Het oog van de engel door Nelleke Noordervliet

Inhoudsopgave: Zakelijke gegevens
Eerste persoonlijke reactie
Samenvatting Leeservaring
Verwerkingsopdracht
Informatie over de schrijfster Zakelijke gegevens Het oog van de engel
Noordervliet, Nelleke
Meulenhoff, 1991 Eerste persoonlijke reactie Ik vind het verhaal vooral erg ingewikkeld. Nelleke Noordervliet vertelt steeds stukjes uit de geschiedenis en het gewone verhaal door elkaar. Bijvoorbeeld hoe de Pruisen Haarlem overnamen. Dat werd heel erg verwarrend. Ook gebruikt ze taal die soms niet eens in het woordenboek voorkomt. Woorden zoals guirlandes, exorbitante en vroedschap. Ik heb echt geen idee wat die woorden voorstellen. Ze schrijft af en toe ook stukjes in het in het Frans, zoals nouvelles à la main of lettres de cachet. Het was echt zo dat ik steeds weer een stukje terug moest lezen omdat ik dan weer iets gemist had. Daardoor duurde het echt heel lang voordat ik het boek eindelijk uit had. Ook is het verhaal heel erg onwerkelijk. Dat Maaike ineens in een seance gaat praten terwijl ze doofstom is en dat het oog van Elisabeth steeds meer opzwelt. Doppet moet het oog er aan het eind zelfs uitwippen, dmv allemaal getrek aan haar aders en zo. Dat vind ik echt heel erg vreemd want een oog uit iemands hoofd trekken? Dat is toch onwerkelijk.. maar hier is het wel nodig, want het begint echt heel erg te stinken en heel erg op te zwellen. Ze beschrijft hoe het oog er steeds “enger” uit gaat zien. Dat het bijvoorbeeld opzwelt en dat aan het eind zelfs haar andere oog ook is ontstoken doordat het oog dat is opgezwollen in de weg zit. Ze kon haar oog op een gegeven moment zelfs niet meer sluiten. Ook was het vroeger ook zo anders, dat wist ik natuurlijk wel, maar toch vind ik het raar, want Nelleke vertelt hier dat er echt een verschil is tussen de edelen en de burgers. Ik ben echt blij dat dat niet meer zo bij ons is. Hier vind ik het verhaal ook zielig. Want Elisabeth kan op een gegeven moment alleen maar in haar huis blijven wonen als ze met de huisbaas naar bed gaat. Als ze daar dan eenmaal weg is wordt ze verkracht omdat Doppet (degene van wie ze houdt) haar heeft “weggegeven”. Weer aan haar huisbaas, maar dan een andere. Ook beveelt Doppet haar allerlei dingen te doen zoals uitkleden bij zijn informateur Philippe. En haar oog begint natuurlijk ook steeds pijnlijker te doen. Door dat oog kan ze op een gegeven moment niet meer zien, en hangt er een heel vieze lucht door al het etter om haar heen. Als Doppet er niet was geweest was ze aan het einde misschien niet doodgegaan want hij wilde haar oog steeds houden voor zijn experiment dat ze de toekomst kon voorspellen, en wilde haar oog niet beter maken, wat hij eigenlijk wel had beloofd. Samenvatting Het verhaal speelt zich af in 1787, 2 jaar voor de Franse revolutie. Het gaat over een meisje, Elisabeth, die geen moeder heeft. Alleen een vader en een Doofstom zusje Maaike. Ze wonen in Haarlem. Omdat de oorlog tussen de patriotten en de Nederlanders steeds gevaarlijker wordt, besluiten Elisabeth, haar vader en Maaike te vluchten naar het zuiden. Ze gaan naar Saint-Omer waar een verre achterneef, Maitre Mounier de Bresse, woont. Daar gaan ze wonen in zijn koetshuis. Als ze daar al een tijdje wonen valt Elisabeths vader tijdens het eten ineens voorover met zijn gezicht in zijn bord. Dood, door een hersenbloeding. Elisabeth kan geen werk vinden en kan de huur dus ook niet betalen. Maaike