Het gemillimeterde hoofd door Gerrit Krol

Feiten over het boek Gerrit Krol, Het gemillimeterde hoofd, schrijven met sommen, (Amsterdam, 1967)

Plaats en tijd Het verhaal begint in Oktober in Amsterdam. Locaties zijn onder meer de bibliotheek, het mathematisch centrum en de boekhandel. Ook speelt het verhaal in Groningen, Leeuwarden, Delfzijl en het Harsgebergte in Duitsland. Het verhaal eindigt ook in Amsterdam, op een niet nader genoemd tijdstip.

Samenvatting Het gemillimeterde hoofd kan worden gezien als gedachten, waar alle dingen die er niet bij horen van afgehaald zijn. Tot en met de taal die gebruikt wordt om het uit te drukken aan toe. Een heldere en simpele structuur blijft over als een onbeschreven blad, dit binnenste buiten gekeerd en weer bedekt met woorden. Wat ons een beeld geeft van een stille, rustige wereld. Het gemillimeterde hoofd behandelt de relatie tussen vorm en inhoud, de eigenschappen van een nieuwe logica, waaronder de implicatie en iets wat gezien kan worden als de vervolmaking van de implicatie: de afbeelding. Van het ene veld naar het andere. Het bestaat uit nieuwe onderzoeken van de taal, vele voorbeelden, proeven en tests. Uiteindelijk beschrijft het de relatie tussen spreker en luisteraar, schrijver en lezer, de moeilijkheden van het niet-begrijpen, een weg wordt uitgezet om zichzelf helderder uit te drukken. ( Uit de \"summary of contents\" achter in het boek. Het is een Engelse samenvatting, welke ik zo goed mogelijk heb proberen te vertalen.)

Figuren Verbazend weinig kom je te weten over de hoofdpersoon. Zijn uiterlijk wordt nergens beschreven, en ook zijn karakter ken je eigenlijk niet, omdat er geen dialogen zijn in het boek. Wat wel vaststaat is dat de hoofdpersoon een grote aandacht voor de literatuur, maar vooral ook de wiskunde heeft. Deze komen diverse malen terug, de literatuur door middel van passages die beginnen met \"van de boekenplank…\" De wiskunde komt terug door middel van formules, tekeningen en gedachte-experimenten. De hoofdpersoon heeft een grote aandacht voor vrouwen, zo schrijft hij bijvoorbeeld een programma op de computer waarmee hij probeert de ideale partners voor iedereen te vinden, door ieders eigenschappen in te voeren. Computers zijn ook dingen die hem fascineren. Hij werkt ook op kantoor, waar hij met de eerste computers werkt, welke slechts 32 instructies hebben, en welke de uitkomsten van berekeningen laten ponsen op ponskaarten

Thema\'s Het thema is niet duidelijk. Je zou het kunnen omschrijven als de integratie van de symbolentaal van de wiskunde en logica, en de gewone omgangstaal. Je zou het kunnen zien als de esthetica van de wiskunde op de logica van de schrijven. Overduidelijk is in ieder geval de wiskunde. Vele figuren worden omschreven, en af en toe zelfs bladzijden vol met bewijzen van een stelling of formule. Ook worden wiskundigen als Desargues, Pythagoras en M.C. Escher behandelt, en de dingen die zij betekend hebben. Soms tot het onmogelijke doorvoerend, maar het bewijs moet en zal er komen, zo lijkt het wel. Niet altijd rekening houdend met de achtergrond van de lezers van zijn werk, om zijn werk te begrijpen moet je toch een gedegen bèta-achtergrond hebben, valt het niet mee om Krol te volgen in zijn redenaties.

Echt vreemde gebeurtenissen zijn er niet, omdat er eigenlijk geen verhaal in het boek zit. Het vreemde aan het boek is juist het boek zelf. Er staan zoveel dingen in, die in geen enkele andere roman staan, en waarvan je je kunt afvragen of deze er ook wel in thuis horen. Het boek doet af en toe meer denken aan een wiskundeboek als aan een roman. Ook staan er psalmen van de Nederlandse hervormde kerk in, er staan platen in van M.C. Escher, er staan wiskundige afbeeldingen in, en ook besprekingen van boeken die Krol ook mooi vond.

