‘Hoe duur was de suiker?’
Cynthia McLeod

A. INTERTEKSTUALITEIT
In ‘Hoe duur was de suiker?’ kon ik geen intertekstualiteit vinden. Michiel van Kempen heeft het in zijn recensie echter over een ‘melodrama à la Courts Mahler’, over het type persoon genaamd Raoul in het boek ‘De stille plantage’ van Albert Helman en over een ‘begrijpende blanke’ in de film ‘A passage to India’, die gebaseerd is op het boek van E.M. Forster.
Mevrouw H. Courts-Mahler is een Duitse schrijfster die bekend stond om haar romans over liefde, haar boeken waren illusies en waren ook erg dramatisch. ‘Hoe duur was de suiker?’ is inderdaad af en toe iets te dramatisch en net iets te onwerkelijk vind ik zelf, maar misschien zijn zulke dramatische reacties wel normaal in die tijd?

In het boek ‘De stille plantage’is het personage Raoul een vriendelijke man. Hij ergert zich dan ook aan de uitspraak dat men slaven goed moet aanpakken, omdat zij anders niets doen. De begrijpende blanke in de film ‘A passage to India’ meneer Fielding. Hij komt op voor de Indiase jongen die ervan verdacht wordt een blanke vrouw lastig te vallen. Hierdoor wordt hij door de Britten gezien als verrader, maar verwelkomd door de Indiërs. Deze twee personages hebben inderdaad iets gemeen met Rutger le Chausseur uit het boek van Cynthia McLeod, zij nemen het allemaal op voor de mensen waarop normaal wordt neergekeken.

Cynthia McLeod heeft dit boek kunnen schrijven door (zoals Reinjan Mulder in zijn recensie schrijft) jarenlang archiefonderzoek in zowel Amerika als Nederland. De koloniale samenleving is dus nauwkeurig door McLeod onderzocht en is in haar boek ook waarheidsgetrouw. Michiel van Kempen heeft het in zijn recensie wel over de toonzetting van de roman. Volgens hem heeft Cynthia McLeod teveel naar reeds bestaande films, dokters- en kasteelromannetjes gekeken bij het bedenken van de karakters en de relaties, waardoor de roman teveel lijkt op massalectuur.

B. FICTIE EN NON-FICTIE
Het boek is fictie met af en toe wat non-fictie. Veel personen in dit boek zijn bedacht, maar er zijn enkele personen die echt hebben bestaan, zoals gouverneurs Crommelin en Nepvue. Ook plaatsen in het boek hebben echt bestaan of bestaan nog steeds.
Reinjan Mulder schrijft in zijn recensie dat Cynthia het leven van de Joodse planters beschrijft zoals zij werkelijk geleefd hebben. Ook beschrijft zij de ondergang van de planterscultuur.
Michiel van Kempen is positief over de verwerking van de historische feiten in het boek. In zijn recensie staat: “Cynthia McLeod heeft er blijkbaar nogal wat werk van gemaakt om zich historisch te documenteren en slaagt er ook grotendeels in de historische feiten een zinvolle en afgewogen verbinding te doen aangaan met de fictieve handelingen van de hoofdpersonen”. Hieruit blijkt dus dat de achtergronden van het boek non-fictie zijn, maar de gebeurtenissen en meeste personages fictie.

C. STROMING
‘Hoe duur was de suiker?’ is een historische roman en past waarschijnlijk het beste in het existentialisme. Kenmerkend bij het existentialisme is dat de mens vrijheid heeft, maar ook verplicht is in elke situatie keuzes te maken. Voor de gevolgen van deze keuze draagt de mens dan ook zelf de verantwoordelijkheid en niet God of een andere bovennatuurlijke macht. Dit is ook zo in ‘Hoe duur was de suiker?’. Dit wordt erg duidelijk door Sarith, die de keuze maakt iedere keer voor zichzelf te kiezen. De gevolgen hiervan draagt ze uiteindelijk ook zelf, als haar zusje een hekel aan haar heeft en haar man bij haar weggaat. Ook bij Elza wordt dit duidelijk, omdat zij zelf kiest te lijden door geen keiharde actie te ondernemen als Sarith met Rutger gaat.

D. VERWANTSCHAP
In de recensie van Michiel van Kempen heeft hij het over de schrijvers Henri Rikken en Edgar Cairo. Cynthia McLeod heeft iets met deze schrijvers gemeen, omdat zij allen een historische roman hebben geschreven over Suriname. Het boek van Cynthia is qua lengte alleen door Henri en Edgar overtroffen. Verder heeft Cynthia McLeod ook verwantschap met andere schrijvers die over Suriname schrijven zoals Clark Accord, Albert Helman, Astrid Roemer enzovoorts.


