Het theater, de brief en de waarheid door Harry Mulisch

Leesverslag De auteur van het door mij gelezen boek is Harry Mulisch. De titel is “Het Theater, de Brief en de Waarheid”. Gegevens: Het theater, de brief en de waarheid, Uitgeverij de bezige bij, Amsterdam, 2000-I, 85 bladzijden. Dit boek is een novelle. Ik heb dit boek gekozen omdat ik al heel veel gehoord heb over Harry Mulisch, maar ik er zelf nog nooit wat van gelezen had. Toen ik heb boek net gelezen had, wist ik niet precies wat ik er van moest denken. Ik vond het allemaal een beetje vaag. Het is niet een duidelijk verhaal en er zit geen goede verhaallijn in zoals in de meeste andere boeken het geval is. Het verhaal begint vanuit het oogpunt van ene Felix, een schrijver. Hij is gevraagd een dramatisch monoloog te schrijven voor een theatergezelschap. Hij gaat schrijven over ene Herbert en Magda. Het verhaal begint tijdens de begrafenis van Magda. Herbert staat voor z’n katheder. Hij wil een toespraak houden voor zijn overleden vrouw. Zij wordt gecremeerd. Herbert begint over zijn leven te vertellen met Magda. Hij was Joods. Daarna zegt hij dat hij iets moet bekennen. Hij begint te vertellen. Er zijn ook camera’s met journalisten bij. Hij vertelt over de dreigbrief die hij kreeg en hoe Magda daar van streek van raakte. Om Magda meer rust te geven en geruster te stellen, verzint Herbert een nep-ontvoering. Hij ‘ontvoert’ zichzelf en zorg ervoor dat de politie erachter komt. Hij doet dat dus, zodat de politie erachter komt dat Herbert zichzelf ontvoerd heeft en dat hij de dreigbrief ook zelf heeft geschreven, terwijl dat niet zo is. Dat deed hij zodat Magda weer ‘normaal’ werd, want ze was zichzelf helemaal niet meer nadat ze die dreigbrief hadden ontvangen. Na deze bekentenis is Herbert klaar met zijn toespraak en condoleert iedereen die aanwezig is hem. Sommige mensen kijken verbluft naar Herbert, terwijl nog niet tot hen doordringt wat hij allemaal verteld heeft. Na dit hoofdstuk komt er een tussenstuk. In het tussenspel gaat de ik-persoon, (Felix) genoemd, samen met een collega (Vera) naar buiten. Ze bespreken samen de crematie en discussiëren over wat echt en niet echt is aan het verhaal dat Herbert verteld heeft. Er zijn veel vragen: Waarom heeft Herbert het nu pas verteld? Kan het echt gebeurd zijn? Etc. II Magda: ‘Magda’ is het laatste deel van het boek. Nu moet Vera (zij is hier de ik-persoon) een ‘dramatisch monoloog’ schrijven voor een toneelgezelschap en vertelt over de begrafenis van Herbert. Vera is op de begrafenis van Herbert. Hier is alles omgekeerd: Magda is niet dood, maar Herbert. En hier geeft Magda juist een toespraak achter de katheder. Ze vertelt hoe zij en Herbert elkaar hebben leren kennen. Ze vertelt over hun theatergeschiedenis en over de rest van hun leven. Ze vertelt dat Herbert instortte, omdat zijn ouders waren vergast. Dit kwam weer helemaal naar boven toen het bekend werd dat er een toneelstuk opgevoerd zou worden over (tegen) Joden. Magda probeerde hem te helpen, maar tevergeefs. Op een avond hoorde ze dat Herbert zei dat hij het leven niet meer zag zitten. Ze bedacht dat er nu echt iets moest gebeuren om hem nog te redden. Zo besloot ze een dreigbrief te sturen naar haar man. Maar dan natuurlijk niet een brief met haar eigen naam eronder, maar een anonieme brief. Maar zodra ze hem aan Herbert gaf, wist ze dat ze de grootste fout van haar leven begaan had. Ze wist niet meer wat ze moest doen. Aan de ene kant had de brief wel geholpen voor haar man, aan de andere kant had ze een muur gebouwd tussen haar en haar man die ze niet meer weg kon halen. Herbert zette toen een ‘nepontvoering’ in elkaar om Magda te helpen. Ze probeerden elkaar dus eigenlijk te helpen, waardoor ze elkaar hadden verloren. Herbert kon er niet meer tegen en had zelfmoord gepleegd. Aan het eind van het boek blijkt dus dat Magda nog wel leeft en dat Herbert dood is. Het is alleen een raadsel wie nu wat heeft gedaan en wie