Titelbeschrijving:

Willem Elsschot, Kaas. Uitgeverij Polis. Antwerpen 2017 (2de druk, 2018).

De auteur

Willem Elsschot is het pseudoniem van Alfons De Ridder. Hij leefde tussen 1882 en 1960 voornamelijk in Antwerpen. De Ridder was naast auteur reclameman in Antwerpen. Het boek ‘Kaas’ origineel uitgegeven in 1933 en werd in de span van twee weken geschreven. Dit deed hij nadat zijn vriend en journalist Jan Greshoff constateerde dat het tien jaar geleden was dat hij een boek had uitgeven tijdens een bezoek.

Elsschot heeft geen overdadige stijl en een klein oeuvre. Er kan gezegd worden dat zijn oeuvre uit minder dan duizend bladzijdes. Zijn herkenbare en simpele schrijfstijl is dan de reden van zijn schrijfsucces. Boeken zoals ‘Lijmen’ van 1923 en ‘Kaas’ zijn verfilmd en vertaald. Elsschots stijl is te herkennen aan de beknoptheid en de immense invloed. ‘Kaas’ behoort tot de meest bekende werken binnen de Nederlandse literatuur, al was het een Belg die het schreef.

Samenvatting

Frans Laarmans komt laat thuis na een avond uit. Voordat hij zijn bed in kan sluipen er aan wordt er aan de deur geklopt. Voor de deur staat een van zijn zwagers. Deze verteld hem dat zijn moeder op haar sterfbed ligt. Niet veel later staat de hele familie in het huis van Frans’ moeder als steun voor haar en elkaar.

Enkele dagen na de dood van zijn moeder begint Frans zich te ergeren aan zijn leven en vooral zijn baan als klerk bij General Marine & Shipbuilding Company. Een woensdag gaat hij voor de zoveelste keer naar het clubje van de rijke meneer Van Schoonbeke. Daar probeert hij nog steeds indruk te maken op de advocaten, rechters en kooplieden die te gast zijn. Van Schoonbeke ziet het verschil van Laarmans gedrag en bied hem een zakelijke mogelijk aan. Hij kent namelijk iemand in Amsterdam die opzoek is naar een vertegenwoordiger voor de verkoop van kaasbollen in België en Luxembourg. Frans neemt deze mogelijkheid aan en denkt al snel aan hoe hij eindelijk van belang zal zijn in plaats van degene wiens broer doctor was.

Met de trein vertrekt Frans enkele dagen later naar Amsterdam. Daar zal hij Hornstra ontmoeten. Het is een kort gesprek dat gevoerd wordt tussen Laarmans en Hornstra. Een contract wordt getekend en Frans heeft de taak gekregen om 20 ton aan kaasbollen te zien te verkopen binnen drie maanden.

Wanneer hij weer thuis is begint hij pas te realiseren dat hij hard zal moeten werken. Zijn vrouw stelt voor dat zijn broer een certificaat voor verlof kan schrijven voor hem. Dat zal Laarmans drie maanden tijd en een fictionele ziekte geven. Laarmans gaat daarom ook meteen aan de slag. Voordat hij echter kan beginnen gaat hij op een zoektocht in tweedehandswinkels voor een bureau en een typemachine. Thuis komt hij die dag aan met meerdere ongewone voorwerpen die hij zeker niet nodig heeft. Het voorkomt hem wel vaker dat hij het niet uit kan houden om een winkel uit te lopen zonder iets gekocht te hebben.

Na meerdere weken zonder succes in het verkopen van de kaasbollen die ondertussen geleverd zijn, geeft Laarmans het op. Zijn tijd is onderhand ook op. Laarmans besluit om een einde aan het verhaal te maken en gaat terug naar zijn baan bij de General Marine. Zijn collega’s daar zijn allemaal dolblij hem weer terug te zien nu hij weer gezond is terwijl er nog in de kelder van Laarmans meerder kratten met Edammers liggen.

Verhaalanalyse

De ruimte en tijd

De roman ‘Kaas’ speelt zich af in Antwerpen in België. De meeste scenes spelen in het kantoor van Laarmans en in en om Antwerpen. In het begin en einde bevinden we ons ook op het kantoor van de klerken van de General Marine & Shipbuilding Company.

De tijdspan van het verhaal is iets meer dan 3 maanden in 1933. Het is niet duidelijk in welk gedeelte van het jaar dat het zich afspeelt. Afgeleid van wanneer het boek geschreven werd kan men zeggen dat het zich in het voorjaar tot de zomer afspeelt.

Personages

Frans Laarmans is de hoofdpersoon in deze roman. Hij is tussen 40 en 50 jaar oud en heeft aannemelijk het uiterlijk van de gemiddelde Belg in 1933. Samen met zijn vrouw Fine heeft hij twee kinderen, Jan en Ida. Laarmans werkt tijdens het verhaal bij de General Marine, maar neemt verlof van 3 maanden om kaas te verkopen. Frans Laarmans is elders een vriendelijke maar onhandige man.

Meneer Van Schoonbeke is een belangrijke personage. Elke woensdag avond om half zes is hij gastheer van een bijeenkomst van de belangrijkste en rijkste mensen in de buurt. Van Schoonbeke is de personage die Laarmans ondanks zijn normale functie toch laat komen en bied hem een zakelijke mogelijkheid aan bij het firma Hornstra in Amsterdam. Het is een vriendelijke man die zich omringt met kooplieden, rechters en advocaten. Meneer Van Schoonbeke is zelf vrijgezel, maar heeft broers en zussen die wel kinderen hebben.

Doctor Laarmans is een van de broers van Frans Laarmans. De arts is altijd vrolijk en redelijk. Hij helpt zo ook zijn broer door een certificaat voor een verlof te vervalsen ook al is hij er oneens mee is. Als oom van Frans Laarmans kinderen komt hij elke dag langs met zijn fiets voor een kop thee.

Vertelwijze

Het verhaal wordt verteld met een personale vertelinstantie. Frans Laarmans is de ik-verteller hier. Dit zorgt ervoor dat de lezer het meest geïnvesteerd is in Laarmans doen en laten vergeleken met de andere personages. Het zorgt er ook voor dat sinds Laarmans niet veel omgaat met anderen, dat hij als personage geïsoleerd is. De lezer kan enkel en alleen zijn gedrag en wat hij doet op een soortgelijke manier van correct beoordelen.

De loop van het verhaal is ongeveer van dag tot dag of van week tot week. De lezer leeft zich hierdoor meer in het dagelijkse leven van de hoofdpersonage en hoe hij binnen en buiten het werk is als persoon. Zonder tijdsprongen kan het verhaal langdradig worden, maar door de vertelinstantie is dit moeilijk omdat de constante gedachtegang van Laarmans ook gevolgd wordt.