E. LITERAIRE ASPECTEN
1. Thematiek
Het thema van de verhaallaag is de relatie tussen twee zussen. Het boek gaat over het leven van twee stiefzusjes en hoe zij invloed hebben op elkaar. Het thema van de onderliggende betekenislaag is denk ik de onverschilligheid waarop men toen in Suriname leefde. Belangrijk was toen status, hoeveel slaven had je, naar hoeveel feesten ging je, hoe gedroeg je je en met wie was je getrouwd. Er werd niet echt gelet op de belangrijkere zaken zoals hoe men elkaar behandelde of hoe men bijvoorbeeld met de financiën van het land omging, er werd veel te makkelijk geld uitgeleend, wat uiteindelijk ook tot de val het de planterscultuur heeft geleid.
2. Motieven
Het boek gaat over de planterscultuur in Suriname. Motieven die dus vaak voorkomen zijn de goede/slechte behandeling van de slaven, de vele feestjes, het geroddel en het uiterlijke vertoon. Wat ook erg vaak voorkomt in het boek is de schoonheid van Sarith. Zij is erg mooi, maar toch is zij niet gelukkig en zij kan er ook niet tegen dat anderen dat wel zijn, want zij is toch de mooiste?! Wat ook redelijk vaak voorkomt is de passieve houding van Elza. Zij komt pas veel later in het boek voor zichzelf op.
3. Tijd en ruimte
Het verhaal speelt zich in de periode 1765-1779 in Suriname. Sommige delen spelen zich af in Paramaribo, andere delen op de plantages zoals plantage Hébron, de plantage van Sarith’s en Elza’s vader. Het boek wordt in een lijn verteld, beginnend in 1765 en eindigend in 1779. Er zijn slechts kleine flashbacks, waarin iemand terugkijkt naar vroeger. Een voorbeeld is als Elza terugkijkt naar hoe zij en Sarith vroeger met elkaar omgingen.
4. Personages
Het boek gaat over de twee zusjes Sarith en Elza. Zij spelen beiden een grote rol in het boek, maar de hoofdpersoon van het boek is Elza.

Elza is een lief, verstandig en rustig meisje. Aan het begin van het boek is ze 17 jaar, erg passief en nog maagd. Aan het eind van het boek is ze getrouwd, heeft ze kinderen en is ze iets passiever dan vroeger. Elza is lief voor iedereen en is dus niet wreed tegen de slaven. Ook vind ze beloftes erg belangrijk en is ze van slag dat Rutger zijn belofte niet houdt (niet vreemdgaan in haar huis). Elza’s familie is Joods, maar zijzelf is dat niet, omdat haar moeder een christen was.
“ ‘Natuurlijk is de positie van het meisje Fernandez wel anders,’ging de administrateur voort, ‘zij is zelf geen jodin, want haar moeder was een lutherse, maar ja, ze heeft toch wel een joodse naam.’ Rutger merkte op, dat voor zover hij had kunnen constateren, dat meisje Fernandez een zeer gezond oordeel had over al deze zaken over jood en niet-jood, christen en niet-christen; een waarlijk verfrissende gedachte tussen al deze kleine zielen.”


Sarith is een erg mooi Joods meisje en dat weet ze. Hierdoor is ze verwaand en krijgt ze altijd wat ze wil. Voor haar zijn slaven geen mensen en zij heeft er dan ook absoluut geen moeite mee hen slecht te behandelen. Ze heeft vele avontuurtjes, maar uiteindelijk trouwt ze met een oudere man die ze vroeger ‘Noso’ noemde, omdat hij een grote neus heeft.
“Ze had blosjes op haar wangen en ze zag er prachtig uit in haar lichtgele jurk. De natuurlijke zwarte krullen dansten om haar oren ...”

Elizabeth Smeets is de dochter van een legerofficier en de moeder van Elza. Zij trouwt op 17-jarige leeftijd met Levi Fernandez, de vader van Elza. Na een huwelijk van 9 jaar sterft ze, enkele dagen na de geboort van Elza.

Levi Fernandez is de vader van Elza. Nadat zijn vrouw overlijd en 6 jaar daarna zijn zoon, besluit hij een nieuwe vrouw te nemen.

Rachaël Mozes de Meza is de moeder van Sarith en de stief-moeder van Elza. Ze geeft Sarith altijd haar zin: “Wat Sarith ook deed, tante Rachaël zou op haar nooit boos zijn, want Sarith was haar moeder lieveling. Elza had vaak gedacht dat dat zo was, omdat tante Rachaël zo verbaas was over het feit dat ze zo’n mooie dochter had gekregen.”