Titelverklaring Het gemillimeterde hoofd slaat op de inhoud. Het boek kan gezien worden als een roman waar alle onnodige details uit weggesneden zijn, en waar alleen de kern van over gebleven is. Het boek is kortgeknipt, gemillimeterd. De ondertitel, schrijven met sommen, slaat op het feit dat in de roman van Krol er vele wiskundige formules en stellingen staan, en dat dient als ondersteuning van de tekst. Vaak probeert Krol een wiskundige formule in de praktijk te laten zien, door middel van een situatie te schetsen, en dan een aantal personen die formule te laten visualiseren, zoals bv met de stelling van Desargues.

Motto + Voorwoord Het voorwoord slaat op de inhoud van het boek. Het gaat over de wijze waarop de een zich uitdrukt, en de ander hem begrijpt, over inzicht. Ook wordt een beetje de structuur uitgelegd waarop de roman geschreven is. Dit heeft als functie om uit te leggen hoe het boek moet worden opgevat, en hoe het gelezen moet worden. Het motto is: de mens=een dier + het woord dat verder reikt dan het oog. Dit wordt nog een maal herhaald in het boek, maar wordt verder niet uitgelegd, en ook in secundaire literatuur is er niets over te vinden, en mijn kennis is ontoereikend om dit te kunnen verklaren.

Vertelwijze Het verhaal wordt verteld uit het ik-perspectief verteld. Je ziet het leven en de andere personages ook door de ogen van de hoofdpersoon, ook al kom je daar verder weinig van te weten, omdat de hoofdpersoon niet echt dingen doet of meemaakt in het boek. Als je dingen weet van personen, dan is het van de hoofdpersoon, maar ook dit weet je vaak niet.

Chronologie Het verhaal zit waarschijnlijk in een chronologische volgorde, maar dit is moeilijk om uit te maken omdat er zo weinig tijd of datumindicaties in het boek zijn. Alleen af en toe een tijdstip, waarvan aangenomen mag worden dat de tijdstippen elkaar opvolgen, en dus in een chronologische volgorde staan, wat ook opgemaakt kan worden uit de spaarzame gebeurtenissen. Er zitten vele flashbacks in naar de jeugd van de hoofdpersoon. Vooral naar de tijd dat de hoofdpersoon voorzitter was van de retorica club op school.

Tijdsbehandeling Het verhaal loopt vanaf oktober, in een niet nader genoemd jaar. Het is na de oorlog, dat is duidelijk, maar niet voorbij 1967 (toen het boek uitgegeven werd) dit valt op te maken uit de technologie uit die tijd. Het computertijdperk stond nog in zijn kinderschoenen. Computers waren nog ettelijke meters lang hoog en breed, en waren langzaam en werkten nog met ponskaarten.

Werkelijkheid De tijd komt heel nadrukkelijk tot uiting in de ontwikkeling van de computer. Dit wordt zeer uitvoerig beschreven, hoe deze er uit ziet, iets wat duidelijk laat merken hoe veel de technologie gevorderd is sinds die tijd. Ook andere dingen laten de tijd duidelijk merken waarin het speelt, doch niet zo opvallend als de computer. Ook wordt er nog beschreven over kerkbezoek, dat de kerk vol was en over de sociale functie daarvan, die nu grotendeels verdwenen is, in vergelijking met toen.

Genre Het genre is geen psychologische roman, er is geen karakterontwikkeling of dingen die daarop lijken of daarmee te maken hebben. Er wordt beweerd dat \"het gemillimeterde hoofd\" een herdruk met afbeeldingen is van de \"Wille zur Macht\" van Nietzsche, maar die link heb ik nergens kunnen trekken. Het is ook door recensenten niet duidelijk in een genre te plaatsen, het wordt gezien als een compleet nieuw genre, waar nog geen naam voor is. Ik zou het willen omschrijven als de integratie tussen bèta en alfa wetenschap.

Waardeoordeel Het boek is erg moeilijk om je zelf door heen te worstelen. Bepaalde passages zijn gemakkelijk om je zelf door heen te werken, dit zijn dan vooral de verhalende stukken, de wiskundige passages zijn als de theorie niet al te diep graaft nog wel te volgen en redelijk te doorlopen, maar waar de wiskunde erg ver door gaat en een wel erg abstract niveau aanneemt, gevolgd door pagina\'s durende bewijsvoeringen zakt de moed je af en toe in de schoenen. Je krijgt de neiging om die passages over te slaan, omdat je ze vaak niet of nauwelijks begrijpt. Dit alles, en ook de tussentijdse recensies van andere boeken zorgen er wel voor dat het boek erg afwisselend is, en geen moment saai. Voor de wiskundigen een aanrader, voor degenen die het boek lezen om het boek, is het een afrader. Je moet er van houden.