Mijn tante Coleta door R.J. Peskens

1.Zakelijke gegevens a. R.J. Peskens
b. Mijn tante Coleta, Penta Pockets – uitgeverij Bulkboek, Amsterdam, 1995 2e druk, 126 blz. (1e druk 1976) c. autobiografische roman
d. Kritisch Literatuur Lexicon, Literom, Uittreksel 2. Eerste reactie a. Het moest een boek zijn dat tussen 1940 en 1980 was geschreven. Ik heb toen een aantal boeken bekeken en deze leek me het leukste. b. Het boek viel een beetje tegen. Het boek gaat alleen maar over een jongen (de ik-persoon, waarvan de naam niet gezegd wordt) die verliefd is op zijn tante. Hij krijgt een soort verhouding met haar en plots is dat afgelopen. Ook zijn vader en moeder hebben steeds ruzie en daar maakt hij zicht druk om. Er gebeurt dus niet veel. 3. Verdieping a. Als het verhaal begint, is de ikfiguur ongeveer zestien jaar oud. Hij woont in een stadje aan een rivier die breed in zee uitmondt. Hij zit in de hoogste klas van de HBS. Zijn vader is arbeider en zit in de gemeenteraad voor de sociaal-democraten. Zijn moeder is zeer radicaal in haar opvattingen en erkent geen gezag. Door haar eigenzinnig optreden raakt ze in allerlei conflicten verzeild. Haar man tracht de zaak steeds weer te sussen. Als oom Piet drieëndertig jaar is, trouwt hij met de negentienjarige Coleta. Ze komt uit een gezin dat wat geïsoleerd leeft. In de familie van de ikfiguur wordt Coleta met achterdocht bekeken, omdat ze haar nogal eigenaardig vinden en omdat ze vaak naakt in zee zwemt. Daarom verschijnen oom Piet en Coleta niet op de familiebijeenkomsten bij de grootouders. Op de verjaardag van grootmoeder krijgt oom Piet ruzie met de rest van de familie. Hij nodigt echter de ikfiguur uit bij hem en Coleta te komen. Toevallig ontmoet de ikfiguur Coleta bij de bakker en hij mag met haar mee. Hij raakt zeer onder de indruk van haar schoonheid en haar aantrekkelijkheid. Ondertussen achtervolgt hem de angst dat zijn moeder erachter zal komen dat hij bij Coleta is geweest. Als hij voor de tweede keer bij Coleta komt vertelt ze dat ze tot haar grote teleurstelling niet mag zwemmen van haar saaie man. Hoewel het al eind oktober is, spreekt ze met de ikfiguur af dat ze op zaterdagmiddag samen in zee zullen gaan zwemmen. De ikfiguur overwint zijn schroom en in een duinpannetje vrijt hij met Coleta. Daarna gaan ze naakt zwemmen. 's Avonds brengt de ikfiguur een bezoek aan Coleta en Piet. Als hij thuiskomt zegt zijn moeder dat Coleta niet deugt omdat ze achter de kerels aanzit. De vader raakt betrokken in een politieke strijd tegen wethouder Laernoes, die antirevolutionair is. De sociaal-democraten willen de krotten, die in het dorp staan en nog steeds worden verhuurd, laten afbreken en dit is tegen de zin van de wethouder. Vader schrijft een stuk in de krant tegen Laernoes, die hem lik op stuk geeft door erop te wijzen dat grootvader ook twee krotten bezit. Vader en oom Piet trachten opa te bewegen zijn krotten te verkopen. Moeder en Coleta vinden dat hij er geen geld voor mag vragen. Opa weigert de krotten van de hand te doen. Tijdens de raadsvergadering vliegt moeder wethouder Laernoes aan en geeft hem een paar rake klappen. Een politieagent grijpt haar beet en de vergadering wordt gesloten. Coleta heeft bewondering voor het optreden van moeder in de raadszaal. Moeder moet op het politiebureau komen, maar ze weigert te gaan. De ikfiguur gaat naar tante Coleta, die met hem naar bed wil. De ikfiguur durft echter niet. De liefde voor Coleta trekt de ikfiguur bij moeder vandaan. Hij komt in de grootste verwarring als hij zich begint af te vragen of hij wel van moeder houdt. Coleta en de ikfiguur hebben weer afgesproken te gaan zwemmen, maar Coleta mag niet van Piet, wat leidt tot een hevige ruzie. De ikfiguur krijgt van Coleta een briefje met het verzoek maandagochtend bij haar te komen. Als hij komt, gaat Coleta met hem naar bed. Het wordt een grote teleurstelling, omdat de ikfiguur niet tot gemeenschap in staat is. Als de ikfiguur en Coleta samen zijn lukt het vrijen weer niet. Ze spreken af woensdagavond langs het strand