Mini-Mini is de slavin van Sarith. Zij is erg zachtaardig en heeft iets weg van Sarith, omdat zij waarschijnlijk halfzusjes zijn. Mini-Mini maakt veel mee met Sarith en uiteindelijk wordt ze verliefd op Sarith’s man en krijgt ze een kind met hem. Als Sarith’s man Sarith’s bedrog doorheeft gaat hij bij haar weg en gaat hij met Mini-Mini en zijn kind samenwonen.

Maisa is de dochter van Ashana en slavin van Elza. Zij heeft een sterk karakter en probeert Elza te beschermen.

Ashana is als een moeder voor Elza. Ook zij neemt het op voor Elza, maar dat wordt uiteindelijk haar dood.

Rebecca is de zus van Sarith en is al vanaf haar negende doof door tyfeuze koortsen. Ze is erg verlegen en praat weinig. Uiteindelijk trouwt ze met een rabbijn.

Rutger le Chausseur is een Nederlandse jongen die als assistent-administrateur naar Suriname is gekomen. Hij vindt Sarith erg mooi en kijkt graag naar haar, maar hij vind haar niet het type om mee te trouwen: “Nu was Sarith naar binnen gegaan. Rutger had haar bewonderd nagekeken en had gezegd: ‘Wat is ze mooi hè?’ Zachtjes vroeg Elza: ‘Zou je misschien liever met zo’n mooie vrouw willen trouwen?’ Rutger keek haar glimlachend aan en zei: ‘Je bent toch niet jaloers, Elza?’Elza zei niets en trok haar schouders op en Rutger zei: ‘Luister eens, Elza, ik zou nooit met je stiefzusje willen trouwen, ik bewonder haar schoonheid zoals ik een mooie bloem of vogel of een mooi schilderij zou bewonderen; maar met haar trouwen? Nee, beslist niet.’ Een mooie vrouw is een te moeilijk bezit en een mooie vrouw met het karakter van Sarith zou een moeilijk en gevaarlijk bezit zijn. Ik zou mezelf al vlug in een positie bevinden, dat ik zou moeten duelleren en dat is niets voor mij.” Later gaat hij echter vreemd met Sarith in het huis waar hij en Elza wonen.

Julius Robles de Medina werd door Elza en Sarith ook wel ‘Noso’ genoemd vanwege zijn grote neus en is een weduwnaar: “De drieëndertigjarige Julius Robles de Medina had zijn vrouw en zoontje het vorig jaar bij een pokkenepidemie verloren en hij was alleen achtergebleven met twee dochters van tien en acht jaar. (...) Zij en Sarith hadden Julius Robles de Medina noch zijn vrouw er gemogen en ze hadden hem vanaf dat ze kleine meisjes waren de bijnaam ‘Noso’gegeven, omdat hij zo’n verschrikkelijke grote neus had.” Sarith vind hem eigenlijk een zeurpiet, maar uiteindelijk trouwt ze met hem, omdat ze weinig keus meer heeft.

5. Opbouw
Het verhaal wordt chronologisch verteld en af en toe kijkt er iemand terug op vroeger. Dit zijn echter zeer korte flashbacks die bestaan uit een paar zinnen. Het boek is in een meervoudige vertelsituatie (alwetende verteller) geschreven vanuit de hij- of zijvorm en heeft een open einde. Nadat Sarith en Elza ‘vrede hebben gesloten’ kan er nog van alles gebruiken.
6. Stijl
Reinjan Mulder schrijft het volgende over de schrijfstijl van Cynthia McLeod: “Ze schrijft een traditioneel, ingehouden, en weemoedig stemmend Nederlands zoals je dat bijna alleen nog maar bij voormalige kolonialen tegenkomt.” Ikzelf had het eerder niet zo bekeken, maar nu hij er op wijst ben ik het ermee eens, vooral als je de schrijfstijl vergelijkt met andere boeken. Ik vond het boek ook ‘lief’ geschreven, er staat bijvoorbeeld: “die gemene Mini-Mini ...” dat is iets wat tegenwoordig alleen door onschuldige peuters en kleuters gezegd zou worden. In het boek komt niet veel beeldspraak in voor, dit omdat het een realistisch boek is, alles wordt precies weergegeven hoe het is. Stijlfiguren kon ik wel vinden, ik vind zelf, omdat het boek lief is geschreven, dat er veel eufemisme in voorkomt, maar aan de andere kant kan het ook gewoon zo zijn dat er in die tijd geen ergere woorden bestonden of dat het al erg genoeg was om iemand gemeen te noemen.