en zij moeten het koetshuis uit. Ze mag alleen blijven als ze met Maitre Mounier de Bresse naar bed gaat. Elisabeth gaat op die voorwaarde in. Als er in Maitre Mouniers huis een reünie is van kunstenaars, ontmoeten ze Doppet, een man die door seances revolutie wil veroorzaken. Hij wil betere levensomstandigheden voor de arme bevolking door ze inspraak te geven in het bestuur, daardoor geeft hij altijd tentoonstellingen. Ook op deze dag. Hij vraagt of hij wat bij Maaike mag proberen en Maaike stemt toe. Als ze dan in trance is zegt ze bijna onverstaanbaar "Mounier verkrachter". Dan valt ze neer alsof ze in slaap valt. Elisabeth raakt in paniek en neemt Maaike snel mee naar haar huis. Die avond komt Doppet op bezoek om te vragen hoe het met Maaike gaat. Omdat Maaike "Mounier verkrachter" had gezegd moeten zij en Elisabeth het huis uit. Doppet vraagt of ze met hem mee willen gaan zodat hij Maaike kan behandelen. Omdat ze toch geen andere keus hebben, gaan ze met hem mee. Bij de eerstvolgende seance van Doppet speelt Elisabeth voor doofstomme omdat ze haar zusje Maaike wil beschermen. Elisabeths linkeroog maakt indruk op het publiek. De demonstratie daarna speelt Elisabeth een “apocalyptische engel”, die voorspelt hoe het moet zijn en wat het moet zijn (ze zegt dat de toekomst op een bepaalde manier gaat verlopen en dat men dat moet veranderen). Dankzij haar acteertalent en haar bijbelkennis wordt het een groot succes. Elisabeth en Doppet krijgen een relatie en vertrekken naar Parijs om daar hun optredens te geven. Doppet brengt Maaike naar een doveninstituut. In Parijs gaan ze wonen bij Hornmann, die ook geld aan Elisabeth en Doppet geeft en ook de revolutie steunt. Op een ochtend verkracht hij Elisabeth en zegt hij dat dat mocht van Doppet. Maar Doppet zegt dat dat niet waar is. Als ze er met hornmann over praten ontkent hij alles en wordt hij boos. Vervolgens stuurt hij Elisabeth en Doppet weg. Op een dag komt het volk van Parijs in opstand. Een steeds groter wordende stoet loopt door de straten van de stad. Ook Elisabeth en Doppet lopen mee. Ze gaan naar Reveillon, omdat hij wat verkeerds heeft gezegd. Men had hem verkeerd begrepen. Maar als ze daarheen gaan is er ineens de politie die op de menigte schiet. Niemand kan ergens heen door de drukte. 900 mensen worden daarom neergeschoten. Ook Antoine Lebrun, hij zorgde voor de roddels die Elisabeth in haar visioenen kon vertellen. Die roddels kreeg hij doordat hij met mannen sex had. Als Lebrun dood is, zien Elisabeth en Doppet elkaar steeds minder. Hun optredens zijn ook niet meer nodig want de revolutie is al begonnen. Elisabeth wordt steeds zieker door haar oog. Ze kan het niet meer dicht doen en ziet niks meer. Ze gaat wonen bij Marie Cercueil, een goede vriendin, en werkt daar ook. Het doveninstituut wordt ook gesloten. Maaike komt ook bij Marie wonen. Ze trouwt met Philippe. Omdat Elisabeth zich steeds slechter gaat voelen zoekt ze Doppet. Ze schrijft hem een brief waarin ze vertelt hoe het met haar gaat, en vraagt daarin of hij haar wil behandelen. Hij komt langs en brengt haar in trance als hij haar opereert. Als hij klaar is en haar wakker maakt schreeuwt ze van de pijn. Doppet en Elisabeth praten veel bij en het laatste dat ze zegt voordat ze dood gaat is “ik heb geen pijn meer”. Doppet gaat naar de berg waar hij in de buurt woonde. De berg ziet er precies zo uit als in zijn herinnering en hij gaat daar in de buurt wonen.
