Het perpetuum mobile van de liefde Renate Dorrestein 150 bladzijden
Uitgeverij Contact
Zevende druk, 1993 2. Inhoud en opbouw 2.1 Typering Het is duidelijk een psychologische roman, de schrijfster interpreteert alles wat er gebeurt op haar eigen manier, en ontleedt alles. De dingen die er gebeuren zijn alleen van belang als uitleg voor de karakters in het boek, waarom ze het doen of laten gebeuren. 2.2 Samenvatting: Het gezin Dorrestein heeft 10 kinderen, zeven zonen en drie dochters. De oudste dochter wordt non, de middelste, dat is de schrijfster van het boek, wordt schrijfster en de jongste dochter wilde ook schrijfster worden, maar pleegt op twintigjarige leeftijd zelfmoord. Dit boek is door Renate Dorrestein geschreven met de bedoeling om zo een eind te maken aan haar schuldgevoel.De jaren voordat het zusje zelfmoord pleegt, heeft ze last van zware depressies, anorexia en ze wordt een keer opgenomen in een psychiatrische inrichting omdat ze een poging deed tot zelfmoord. Elke keer staat Renate voor haar klaar. Na een aantal jaar pleegt haar zusje zelfmoord, ze springt van een flat af. Dit komt voor Renate totaal onverwacht. Zeven jaar na haar dood denk Renate te weten waarom haar zusje zelfmoord pleegde. Volgens haar komt het omdat ze zich niet kon en wilde aanpassen aan de onmogelijke rol die de vrouwen in de samenleving hebben gekregen. Zij zijn degenen die de kinderen krijgen, die voor de man en de kinderen moeten zorgen, het huishouden moeten doen, altijd mooi moeten zijn en bijna geen mogelijkheid krijgen om zich te ontwikkelen of een goeie carrière te starten. Renate wilde ook niet aan die rol voldoen en heeft haar eileiders laten afbinden. Andere zus van Renate, Mare, is non geworden. Misschien heeft zij op deze manier geprobeerd te ontkomen aan de rol van de vrouw. Ze is namelijk met God getrouwd. Lydia is de buurvrouw van Renate. Ze zorgde vanaf dat ze heel klein was al voor haar ouders. Haar moeder is aan de pillen en haar vader is aan de alcohol. Later valt zij ook op de mannen die niet goed voor zichzelf zorgen, zodat zij dat moet doen. Vaak zijn dit een beetje vreemde typetjes. Ze eindigt bij een man die alleen met haar naar bed kan als ze haar hoofd bedekt. Daarom wil zij dus ook haar hoofd afhakken, allemaal voor die ene man. Nadat Lydia echt haar hoofd wilde afhakken wordt ze opgenomen in een psychiatrische inrichting. Nu danst zij voor de minnaar die alleen zij kan zien, op muziek die alleen zij kan horen. Godelieve Ochtendster wordt zonder liefde opgevoed. Dat Godelieve lelijk is, maakt dat alleen maar erger. Als ze slim zou zijn, zou ze toegestaan zijn in de maatschappij. Aangezien ze die gave niet heeft, is ze praktisch afgeschreven. Ze besluit een secretaresseopleiding te volgen. Gelukkig wordt ze aangenomen door de vader van Lydia, die een baan als notaris heeft. Omdat hij door zijn voortdurende dronkenschap niet goed kan werken, is het geen winstgevende baan, maar ze kan niet anders. De vader van Lydia accepteert Godelieve zoals ze is, totdat hij het idee krijgt om met haar te trouwen. Hij wil dan alleen wel dat ze wat aan haar uiterlijk laat veranderen. Dus laat hij haar kiezen: of een afspraak maken met de plastisch chirurg, of

