Feitelijke gegevens
Titel: Extra tijd
Oorspronkelijke titel: idem
Auteur : A.H.J. Dautzenberg 
Verschijningsdatum 1e druk: augustus 2012
Gebruikte druk:1e
Aantal bladzijden: 230
Uitgeverij: Atlas-Contact
Verfilmd als: n.v.t
Verslag geschreven door: Kees van der Pol

Biografie auteur
A.H.J. Dautzenberg werd op 13 december 1967 geboren in de Vroedvrouwenschool van Heerlen. Hij groeide samen met zijn tweelingbroer op in Schaesberg (Landgraaf). Na de middelbare school studeerde hij Economie in Tilburg. Later voltooide hij ook onder meer de studie Taal- en letterkunde. Hij woont tot op heden in Tilburg-Noord.

Flaptekst
De zeventigjarige Gustaaf Meulenberg heeft nog maar enkele weken te leven. Bovendien dreigt zijn dierbare voetbalclub Roda JC te degraderen. Marcel haalt alles uit de kast om het sterven van zijn doodzieke vader zo lang mogelijk uit te stellen. Daarbij stuit hij op een mysterieuze, in het zwart geklede cowboy en ontdekt hij een bizar familiegeheim. Extra tijd is zowel een ontroerende voetbalroman als een psychologisch portret van een arbeidersfamilie in nood. Met zijn heldere en dwingende stijl grijpt A.H.J. Dautzenberg de lezer bij zijn lurven en voert hem mee naar een zenuwslopende finale.

Motto
Er zijn twee motto’s in deze roman.
“We lost. We have always lose.”
Chris (Yul Brunner In the “Magnificent Seven.”)
Dit motto kan zowel slaan op de hoofdfiguur Marcel en zijn vader Gustaaf als op de resultaten van de voetbalclub Roda JC in het competitiejaar 2008-2009.
Het tweede motto luidt:
“De geschiedenis die zich onder onze neus voltrekt zou het inzichtelijkst moeten zijn, en toch vervaagt die het snelst. “( Julian Barnes, Alsof het voorbij is.)
Dit motto kan een verwijzing zijn naar het autobiografische karakter van de roman.

 Opdracht
“Voor mijn moeder’

Eerste zin van het boek  
“We schakelen over naar Ron de Rijk in De Kuip. Ron. Er is gescoord bij Feyenoord tegen Roda.”(blz.11)

Quotes
“Verliest Roda vandaag dan is het einde verhaal. Bij winst zijn er in het gunstigste geval nog vier wedstrijden te gaan- en haalt hij Vlieland. Zijn vader zal boven zichzelf uitstijgen, hij zal koste wat het kost de nacompetitie willen volgen, desnoods op zijn tandvlees.(blz. 17)
“Mijn vader heeft afscheid van me genomen. Ik niet van hem. Ik ben een lafaard. Hij is de winnaar. Hij heeft me vastgepakt. Een plank in zijn armen. Zijn zoon: een plank.: (blz. 200)
“We schakelen over naar Ron de Rijk in Landgraaf. Ron, is de wedstrijd al afgelopen?
Nee, Tom, de laatste minuten van de extra tijd tikt langzaam weg in huize Meulenberg. Nog enkele seconden en dan is het over en uit. Het wordt spannend nu. Gustaaf kijkt naar zijn zoon, wijst naar de hond en tikt in één beweging de huisarts op zijn arm: actie.! Het gaat snel nu. De huisarts sluit een ampul aan op het infuus en drukt die langzaam leeg. (blz. 229)

Trivia
Dautzenberg is een controversiële figuur. Hij heeft in het verleden een nier afgestaan aan een wildvreemde en hij heeft zich symbolisch lid gemaakt van de pedofielenvereniging Martijn. Met dit boek beschrijft hij op indringende wijze de dood van zijn vader en hij koppelt die aan de   strijd van Roda JC tegen de degradatie uit de eredivisie.
Ook bijzonder is dat er een ingesloten bijlage van een aantal moderne gedichten is. het zijn gedichten waarvan de verteller in de roman gewag maakt. Zinsneden uit de gedichten komen ook in de roman voor.