te gaan wandelen. Coleta wil niet meer vrijen en ze barst in huilen uit. Moeder krijgt een oproep om voor de rechtbank te verschijnen. Ze gaat tussen het publiek op de tribune zitten. De ikfiguur woont de rechtszitting ook bij, evenals Coleta. Moeder wordt veroordeeld tot honderd gulden boete of tien dagen gevangenisstraf. Een aantal mensen brengen geld bij elkaar zodat moeder niet in de gevangenis hoeft. Coleta meent dat moeder het geld niet moet accepteren. Moeder krijgt waardering voor Coleta en ze gaat met vader bij oom Piet en Coleta op bezoek. De ikfiguur voelt zich door moeder verlaten en door Coleta verraden. De volgende dag wil Coleta iets met de ikfiguur bespreken. Ze vindt dat moeder niet langer bedrogen kan worden. De ikfiguur slaat haar in het gezicht en loopt weg. De ikfiguur doet eindexamen en slaagt. Vader wil dat hij doorstudeert en de burgemeester wil voor een beurs zorgen. Moeder verbiedt hem geld aan te nemen: hij moet maar een baantje zoeken. Tijdens het gesprek met de burgemeester verkeert de ikfiguur in grote tweestrijd: welke stem moet hij volgen? Vader stuurt de ikfiguur met vakantie. Tijdens zijn vakantie vindt hij in Rotterdam werk en een kosthuis. Als hij thuiskomt, is moeder ervandoor, omdat vader de boete betaald heeft. Vader huilt. Als de ikfiguur drie dagen later op de fiets naar Rotterdam vertrekt, is moeder nog altijd niet komen opdagen. b. 1. Het verhaal zit chronologisch in elkaar, zonder flash-forwards of flash-backs. Af en toe wordt het verhaal onderbroken door, cursief gedrukte, dromen van de ik-figuur. 2. De vertelde tijd is ongeveer 10 maanden, vanaf september tot eind juli. Het verhaal speelt zich af in een stadje dicht bij de zee en op het strand. 3. – ik-figuur: De hoofdpersoon is een 16-jarige schooljongen. Hij is nog onzeker en heeft nog geen eigen persoonlijkheid ontwikkeld. Hij vindt het moeilijk een keuze te maken tussen zijn moeder en zijn tante of tussen de mening van zijn vader en moeder. - Moeder: Een sterke, eigenzinnige persoon. Ze gaat haar eigen weg, ongeacht de mening van anderen. - Vader: Hij is een sociaal voelende man. Hij wil het beste voor de mensen om zich heen. - Tante Coleta: Zij is onburgerlijk, avontuurlijk en sensueel. - Oom Piet: Hij is nogal gewoontjes. Hij is verliefd op Coleta, die hij het liefst in een kooitje zou zetten, zodat niemand haar kan aanraken. 4. Het verhaal bestaat uit een aantal ongenummerde hoofdstukken. De ik-figuur beleefd een aantal dingen in het boek. Hij wordt verliefd op zijn tante, hij moet kiezen tussen zijn vader en moeder en zijn moeder moet naar de rechter. 5. Het taalgebruik is eenvoudig. Er is sprake van een “achteraf vertellende ik-figuur”. Dit blijkt uit opmerkingen als: “Ik kan mij nog goed herinneren….”, en het feit, dat de verteller soms commentaar geeft op zijn vroegere optreden. c. 1. Het thema van het boek is: de liefdesrelatie tussen een 16-jarige jongen (als onderdeel van het zich losmaken van zijn moeder) en zijn 19-jarige tante Coleta. Deze relatie loopt stuk op het moment, dat de bijde vrouwen nader tot elkaar komen. 2. Voorkomende motieven zijn verder: het buitenbeentje in de familie, de tegenstelling tussen anarchisme (leer die alle staatsgezag afwijst) en parlementarisme(regeringsstelsel waarbij het staatshoofd de ministers benoemt uit die partij of partijencoalitie die in het parlement de meerderheid heeft) en (valse) trots. 3. De titel geeft aan, dat tante Coleta in het boek voor de hoofdpersoon een belangrijke figuur is, maar laat onvermeld, dat ook andere mensen –met name de moeder- een grote rol spelen. 4. Er is geen motto of opdracht in dit boek. d. 1. In 1976 is de 1e druk uitgekomen. Het boek dat ik gelezen heb komt uit 1995 en is de 2e druk. 2. R.J. Peskens is het pseudoniem van de uitgever Geert A. van Oorschot. Geert van Oorschot wordt op 15 augustus 1909 in Vlissingen geboren, waar hij ook opgroeit. Hij heeft daar ook de lagere school en de HBS gedaan. Zijn moeder was de anarchistische beginselen toegedaan, zijn vader was trouw lid van de SDAP en vervulde na de oorlog voor de PvdA in Vlissingen de functie van wethouder. Van Oorschot verwierp de mogelijkheid om via een beurs te studeren, toen hij in 1927 naar Rotterdam vertrok, waar hij vervolgens als bootwerker de kost verdiende. Verscheidene malen werd van Oorschot veroordeeld: wegens belediging van de toenmalige minister-president Colijn en het bevriende staatshoofd Hitler, maar ook wegens dienstweigeren. 