ontslag. Godelieve kiest het eerste. Door deze ingreep vormt haar gezicht nu het ideaalbeeld van de vrouw.Jammer genoeg is haar lichaam nog steeds even hoekig en vierkant. Hierdoor komt ze eruit te zien als een travestiet. Daardoor gaat ze werken in een travestietenbar, maar als haar collega’s erachter komen dat zij echt een vrouw is wordt ze ontslagen en aangeklaagd. Hierdoor krijgt ze landelijke bekendheid en uiteindelijk wordt ze ‘het gezicht’ van een feministische vrouwenclub. Door de geschiedenis van deze twee vrouwen en die van zichzelf en haar zussen, komt Renate dus tot een verklaring voor de daad van haar zusje. Door het schrijven van het boek komt ze ook tot de conclusie dat ze niets heeft kunnen doen voor haar zusje, hoe graag ze het ook had gewild, omdat haar zusje zich niet wilde laten helpen. Door dit boek heeft ze het dus beter begrepen en voelt ze zich niet langer gedeeltelijk schuldig aan haar dood. 2.3 Tijd a. In welke tijd spelen de gebeurtenissen zich af? Eind twintigste eeuw, het heden dus zo ongeveer. Dat zie je aan verschillende verwijzingen naar tijdschriften en boeken uit deze tijd (Viva, Opzij) , en aan het feit dat ze het ‘nu’ aan het schrijven is, en de schrijfster was in 1988 net zo oud als ze in het boek zegt dat ze was. b. Wat is de verhaaltijd van het boek en wat is de leestijd? De verhaaltijd is eigenlijk net zo lang als het duurde om het boek te schrijven, omdat de schrijfster haar gedachten opschrijft en niet een verhaal bedenkt met een tijdsduur. Ze blikt wel terug op gebeurtenissen uit haar verleden, maar de verhaaltijd is alleen de duur van haar gedachten. Ik weet ook niet precies hoe lang dat is. De leestijd was ongeveer 2,5 tot 3 uur. c. Noteer op zijn minst één belangrijke vertraging: vat dit verhaalgedeelte kort samen en vermeld de bladzijdennummers. Leg ook uit waarom deze vertraging zo belangrijk is in het boek. Eigenlijk is het hele boek dus een vertraging, maar een belangrijk stuk vond ik dat op bladzijde 136 tot en met bladzijde 140, tot de zin: “Ik had mijn eigen boek geschreven.” Hierin gaat het over de ontwikkeling in het feminisme dat veel vrouwen beginnen te geloven dat ze niet gelijk zijn aan mannen, maar béter zijn dan hen. En terwijl zij deze minachting handhaven willen ze doodleuk wel alles voor ze doen, bang dat ze door diezelfde mannen worden bestempeld als ‘verbitterde feministes’. De schrijfster zegt dat mannen niets geven om het ‘hoofd’ van een vrouw, ze geven enkel om de mogelijkheid tot bevrediging van hun lusten (eten, seks en andere verzorging). Dit is belangrijk in het boek omdat dit als rode draad door het hele boek loopt, het feit dat vrouwen nog altijd geen stem hebben en enkel op uiterlijke schijn beoordeeld en/of gewaardeerd worden. d. Noteer één opvallende versnelling. Er zit niet echt een versnelling in, zoals gezegd omdat het boek eigenlijk alleen bestaat uit flashbacks. De versnellingen die erin zitten zijn zo miniem en onbelangrijk dat ze mij niet opgevallen zijn. e. Zijn er flashback’s? Ja, heel veel zelfs. Een belangrijke is die waar in wordt beschreven hoe Renate en Mare het dagboek van hun zusje vinden, waarin staat hoe vaak zij zichzelf pijnigt en uithongert. Hierdoor voelt Renate zich nog schuldiger, ze had het gevoel dat ze haar zusje had kunnen tegenhouden als ze dit maar had gelezen. 2.4 Ruimte a. Waar spelen de gebeurtenissen zich af? Meestal gewoon in de kamer waar de schrijfster zich bevindt terwijl ze haar memoires schrijft. Haar verhaal speelt zich weer op verschillende plaatsen af. De verhalen van Lydia spelen zich veelal gewoon in haar huis af. Daar praat en discussieert ze met Renate, of heeft ze problemen met haar vriend. De verhalen over Godelieve spelen zich veelal af in het kantoor van Lydia’s
vader. Dat is de plek waar ze hoort, waar niemand haar ziet of beklaagd