Leeservaring Onderwerp: 1. Spreekt het onderwerp je aan? Is dit een onderwerp waar je al eens over nagedacht hebt? Ja. Het onderwerp dat ze de toekomst kan vertellen door haar opgezwollen oog spreekt me heel erg aan, vooral omdat het door middel van seances wordt verteld en ze er zelfs opstanden mee veroorzaakt. Ik hou sowieso wel van toekomstvoorspellingen en seances, de sfeer die daar rondhangt lijkt me echt heel gaaf. Ik heb er al wel eens over nagedacht maar niet zo erg als ik er na het lezen van dit boek over nadenk. 2. Heeft het boek je nieuwe kanten van het onderwerp laten zien? Ja, zeker, ik wist niet dat seances zo erg serieus waren. En dat er echt een soort wonderen mee kunnen gebeuren, zoals dat Maaike ging “praten” maar dat ze het daarna helemaal vergeten was en alleen een beetje suf was. Dat had Elisabeth ook. Dan vertelde ze een heel stuk van de toekomst en wist ze daarna niet wat er was gebeurd. Ik wist echt niet dat dat zo gaat. Ik dacht dat je daarna echt wel weet wat je vertelt. Gebeurtenissen: 1. Vind je de gebeurtenissen verrassend? Leg je keuze duidelijk uit met voorbeelden. Ja heel erg. Ik had nooit gedacht dat Elisabeth door haar oog dood kon gaan en dat Maaike ineens zou beginnen te praten. Ook verwachtte ik echt niet dat men Elisabeth zo erg geloofde. Want ze kon natuurlijk alles verzinnen wat ze vertelde als Doppet haar in een trance brengt. Ze kon alles instuderen. Maar het was wel allemaal heel erg geloofwaardig. 2. Beschrijf een gebeurtenis die de meeste indruk op je gemaakt heeft en waarom. Ik denk dan toch dat die gebeurtenis is dat Maaike begint te praten, terwijl ze doofstom is. Het heeft zo’n indruk op me gemaakt omdat het heel mooi is beschreven. “Maaike’s hoofd schokte achterover, haar ogen rolden, haar mond ging open en opeens klonk door de stilte een rauw en vreemd geluid uit Maaikes keel. De mond zocht articulatie. Ze zegt: Mounier verkrachter.” Dit vind ik echt een heel indrukwekkende gebeurtenis. Ik vond het echt best wel spannend, wat zal er gaan gebeuren, Dacht ik steeds. Personages: 1. Hebben de personages eigenschappen die je bewondert, gewoon vind of verafschuwt? Ja, Elisabeth bewonder ik heel erg. Als haar huisbaas (Mounier) haar wil verkrachten slaat ze echt van zich af zo van, dat wil ik niet, en begint ze zelfs een soort van gevecht met hem. Ze bijt echt van zich af. Dat vind ik knap van haar. Ook Maaike bewonder ik, want als ze in het doveninstituut zit en Elisabeth en Doppet daar langs gaan, blijkt het dat ze met alle kleine kindjes danst en ze helpt om hun doofstomheid te accepteren. Dat vind ik erg knap van Maaike. Ik verafschuw Doppet want hij gebruikte Elisabeth alleen maar voor haar oog en hij liet haar niet naar een dokter gaan omdat hij haar oog “nodig” had om de toekomst te voorspellen. Ook laat hij Elisabeth in het laatste deel van het boek in de steek maar Elisabeth blijft naar hem toe komen. 2. Welke personages gingen voor je leven en welke niet? Welke lijken op echte mensen? De meeste mensen zag ik wel echt voor me. Vooral Elisabeth met haar oog en haar doek die ze soms voor haar oog had. Ik stelde me echt helemaal voor hoe dat er uitzag. Ook beschrijven ze Maaike steeds met haar “heldere blauwe ogen” terwijl ze wel zwart haar heeft. Dat komt echt haast niet voor dus ik stelde me bij haar ook helemaal voor hoe ze eruit zag. Doppet zag ik daarentegen helemaal niet voor me. Ik vond dat eigenlijk niet meer dan een naam. Bouw: 1. Zitten er veel terugblikken of herinneringen in het verhaal? Wat vind je daarvan? Ja er zitten vrij veel terugblikken in het verhaal. Vooral in het begin. Dan beschrijft Nelleke eerst hoe de vader van Maaike en Elisabeth overlijdt. En daarna vertelt Elisabeth pas hoe ze met haar vader uit Haarlem vluchtte voor de Pruisen. Het verhaal loopt dan een beetje over van verleden tijd naar tegenwoordige tijd. Het gaat gelijk door van die herinnering naar hoe Elisabeth moet zorgen voor Maaike en hoe ze in geldproblemen raken nadat haar vader is overleden. 