouden verblijven om foto’s te kunnen maken van de berg Fuji. Ze trekt haar kimono aan mooie foto’s te maken en als ze omgekleed is, merkt Arnold hoe vreselijk verliefd hij op haar is. Het is het moment dat een man zijn grote liefde tegenkomt. In de herberg geeft ze hem te eten en later die avond maakt de tafel plaats voor het bed en ook daar is ze hem geheel ter wille. Die nacht begint de liefdesgeschiedenis van zijn leven. Wanneer ze de liefde hebben bedreven, valt Mokusei in slaap. Ze is heel mooi, maar ze slaapt met drie maskers op merkt Arnold: het Aziatische, het masker van haar eigen ondoordringbaarheid en het masker van de slaap. Drie maskers herkent hij en ook drie namen heeft hij voor haar: Sneeuwmasker, Satoko en Mokusei. Hij zou haar in die slaaptoestand hebben willen fotograferen, maar hij durft het niet. Als hij teruggaat naar Nederland (nog steeds vijf jaar terug) geeft ze aan dat ze haar ouders niet in de steek kan laten en vijf jaar lang is er dat onbeschrijflijke verlangen van Arnold om haar te zien. Ze bellen vaak en ondanks haar gebrekkige Engels voeren ze lange gesprekken. Zijn omgeving wordt gek van hem; zijn vrienden kunnen er slecht tegen en hij heeft in die periode alleen seks met vrouwen die het verder ook weinig kan schelen. Toch voelt hij het als een vorm van verraad tegenover Mokusei. Verder weet hij eigenlijk maar heel weinig van haar. Zijn vriend De Goede (later overgeplaatst naar Singapore) geeft hem het advies met haar te breken, want anders zal hij zelf kapot gaan aan deze liefde. Maar telkens weer had hij een opdracht voor Japan kunnen lospeuteren en hadden ze enige tijd in het appartement in Tokio kunnen verblijven en een gepassioneerde liefdesrelatie kunnen onderhouden. Maar vandaag was het zwaard dat lang boven zijn nek zweefde, dan eindelijk gevallen. Mokusei had hem verteld dat ze wilde trouwen en kinderen wilde krijgen en dat ze met een Japanner zou trouwen. Ze had er wel bij gezegd: "I love you". Hijzelf zou ook kinderen met haar willen maken, maar Mokusei had gezegd, dat zoiets niet mogelijk was. Ze moest bij haar ouders en in haar land blijven. Teruggekeerd van zijn wandeling treft hij Mokusei weer slapend aan en nu kan hij de verleiding niet weerstaan om haar te fotograferen. Mokusei wordt wakker van het flitslicht en vindt het niet prettig dat hij haar gefotografeerd heeft, terwijl ze sliep. Daarna kruipt hij achter haar lichaam, beseffend dat hij eigenlijk niets van haar weet. De volgende dag moet er definitief afscheid van elkaar worden genomen. Deze laatste dag is een replica van de eerste dag met Mokusei. Ze gaan op dezelfde plaats (bij de berg Fuji) foto’s maken en het lijkt erop alsof Mokusei in die vijf jaar geen seconde ouder is geworden. In dezelfde herberg slapen ze daarna en Mokusei neemt voor de eerste keer het initiatief om te vrijen. Daarna gaat Arnold weer een wandeling in de tuin maken, evenals vijf jaar geleden. In die vijf jaar tijd lijkt er vrijwel niets veranderd te zijn: het lijkt alsof de tijd geen seconde verder is gekomen. Symbolisch gezien komt er op dat moment ook een nevel opzetten: zijn toekomst lijkt immers voorlopig in nevelen gehuld. Wat moet hij zonder zijn grote liefde Mokusei beginnen? Als hij terugkomt van zijn tuin wandeling, is Mokusei uit zijn leven verdwenen. "Nu moest hij beginnen aan het verdriet dat hij tijdens zijn leven, ook als dat lang zou duren, nooit meer kwijt kon raken. Het zou slijten, zoals alles, maar hij zou nooit het gevoel ontlopen dat hij het zelf was, die sleet" (slotzin op blz. 61). Recensies over "Mokusei!" Via "Literom" zijn er gelukkig nog heel wat recensies over de novelle beschikbaar. Hieronder volgt een selectie uit de aangeboden recensies. Hans Warren is op 4 december 1982 niet al te positief in de Provinciale Zeeuwsche Courant: "Ook het liefdesverhaal "Mokusei" geeft geen aanleiding tot lovende woorden. De slotregels tonen vrij duidelijk dat het een enigszins drakerig boekje is geworden.. Dat die liefdesgeschiedenis zich in het verre, mysterieuze Japan afspeelt en niet in het nabije, grauwe Nederland doet aan die indruk weinig af… Dan is alles voorbij, tot wanhoop van de fotograaf, maar tot vreugde van de lezer." Robert Anker is op 26 januari 1983 in Het Parool wel positief:
"De westerling als paparazzo van het eigen gevoel. De schitterende ironie is dan dat Japan intussen de wereldmarkt van fototoestellen beheerst. Mede om dit soort connotaties waardeer ik deze voortreffelijk geschreven novelle." In het NRC van 28 januari 1983 is P.M. Reinders ook heel positief: "Nootebooms verhaal lijkt op het eerste gezicht heel eenvoudig geconstrueerd, maar na verloop van tijd blijkt hoe ingenieus het in elkaar zit. Herinnering en actualiteit wisselen elkaar steeds af en daardoor zien we duidelijk hoe onweerstaanbaar de obsessie van de fotograaf zich ontwikkelt en zijn we getuige van zijn toenemende moedeloosheid om ooit iets van Japan te begrijpen. Knap is ook de karakterisering van de fotograaf die inderdaad naar alles kijkt zoals een fotograaf dat doet… Over Japan kunnen we in uit dit verhaal niet zoveel leren en over de liefde nog minder. Het eerste blijft een geheim, het tweede een raadsel. Wie de oplossing weet, mag het zeggen. Nooteboom heeft precies de juiste woorden gevonden om geheim en raadsel aanvaardbaar te maken." De schrijfster Doescha Meijsing recenseert op 27 november 1982 in Vrij Nederland de novelle: "Mokusei! is een liefdesverhaal van 61 pagina’s. Het lijkt een lineair verteld verhaal, maar wie goed leest ziet hoe ingenieus Nooteboom met de tijd en de herinnering gewerkt heeft. Vijf jaar staan in een knappe constructie om elkaar heen te dansen. Een liefdesverhaal loopt het gevaar sentimenteel of zwaar te worden. In Mokusei! is van beide geen sprake. Het is hard en helder, hoe ontroerend en erotisch bepaalde passages ook zijn. Hoe hard en helder? Als stenen in een bergrivier." Tenslotte beweert Ronald Soetaert op 24 december 1982 in "De Morgen" het volgende: "De clichés ( de onmogelijke liefde, de westerling in Japan, de fotograaf met ambitie opgeslorpt door de commercie) worden door de filosofische beschouwingen opgewaardeerd. Soms doet dit nogal geforceerd aan, vooral door de tour de force waarmee hij probeert binnen een traditioneel verhaal een aantal moderne thema’s samen te brengen: de fotografie en de literatuur, de bezinning over tijd en ruimte, de confrontatie van de oosterse en de westerse cultuur. Maar deze novelle is een schakel in het werk van Nooteboom, dat voor mij in zijn geheel boeiend en interessant blijft." Over de schrijver Nooteboom Cees Nooteboom werd geboren op 31 juli 1933 Den Haag. Hij volgde het Gymnasium in Venray en Eindhoven, begon in 1951 bij een bank in Hilversum, maar zwierf vanaf 1953 door Europa. Hij debuteerde in 1955 met "Philip en de anderen" waarvoor hij de Anne Frankprijs ontving. In 1956 volgde de dichtbundel "De doden zoeken een huis" waarvoor hem een reisbeurs werd toegekend. Aan het eind van de jaren vijftig begon hij reisverhalen te schrijven voor Elsevier. Dit zou toch wel zijn meest geliefde genre blijven. Na "De ridder is gestorven" (1963) schreef hij bijna twintig jaar geen roman. Vanaf 1961 was hij redacteur bij de Volkskrant, maar in 1967 werd hij reisredacteur bij het tijdschrift Avenue. Zijn comeback als romanschrijver kwam met zijn tot dusver bekendste boek: "Rituelen" (1980). Het werd in 1981 bekroond met de F. Bordewijkprijs, en werd in 1989 verfilmd onder regie van Herbert Curiel, met in de hoofdrollen Derek de Lint en Thom Hoffman. Een jaar later verscheen de bekende novelle "Een lied van schijn en wezen" en weer later "Mokusei" over de onmogelijke liefde tussen een Japanse vrouw en een Nederlandse man. In 1991 mocht hij voor de CPBN het boekenweekgeschenk schrijven: "Het volgende verhaal". In 1998 verscheen de roman "Allerzielen", die door de kritiek heel verschillend werd ontvangen. Nooteboom heeft veel lezers in Duitsland, en is verder vertaald in het Engels, het Spaans, het Frans, het Turks, het Hongaars en vele andere talen. Cees Nooteboom zijn al veel literaire prijzen ten deel gevallen. In 1992 ontving Nooteboom de Constantijn Huygensprijs en in 1997 werd hij benoemd tot Honorary member of the Modern Language Association of the United States of America. Op 10 december 2003 werd bekend dat hem de P.C. Hooftprijs 2004 was toegekend. De prijs werd hem op 21 mei 2004 uitgereikt. Het is de belangrijkste Nederlandse literaire onderscheiding, die hem werd toegekend voor zijn gehele oeuvre. Romans van Nooteboom 1954 Philip en de anderen (roman, Querido) 1958 De verliefde gevangene (verhalen, Querido) 1961 De koning is dood [tek. Paul Citroen] (roman, De Roos) 1963 De ridder is gestorven (roman, Querido) 1980 Rituelen (roman, De Arbeiderspers) 1981 Een lied van schijn en wezen (roman, De Arbeiderspers) 1982 Mokusei! (novelle, De Arbeiderspers) 1985 In Nederland (roman, De Arbeiderspers) Ook: In de bergen van Nederland

1986 De Boeddha achter de schutting : aan de oever van de Chaophraya (novelle, Kwadraat) 1990 De verliefde gevangene (verhalen, 2e herziene. druk Rainbowpocket) 1991 Het volgende verhaal (boekenweekgeschenk, De Arbeiderspers) 1993 Zelfportret van een ander, (novelle, Atlas) 1998 Allerzielen (roman, Atlas) 2004 Paradijs verloren (roman, Atlas)