omdat ze lelijk is. De verhalen van Renate’s zusje spelen zich ook meestal in haar huis af, in haar kamer. b. Zijn er plaatsen waar je van belangenruimte kunt spreken? Geef één voorbeeld en licht de betekenis toe. Bij Renate’s zusje komt het vaak voor dat ze in de trein of auto zit terwijl het buiten hard regent. Haar zusje is continu ongelukkig en zit hierbij dus in een kleine ruimte, een beetje afgeschermd van de buitenwereld, want buiten is het nat een koud. Het is ook vaak nacht terwijl ze in de trein zit en dat versterkt dat donkere, sombere gevoel. 2.5 Personen Beschrijf het karakter van de hoofdpersoon of hoofdpersonen. In een boek kan meer dan één hoofdpersoon voorkomen. - Renate Dorrestein: Zij beschrijft in het boek haar gedachtes over de dood van haar zusje, ze voelt zich verantwoordelijk over de dood van haar zusje maar door het schrijven van dit boek kan ze het voor een groot deel verwerken en voelt ze zich minder schuldig (“Ik kon mijn zusje niet helpen. Dat is het enige dat vaststaat. (…) Misschien was het leven van mijn zusje wel waarlijk ondraaglijk en kon niemand het draaglijk voor haar maken.”).Ook verbindt ze alles wat de vrouwen om haar heen doen in hun leven aan de invloed van mannen, aan de nog steeds dominant mannelijk samenleving. Ze haat mannen niet (dit zegt ze zelf ook meerdere malen, dat ze op zich niks tegen mannen heeft), maar voelt wel dat vrouwen nog steeds gebukt gaan onder onhaalbare verwachtingen (uiterlijk perfect zijn, de ideale huisvrouw, de beste moeder etc.) of juist gebrek aan interesse (volgens haar interesseert het mannen niet wat vrouwen denken, of denken ze dat vrouwen niets zinnigs kunnen bijdragen behalve hiervoor genoemde plichten). - Het zusje van Renate: De jongste dochter in het gezin Dorrestein. Ze heeft haar hele leven last van overgewicht, als ze klein is noemt Renate haar een volgepropte stomme trage big. Als ze in de puberteit zit, neemt haar zelfvertrouwen nog sterker af en gaat ze laxeermiddelen gebruiken. In de jaren voor haar dood heeft ze in verschillende inrichtingen gezeten, heeft last van zware depressies en een eetstoornis. Steeds als er iets met haar gebeurt staat Renate voor haar klaar. Dit gaat jaren zo door, ze hebben een haatliefde verhouding. Soms hebben ze heel erge ruzie, maar toch helpt Renate haar steeds. De zussen hebben allebei de droom schrijfster te worden. Renate en haar zusje hadden nog een oudere zus, Mare, die non wordt en dan verder door het leven gaat als Maria. Ook hebben ze nog zeven broers die allemaal boordwerktuigbouwkundigen zijn. - Lydia: Zij is de buurvrouw van Renate. Ze helpt Renate de dood van haar zusje proberen te begrijpen zo goed als ze kan. Lydia heeft haar hele leven voor haar ouders gezorgd. Haar moeder slikt pillen en haar vader is aan de alcohol. Lydia zorgt ervoor dat het huishouden soepel verloopt en haar ouders geen ruzie krijgen. Door Lydia’s zorg zijn haar ouders nog bij elkaar. Door haar jeugd is zij een vrouw geworden die alleen nog maar relaties aangaat met mannen die niet voor zichzelf kunnen zorgen. Lydia ontmoet een man die niet zelfstandig is en alleen met haar wil vrijen als ze haar hoofd bedekt. Lydia wordt na verloop van tijd gek en beland in een inrichting. Hier wordt ze uitgehaald door Renate en sindsdien danst ze op straat voor haar minnaar die alleen zij kan zien op muziek die alleen zij kan horen. - Godelieve Ochtendster: Een heel lelijke vrouw die zonder liefde is opgegroeid. Nooit krijgt ze eens erkenning totdat ze aangenomen wordt door de vader van Lydia, die haar neemt zoals ze is. Na een aantal jaar vindt de vader van Lydia dat ze niet representatief is voor het bedrijf en geeft haar de keus zich te laten opereren door een plastisch chirurg of ze wordt ontslagen. Ze kiest voor de plastische ingreep. Na de operatie wordt ze door een travestiet aangezien voor een travestiet. Hij stelt haar voor aan de eigenaar van een travestietenbar die haar aanneemt. Als ze er een tijdje werkt komt de vader van Lydia naar de bar waar hij haar herkent en hij verraad haar. Ze wordt aangeklaagd door de eigenaar van de bar omdat ze een vrouw was die zich uitgaf voor een man die een vrouw speelde. Ze wint de zaak en ze krijgt landelijke bekendheid als het gezicht van een feministische vereniging. 