2. Wat vind je van het eind? Blijft er te veel onduidelijk? Nee, ik vind dat het erg goed eindigt. Nelleke vertelt dat Maaike is getrouwd met Philippe en dat Elisabeth overlijdt. Ze vertelt niet wat er verder met de opstanden en met Doppet gebeurt maar dat vind ik ook niet zo interessant omdat het verhaal toch draait om Elisabeth. Taalgebruik: 1.vind je het verhaal lastig om te lezen? Hoe komt dat? Ja, heel lastig, dat komt vooral door de woorden die er worden gebruikt en doordat Nelleke soms Franse of Duitse zinnen heeft gebruikt. Het is echt duidelijk een boek voor volwassenen, omdat niet alles heel direct wordt uitgelegd. En dat doen ze in kinderboeken wel. 2.vind je dat de taal past bij de personages en het onderwerp? Ja, Elisabeth wordt zo heel volwassen weergegeven en het is een verhaal dat zich in het verleden afspeelt dus toen praatten ze heel anders dan nu, met heel moeilijke woorden.
Verwerkingsopdracht Bespreek de personen, de rollen die ze spelen en laat zien welke relaties er bestaan en of die veranderen. Eigenlijk zijn de belangrijkste personen Elisabeth, want daar draait het verhaal om, en Doppet, want die reist met Elisabeth om overal hun tentoonstellingen te laten zien. Elisabeth is echt een hele indrukwekkende vrouw, omdat ze slim is. Dat kwam niet vaak voor in die tijd omdat vrouwen niet mochten leren, toen vonden ze dat mannen “meer waard” waren dan vrouwen, en dat mannen de baas zijn. Ook komt Elisabeth voor zichzelf op, bijvoorbeeld toen ze werd verkracht door Hornmann. Ze heeft zich eerst verzet, en toen hij haar echt pijn ging doen, en ze wist dat ze zou verliezen, stopte ze pas met zich verzetten. Elisabeth moest in het begin in haar eentje voor Maaike zorgen en ze moet zelf aan geld komen om in het koetshuis te kunnen blijven. Toen dat niet lukte zorgde ze voor een andere oplossing, namelijk naar bed gaan met de huisbaas. Elisabeths doel in dit verhaal is om ten eerste voor Maaike te zorgen, en ten tweede mee met Doppet te reizen om mensen in opstand te laten komen voor de arme bevolking, zodat zij ook inspraak krijgen in het bestuur. Voor dat doel heeft Doppet het meeste gezorgd want hij was er mee begonnen en Elisabeth is gewoon mee gaan reizen. De relatie tussen Doppet en Elisabeth is eigenlijk alleen vriend - vriendin. Ik heb het idee dat ze elkaar alleen niet echt vertrouwden. Elisabeth heeft steeds het gevoel dat Doppet iets voor haar achterhoudt en vindt dat eigenlijk wel best. Ze gaat er niet achteraan. Dat vind ik echt jammer. Gelukkig praten Elisabeth en Doppet het uit aan het einde als Elisabeth op haar sterfbed ligt, en kan Elisabeth zeggen dat ze geen pijn meer heeft, als ze dood gaat. Doppet is een asociale man. Hij kiest er voor om Elisabeths oog te gebruiken voor zijn tentoonstellingen, en laat haar dus niet naar de dokter gaan terwijl dat nodig is. Het komt echt zo over dat hij meer wilt dat er revolutie komt dan dat hij Elisabeths oog beter laat maken. Hij kan ook op een andere manier de revolutie veroorzaken door haar bijvoorbeeld wel voor engel te laten spelen, maar niet met zo’n eng oog. Dat oog is er alleen maar “voor de sier” en zodat het echter lijkt. Aan het eind zorgt hij er wel voor dat Elisabeth toch wordt geopereerd door haar oog eruit te trekken. Geen prettig karweitje. Dat vind ik wel weer goed van hem. Doppet