10 maanden gevangenisstraf leverde hem dit laatste op; deze gebruikte hij om het een en ander te lezen, van de bijbel tot en met Max Havelaar. Hij sterft in Baambrugge op 18 december 1987. Als uitgever bouwt hij een indrukwekkend fonds op, dat o.a. het complete werk van Multatuli, Couperus en Menno ter Braak omvat en de Russische Bibliotheek. Verder richt hij in 1957 het literaire tijdschrift Tirade op, waarvan hij ook jarenlang redacteur is. In dit tijdschrift publiceert hij onder verschillende schuilnamen. In de jaren 30 publiceert hij zonder succes twee dichtbundels. Zijn prozadebuut, de verhalenbundel Uitgestelde vragen verschijnt in 1964; later geeft hij deze bundel, herzien en uitgebreid, opnieuw uit onder de titel mijn moeder was eigenlijk een Italiaanse (1977). Het pseudoniem Peskens kiest hij vanwege het feit, dat Peskens een anarchist was. De voorletters R. en J. kiest hij uit bewondering voor zijn beide vrienden Richard Minne en Jan van Nijlen. Ook heeft hij andere pseudoniemen gebruikt zoals: Mozes Cohen, Karel Blomkwist, Kees Milot en voor zijn gedichten Gerrit Smallegange. Maar uiteindelijk kiest hij toch voor R.J. Peskens. Zijn volgende werk is het succesvolle Twee vorstinnen en een vorst, een bundel autobiografische verhalen (1975). In 1976 verschijnt zijn romandebuut Mijn tante Coleta, ook sterk autobiografisch. Een op deze beide boeken gebaseerde bioscoopfilm gaat in 1981 in première. Ook in 1981 verschijnt de verhalenbundel de man met de urn. 3. Onder zijn eigen naam publiceerde Geert van Oorschot in de jaren 30 poëzie waarin hij de sociale onderdrukking en uitbuiting in felle kleuren neerzette, geïnspireerd door een onvoorwaardelijk geloof in de overwinning van het proletariaat. Het cyclische en thematische karakter van Gevangenis (1932) onderscheidt deze bundel van vergelijkbare arbeiderspoëzie uit die tijd. Zelf was Van Oorschot al spoedig ontevreden over het niveau van zijn poëzie en toen hij veel later (in 1958) onder het pseudoniem R.J. Peskens in Tirade opnieuw begon te publiceren, was dat met een verhaal. Het is niet gemakkelijk om binnen het werk van Peskens bepaalde ontwikkelingen te signaleren, vanwege het grote tijdsverschil dat er kan bestaan tussen het moment waarop een verhaal geschreven is, dat van de publikatie ervan in Tirade en tenslotte dat van de bundeling in boekvorm. De man met de urn (1981) bijvoorbeeld bevat verhalen die rond 1950 zijn ontstaan en deels al in de jaren 50 in Tirade werden gepubliceerd. Wanneer wij de tijdschriftversies met die in boeken vergelijken, blijken de verschillen daartussen zo weinig ingrijpend dat wij niet van een duidelijke ontwikkeling kunnen spreken. Dit geldt ook voor de herziene versie van de verhalen in Uitgestelde vragen (1964), die in Mijn moeder was eigenlijk een Italiaanse (1977) is opgenomen. Er zijn zinnen verwijderd, de spelling is veranderd en er hebben enige stilistische aanpassingen plaatsgevonden. Wanneer we de verschillende boeken bekijken, zien we wel veranderingen optreden in de behandelde stof. Uitgestelde vragen is een cyclus over 5 vrouwen die door het leven en liefde zijn teleurgesteld. De 2e bundel, Twee vorstinnen en een vorst (1975) en de roman Mijn tante Coleta (1976), hebben een heel ander karakter: dat van een geromantiseerde autobiografie. Mijn moeder was eigenlijk een Italiaanse en De man met de urn bevatten uit beide hierboven genoemde categorieën, zij het dat Peskens in de behandeling van zijn stof wat variaties heeft aangebracht. 