2.6 Vertelwijze Vermeld de vertelwijze en licht deze kort toe. Het gehele boek is in de ikvorm geschreven, zonder onderbreking. Niet zo gek in een autobiografie natuurlijk.
2.7 Structuur a. Hoe is de indeling van het boek? Het boek is verdeeld in twee hoofdstukken, en tussen de scènewisselingen zit een alinea. b. Welke opening heeft het boek? Licht je antwoord toe. Een opening midden in het verhaal. In het begin is het nog raden naar wie de ikpersoon is, en er is nog niks uitgelegd van wat er van tevoren gebeurd is. c. Is het einde open of gesloten? Leg dit uit. Het is allebei, al is het naar mijn idee wel meer gesloten dan open. Ze heeft namelijk wel eindelijk rust gevonden in dat schuldige gevoel dat ze aan haar zusjes’ dood overhield, ze heeft besloten dat ze er helemaal niks aan had kunnen doen en sluit dat hoofdstuk van haar leven een beetje af. Wat er niet gesloten aan is, is dat ze natuurlijk niet dood is (wat meestal pas het definitieve gesloten einde is) en dat ze nog geen duidelijke conclusie heeft getrokken in de rode draad die door haar gedachten loopt: de rol van de vrouw in de samenleving van nu. Ze heeft wel ontdekt dat zij gewoon niet iedereen kan helpen, en dat vrouwen niet zo een twee drie veranderd kunnen worden (laat staan mannen), maar ze heeft geen duidelijk einde in haar redenatie bereikt. 3 Motieven en thema 3.1 Noem de belangrijkste motieven en bewijs elk motief met enkele tekstgegevens. Formuleer ieder motief in één of twee woorden! - Vrouw in de samenleving (wist echt niet hoe je het korter kon zeggen) “Verlos ons van de liehiefde, die leugenachtige motie die dient om vrouwen
in het gareel te houden, de man te ontslaan van elke vorm van betrokkenheid, en kinderen van hun oerschreeuw te drillen tot het onontkoombare perpetuum mobile ervan: waar elders dan in het gezin kan men waarnemen hoezeer mannen en vrouwen geschapen zijn voor elkaars geluk?” Bladzijde 25, onderaan. - Schuldgevoel “..Alleen bij mij werd het gat met het verstrijken van tijd niet gedicht, alleen ik werd, in toenemende mate zelfs, gekweld door tegenstrijdige emoties en onbeantwoorde vragen die mijn zusje wel eens had mogen ophelderen voor ze sprong. Steeds sterker kreeg ik het gevoel dat ik, zolang ik niet zou weten waren ze deed wat ze deed en wat mijn aandeel daarin was geweest, haar bij elke ademhaling naar binnen zou krijgen, tot ik in haar stikte.” Bladzijde 28, eerste alinea. “Mijn hart bonst als ik aan haar denk, die satanische dwingeland, die kwelgeest, die demon, die insluipster in mijn dromen: er moet destijds toch iets geweest zijn wat ik had kunnen doen, maar verzuimde?” Bladzijde 38, eerste alinea. - Zelfmoord “Wie wil hier dood, vraagt het behang, wie wil hier dood, schreeuwen de gordijnen, wie waagt het hier de hand aan zichzelf te slaan, wie is dat die niet weet dat zelfmoordenaressen verdoemd zijn, nooit zullen zij rust vinden, nooit! Wil je dan tot het einde der tijden dolen, kind? Is dat niet stukken vreselijker dan nu maar doorgaan met leven? (…) Mijn zusje dat laconiek in haar dagboek had geschreven: ‘Ik snijd ook nog mijn polsen door, en weet je veel,’ maar nu moet ontdekken dat je de duivel zelf te zien krijgt als je van plan bent een goddelijk recht in eigen handen te nemen, mijn zusje dat door de duivel zelf teruggejaagd wordt naar het leven.” Bladzijde 40/41, onderaan bladzijde 40. 