is erg onzeker en kwetsbaar. Hij twijfelt heel erg aan zijn eigen gevoelens. Beschrijf hoe de hoofdpersoon in de loop van het verhaal veranderd. Elisabeth verandert heel veel door het boek heen, ze wordt veel meer volwassen, doordat ze veel meemaakt. Eerst was ze heel zelfverzekerd, en wilde ze eigenlijk maar èèn ding, zelfstandig zijn. Ze was ook echt overtuigd van zichzelf dat dat ging lukken. Dat lukte haar echt niet, dat komt ook door de tijd waarin het speelt. Helaas besefte ze pas toen ze dood aan het gaan was dat dat nooit gelukt is. Ze heeft zich altijd aan mannen gehecht en was van hen afhankelijk. Eerst haar vader, toen Mounier, en toen Doppet. Elisabeth wordt steeds meer onzeker doordat ze het ontstoken oog heeft, ze vindt zichzelf daardoor lelijk. Daarom gaat ze ook een doek dragen. Zoals Nelleke het beschrijft ziet het er ook afschuwelijk uit. Ze is echt ongelukkig op bepaalde momenten, ze durft niet voor zichzelf uit te komen. Als Doppet haar zusje Maaike wegbrengt naar het doveninstituut durft ze er niks van te zeggen. Ze komt er echt achter dat het echte leven niet zo is als ze dacht. Mannen vinden vrouwen veel minder waard. Dat is jammer, want als dat niet zo was had ze het denk ik heel ver geschopt, omdat ze best wel slim is. Als ze een paar keer naar bed is geweest met Maitre Mounier is het enige waarover ze zich zorgen maakt dat ze zo makkelijk met iemand naar bed gaat van wie ze niet houdt. Maar ze moet wel, want anders moet ze het huis uit. Nelleke Noordervliet Nelleke NoordervIiet-Bol werd geboren in Rotterdam op 6 november 1945. Na de basisschool ging ze naar het meisjeslyceum Maria Virgo en haalde ze het eindexamen Gymnasium A. Ze wilde naar de toneelschool, maar ging toch maar een studie Nederlands in Leiden volgen. In haar studententijd speelde ze veel toneel en schreef ze teksten voor het cabaret, waar ze ook in zong. Ook zat ze in de redactie van de school en studentenkrant. Ze deed cum laude doctoraalexamen in 1983. Ze maakte samen met anderen een serie televisieprogramma's over poëzie. Haar twee kinderen werden geboren in 1973 en 1979. Ook ging ze in de politiek bij de PvdA in de gemeente Monster en in de Westlandraad. In 1985 verhuisde ze naar Overveen. Daar maakte ze haar eerste roman af, terwijl ze werkte bij de Vereniging voor Onderwijs, Kunst en Wetenschap en de “New School for Information Services”. Tine, of de dalen waar het leven woont verscheen in 1987 bij uitgeverij Meulenhoff. Het is een roman over de eerste vrouw van Multatuli. Aan het eind van haar leven kijkt zij terug op de moeilijke en gelukkige jaren met Douwes Dekker. In Millemorti (1989) vertelt ze over de gebeurtenissen in een Zwitsers dal, over politieke meningsverschillen. Stichting Steunfonds voor de Nederlandse Letteren gaf haar in 1990 de opdracht een toneelstuk te schrijven over Belle van Zuylen. Het werd eind 1990 opgevoerd ter gelegenheid van de opening van het Belle van Zuyleninstituut van de Universiteit van Amsterdam, en Nelleke Noordervliet speelde Belle. In 1994 kwam “De naam van de vader” uit. Dit boek kwam al snel in de boeken-top-10 terecht, werd bekroond met de Multatuliprijs en genomineerd voor de Europese literatuurprijs. In 2002 kwam haar laatste boek uit. “Pelican Bay”. Deze boeken heeft ze in totaal geschreven: • Tine of de dalen waar het leven woont (roman, 1987) • Millemorti (roman, 1989) • De Buthe (novelle, 1991) • Het oog van de engel (roman, 1991) • Rivieren. Zilveren vissen. Wolken (toneel, 1992) • De naam van de vader (roman, 1993) • Uit het paradijs (roman, 1997) • Water en as (novelle, 1998) • Een vlaag van troost (lang gedicht, 2001) • Pelican Bay (roman, 2002)