4. Grofweg valt het werk van Peskens in 2 categorieen te verdelen, als we naar de thematiek kijken. De 1e is die van de geromantiseerde familiebiografie (zoals het boek Mijn tante Coleta, die ik gelezen heb), gecentreerd rond de moeder; de andere categorie wordt gevoermd door verhalen over mensen die door het lot zijn getroffen. Typerend is wel dat wanneer in 1 van beide categorieen de ik-vorm wordt gehanteerd, het altijd om hetzelfde soort verteller gaat: een oudere man die ‘in zaken’ is, graag een borrel drinkt, ironisch terugblikt op zijn socialistische verleden en een echtgenote heeft die op de achtergrond blijft. In de familiebiografie treedt een verbinding op tussen de oudere zakenman en zijn jongere, nogal onbevangen ik, hetgeen de spanning bevordert. Thematisch is hier de armoede belangrijk, maar deze staat niet op zichzelf, want het gaat erom hoe de personages op de sociale omstandigheden reageren, vooral de moeder. Zij is een zelfbewuste vrouw die compromisloos haar tegenstanders te lijf gaat (soms ook letterlijk). In andere verhalen keert zij zich tegen een werkgeefster, tegen de burgemeester en, in mindere mate, tegen haar echtgenoot. De vader van de verteller blijft altijd in de schaduw van zijn vrouw. Hoewel zijn politieke activiteiten er niet om liegen, domineert binnen het gezin de moeder ook op dit terrein door haar onafhankelijk opstelling. Als kind staat de verteller tussen beide ouders in en zijn moeder fascineert hem en zijn vader beweegt hem tot gevoelens van sympathie. De tante op wie de jongen verlierd is, fungeert door haar eveneens onafhankelijke houding als een variant van zijn moeder. De relatie tussen Coleta en de jongen eindigt dan ook op het moment dat er een verstandhouding tussen de 2 vrouwen is gegroeid. Ook andere personages dan die uit de familiebiografie lijken op elkaar, ondanks allerlei variaties in hun uiterlijke omstandigheden. 5. Het werk is niet echt typerend voor de tijd. Zoals je hierboven al hebt kunnen lezen is er veel tijd tussen het schrijven en het eindelijk uitkomen van het boek. Ook is het boek dat ik heb gelezen een familiebiografie. Je kunt daaruit wel een beetje uit afleiden dat het in een bepaalde tijd is geschreven (gebeurd).
4. Beoordeling 1. Het meest aangrijpende deel uit het boek was dat vader en moeder hem laten kiezen tussen hun twee. Ze dringen allebei hun mening op. De reactie van de jongen is heel anders dan verwacht. Hij kiest voor niemand, maar gaat zijn eigen weg. Terwijl hij in de loop van het verhaal meer naar moeder toetrekt. 2. Het einde, dat hij ervoor kiest om werk te gaan zoeken en op z’n eigen gaat wonen. Als hij dan na een tijdje weer thuis komt is zijn moeder van huis weggelopen, omdat vader iets tegen haar zin in gedaan had (boete betaald). 3. Dat hij verliefd is op z’n tante Coleta. Zij speelt daar op in en een groot van het verhaal gaat het zo, maar dan verbreekt ze opeens hun verhouding. Dat is jammer, want het was een goede/fijne afsluiting. Er wordt daarna ook niet echt meer over gepraat in het boek, terwijl het een belangrijke verhaallijn was. 4. Nee, ik ken geen boeken/films waarin iemand verliefd wordt op zijn tante. Er zijn wel films/boeken die de hoofdpersoon laat kiezen tussen 2 mensen/meningen, maar toch kan ik dit boek daar niet mee vergelijken, omdat er in dit boek meer gebeurd. 5. Het thema heeft me niet aan het denken gezet. Ik kan me zelf niet voorstellen dat ik verliefd zou worden op m’n oom. 6. Het taalgebruik is eenvoudig. Soms staan er een aantal moeilijke woorden in waar ik nog nooit van gehoord had, maar dat is niet storend. Het geheel is makkelijk te volgen. 7. Ik zou het boek niet gelezen hebben als ik van tevoren al geweten had dat het zo ging. Ik vond het geen leuk boek. Je ziet alleen maar de gedachtes van de ik-figuur en dat vind ik niet fijn. Ook het onderwerp van het boek is niet iets wat mij interesseert. 8. Nee, als mensen het fijn vinden om een groot deel van het boek over 1 bepaald onderwerp te lezen en waar er niet zo heel veel gebeurd, dan moet men het zeker lezen. Maar ik zou dit boek niemand aanraden om te lezen, omdat het bij mij niet echt in de smaak is gevallen.