3.2 Formuleer het thema in één of twee zinnen. Gebruik hiervoor de motieven als bouwsteen. Een vrouw kampt met een zwaar schuldgevoel over de zelfmoord van haar zusje, die zij probeert te verklaren door de plaats van de vrouw in de samenleving te onderzoeken. 3.3 Verklaar de titel van het boek. Een perpetuum mobile is het eeuwig bewegende; een eeuwig bewegend iets dat zichzelf in beweging houdt. In dit geval vergelijkt de schrijfster dit begrip met de relatie tussen man en vrouw, zij ziet vrouwen om haar heen slachtoffer worden van de idealen die je als vrouw geacht wordt na te streven. Ook al heb je wel vrouwen die weigeren aan mee te doen, gelijk willen worden aan mannen in de zin dat ze meer willen zijn dan een ‘gat’ (zoals de schrijfster het zegt, zie bladzijde 111 “ll”) het overgrote deel van het vrouwelijk geslacht is te bang om niet dat ideaal te zijn, te bang voor de afwijzing van mannen om dit ideaal los te laten. En omdat vrouwen deze onderdanige positie behouden en er niet aan dénken om iets van de man te verwachten op verzorgend gebied, komt het ook niet bij de mannen op om er iets aan te doen, en waarom zouden ze ook als vrouwen zich dit laten welgevallen? Deze vicieuze cirkel lijkt ondoorbrekelijk, en ook aan het einde van het boek heeft de schrijfster nog geen conclusie of oplossing gevonden. 4 Persoonlijke mening 4.1 Wat vind jij het meest treffende of mooiste gedeelte? Waarom? Een geweldige scène vind ik wanneer Renate tegen Lydia een rede afsteekt over haar vriend, doorlopend in vrouwen tegen over mannen in het algemeen. Hierin legt ze uit waarom vrouwen nooit op zijn gestaan tegen het juk dat de geschiedenis hen oplegt, de rol van ondergeschikte aan de man. Volgens haar is dat omdat ze bang zijn dat ze veel te vervangbaar zijn, omdat ze (ook nog eens) bang zijn dat mannen alleen het lichamelijke in hen waarderen, en iedere vrouw heeft tenslotte hetzelfde lichaam in basis. Hierop volgt de redenering dat vrouwen mannen eigenlijk minachten door deze kortzichtigheid, ze voelen zich eigenlijk superieur aan mannen. Deze scène is mooi omdat Lydia zo’n karikatuur is van de onderdanige vrouw, die alles van haar man pikt zolang hij haar maar in zijn buurt duldt. In het begin lijkt het alsof Lydia het mannelijk ras verdedigt, dat Renate de ‘mannenhater’ is, maar in de loop van het gesprek draait Renate het zo om dat de minachting van de vrouw voor de man naar voren komt, die mannen maar simpele wezens vindt en ze enkel zoet wil houden, als een kind. Renate laat hierbij zien dat ‘haar slag feministes’ zich niet schuil wil houden achter dat gordijn van zorg dat, als je goed kijkt, alleen maar duidelijk maakt dat de vrouw de man onkundig vindt. Renate heeft juist een hogere pet van mannen op dan die andere niet-feministen, omdat ze ervan overtuigd is dat mannen dezelfde mogelijkheden hebben als vrouwen, en andersom. Ook is dit stukje gewoon heel humoristisch beschreven, wat het geheel gewoon heel interessant om te lezen maakt. “‘Weet je wat er met jou mis is? Jij hebt niets voor een ander over,’ zei Lydia met trillende lippen. ‘Jij moet mannen nodig iets verwijten! Jij bent zelf even erg!’ ‘Even erg?’vroeg ik verheugd. ‘Zei je daar: even erg? Vind jij mannen dan erg? Lydia! Trouw met mij! Dat zal maar één verschil maken: je hoofd!’”