die brief heeft geschreven, en waarom diegene in godsnaam die brief heeft geschreven. De manier van schrijven is erg apart. De gebruikte woorden zijn vrij moeilijk, evenals de zinsconstructies. De schrijver vergelijkt heel veel situaties met situaties uit het klassieke verleden, zoals Homerus. Dit is best knap, maar om te lezen vond ik het wat minder. Het gehele verhaal speelt zich af in de aula van het crematorium. Alleen het tussenstuk speelt zich af in de omgeving van het crematorium. Er zijn een aantal belangrijke figuren in het verhaal. Ik zal ze beschrijven: -Herbert: een man van een jaar of 40, acteur van Joodse afkomst. Vertelt in het eerste deel van het verhaal de ware toedracht van zijn ontvoering, in het tweede deel is hij overleden. -Magda: een vrouw van een jaar of 40, vrouw van Herbert, haar beroep is mij niet bekend. In het tweede deel vertelt zij dat zij de brief naar Herbert heeft geschreven, in het eerste deel is zij overleden. -Felix, een schrijver van rond de 45, voor zover ik weet ongehuwd. Is aanwezig op de afscheidsplechtigheid voor Magda, en staat daar bij Vera. Komt in het tweede deel niet aan bod. -Vera, een schrijfster van een jaar of 40, gescheiden. Is net als Felix aanwezig op de afscheidsplechtigheid voor Magda, en is ook aanwezig op de begrafenis van Herbert. -Albert en Paula, kinderen van Magda en Herbert. Zij zeggen gedurende het hele verhaal niks, en er wordt niets over hen geschreven. Onbekende personen dus. De vertelwijze is zoals gezegd behoorlijk pittig. Je kunt duidelijk zien dat dit niet zomaar een simpel boekje is. Het taalgebruik is aangepast aan volwassenen. Voor een gemiddelde middelbare scholier dus niet het gemakkelijkste boek. Het thema is liefde en leugens. Een bijpassende spreuk: “Wie begrepen wil worden, geve geen uitleg” (Diderot, Paradox over de toneelspeler). Typerend voor dit thema zijn de bekentenissen van zowel Herbert als Magda. De titel is vrij simpel te verklaren: Met het theater wordt het toneelstuk over (tegen) de Joden bedoeld, met de brief vanzelfsprekend de dreigbrief en met de waarheid het ware verhaal omtrent de dreigbrief en de ontvoering. Het boek is in 2000 ter gelegenheid van de Boekenweek 2000 als Boekenweekgeschenk geschreven. Ik weet van de schrijver dat hij actief is op allerlei gebieden van de cultuur. Hij heeft romans, verhalen, theaters, studies, tijdsgeschiedenissen, autobiografieën en poëtische werken op zijn naam staan. Ook weet ik dat deze schrijver literaire werken van hoog niveau maakt, en dat hij veel roem heeft ontvangen voor zijn grote bijdrage aan de Nederlandse literatuur. Het boek is geschreven in het jaar 1999, dus er waren dezelfde stromingen als nu. Het is ook een tijd dat het antisemitisme jammer genoeg weer een beetje opleeft. Het kan zijn dat de schrijver het boek om deze reden geschreven heeft. Antisemitisme speelt namelijk een grote rol in het boek. Ik weet niet of dit werk typerend is voor Harry Mulisch, omdat dit het eerste boek is dat ik van hem lees. Ik vond het boek niet de moeite waard. Het was niet spannend, en het duurde bij mij lang voordat ik wist hoe het boek in elkaar zat. Het is erg verwarrend om te lezen dat een persoon het ene moment een toespraak houdt op de crematie van zijn vrouw, en het andere moment dood in een kist ligt. Je snapt er dan werkelijk niets meer van. Ook vond ik het allemaal wel erg diep gezocht, en moeilijk te begrijpen. Je kunt je totaal geen voorstelling van de situatie en de gedachtegangen van de hoofdpersonen maken. Ik heb ook nog nooit een film gezien of een ander boek gelezen dat enige overeenkomsten heeft met dit boek. Ik heb wel veel boeken over de Tweede Wereldoorlog en de afgrijselijke Jodenvervolging gelezen, maar die hadden geen enkele overeenkomst met dit boek. Het taalgebruik was ook veel te moeilijk en omslachtig. Wat iemand normaal in één zin zegt, wordt in het boek in ongeveer 5 zinnen verwoord. Erg lastig en vooral enorm saai om te lezen.