4.2 Ken je andere boeken over (ongeveer) hetzelfde thema? Welke? Er zullen er ongetwijfeld heel veel over bestaan, maar ik heb zelf geen boek gelezen met een vergelijkbaar thema. Ik ben het wel van plan, want ik vind een feministische kijk op de samenleving wel een keer verfrissend. Meestal lees je toch boeken van mannen, en over het algemeen komen daar maar weinig feministische ideeën in voor. 4.3 Mening: De eerste paar bladzijden moest ik wel even doorkomen, ik moest even aan de schrijfstijl wennen. Naar mijn gevoel schrijft een vrouw wel echt heel anders dan een man. Maar daarna las ik het boek achter elkaar uit, ik vond het een geweldig boek om te lezen. Ik kan niet zeggen dat ik het altijd compleet eens ben met de schrijfster, maar over het algemeen vond ik dat ze echt een frisse kijk had op de oeroude man/vrouw verhoudingen. Haar meningen waren mooi onderbouwd, en ze had ook niet het soort redenering dat je dwingt om hetzelfde te geloven en anders lees je het maar niet, maar juist ideeën, en genoeg ruimte over voor eigen interpretatie en toevoegingen. Ook maakt ze duidelijk een ontwikkeling door in het boek, zodat ze zelf ook niet constant een vaststaande mening door probeert te voeren, maar haar gedachten spuit en haast samen met de lezer tot beter inzicht wil komen. Ze is niet bang voor zelfspot en zelftwijfel, maar blijft toch genoeg overtuigd van zichzelf om geloofwaardig over te komen. Ook heeft ze een leuke humor, die het boek en haar redes wat verluchtigen. Het enige nadeel van het boek vind ik dat ze veel dingen vaak herhaald, als je de dubbele dingen weg zou halen was het boek gelijk iets van een derde dunner. Vaak overdrijft ze dingen ook schaamteloos, maar dit hangt af van haar bui en dat maakt wel weer het verschil tussen een roman en een redevoering. Voorbeeld: “Mannen hebben ook complexen over hoe zij eruit zien, hoor,” zegt Mare, de expert. “Ja, en daarom gaan ze zichzelf zeker massaal te lijf met epileertangen en kokende hars en maskers van bagger en algen! Daarom hangen ze zeker elke avond boven gloeiende stoombaden en knijpen ze hun huid tot moes en schuren die nog eens na met een korrelcrème, daarom hongeren ze zichzelf uit op een menu van citroensap en sla en zwarte koffie, (…) daarom, daarom zie je ze altijd aan zichzelf vijlen, schaven, raspen, kneden trekken peuteren (…). Schei toch uit Mare. De algehele afspraak is dat mannen goed zijn zoals ze zijn, en vrouwen niet.” Heel erg overdreven, maar ze maakt wel een punt. Op een grappige manier. Eigenlijk is dat het idee van dit boek in een notendop.