Samenvatting
Er zijn zeven hoofdstukken.
Indianen  huilen niet
Het is 10 mei 2009. Roda JC vecht in De Kuip tegen Feyenoord voor de laatste kans tegen degradatie.  De vader van Marcel Meulenberg (44 jaar -econoom) is Gustaaf Meulenberg (een geboren Limburger van 70 jaar oud)Hij  is een fanatieke fan van de  Limburgse club. Hij heeft kanker in een laat stadium, veroorzaakt door een uitgezaaid melanoom en Marcel vreest dat zijn vader zal sterven als Roda degradeert. Hij zal zijn leven per se willen verlengen als Roda in de nacompetitie speelt.
Marcel heeft ook nog een tweelingbroer, de drie minuten oudere Werner, die minder contact met zijn vader heeft. Beiden hebben echter te maken gehad met een vader die graag naar cowboyfilms keek en als lijfspreuk had dat “indianen nooit huilden. “ Dat hield in dat de jongens hun emoties maar moesten wegdrukken. Marcel heeft dat ook altijd gedaan. Wel vond hij het erg dat zijn vader meer aandacht besteedde  aan de jongens van zijn geliefde A2-elftal dan aan henzelf. Roda JC wint tegen de verwachting in van Feyenoord en plaatst zich daarmee voor de nacompetitie. Marcel reist naar Limburg en wil nog dat zijn vader een laatste vakantieweek met het hele gezin naar Vlieland gaat.
Een bijna surrealistische figuur is een zwarte vreemdeling (afkomstig uit een western) die Marcel ontmoet (al dan niet in zijn verbeelding.)

Herjodstsakker!
In dit tweede hoofdstuk waarvan de titel verwijst  naar de krachtterm die vader Meulenberg graag uit i.p.v. een andere vloek, reist Marcel naar het huis van zijn vader om er getuige van te zijn hoe zijn vader de laatste dagen beleeft. Intussen moet de club aantreden voor zijn eerste promotiewedstrijd tegen FC Dordrecht. De club speelt niet goed, maar weet in de uit -en thuiswedstrijd toch de finale van de playoffs te halen. Marcel herinnert zich zijn jeugd, waarin hij vrij hard is opgevoed.
Wel maakt de verteller/schrijver in dit deel een tijdfout. Hij beweert dat hij in 1967 is geboren ( zie zijn opmerking over de geboortetegel (blz. 52) maar hij heeft ook verteld dat hij 44 jaar is. Dat zou betekenen dat het 2011 is, maar de datum van de wedstrijd tegen Dordrecht staat boven het hoofdstuk ( mei 2009). Fictie en werkelijkheid lopen even door elkaar.
Vader scheldt tijdens het voetballen. (de vloek van de titel van het hoofdstuk).  Hij is bovendien een liefhebber van Duits voetbal. (later volgt er nog een verklaring voor) Marcel weet dat zijn vader heel erg blij zou zijn met een bericht van de Roda-selectie en hij vraagt via de mail aan de voetballers of ze zijn vader een kaart willen sturen.

Spiegelpaleis
Het is de dag van de terugwedstrijd tegen Dordrecht.  Ook zijn tweelingbroer Werner komt naar het ouderlijk huis. Ze praten samen over vroeger en hun houding ten opzichte van hun vader. Werner is fysiotherapeut geworden en al twee keer getrouwd. Zijn vader heeft de scheiding van zijn eerste vrouw afgekeurd. Marcel weet dat zijn vader uiteindelijk voor euthanasie wil kiezen, als het lijden te ondraaglijk wordt. Omdat Roda JC met 1-0 wint van FC Dordrecht haalt het elftal de finale van de playoffs tegen Cambuur Leeuwarden. Marcel weet nu ook dat  hij met het gezin naar Vlieland kan vertrekken voor de laatste vakantie met zijn vader.

Gustaaf ontvangt een kaart van de Roda-selectie. De verteller heeft weer een ontmoeting met de zwarte vreemdeling, die hem maar weer eens een lafaard noemt.
4. Zandruiter part 1  
en 5 Zandruiter part 2
In deze twee  hoofdstukken verandert het perspectief van personaal naar dat van een filmscript. Er wordt nu alleen beschreven in ultra korte scènes  van wat een camera kan registreren. We lezen dat de vader aankomt in een rolstoel op Vlieland en dat Marcel met zijn moeder de meeste zorg aan zijn vader besteedt. Werner die er met zijn tweede vrouw is, houdt zich wat afzijdig en zit vaak met zijn vrouw samen te eten. Daarnaast kijken ze  veel tv en zitten ze soms te zoenen. In de shots waarbij verschil wordt gemaakt tussen binnen - en buitenopnamen, worden vooral ook gedragingen van dieren beschreven.
In het tweede deel op Vlieland woerden ook beeldverslagen  gebruikt van de wedstrijd  van Roda tegen Cambuur. Vader Meulenberg kijkt naar de  western “High Noon.”. De zoon Marcel ontmoet op Vlieland weer de zwarte vreemdeling die hem een lafaard noemt met zijn literaire trucjes. Met die trucs maakt hij de afstand tussen vader en zoon groter en hoeft hij dus geen emoties te tonen.

Schiet ons maar dood
Er moet een derde wedstrijd komen tussen Roda en Cambuur. De Meulenbergs zijn weer terug in Limburg. Vlieland is niet zo’n groot succes geworden. Marcel die nu in eerst weer in de  hij-figuur verder vertelt, gaat op bezoek bij de zus van zijn vader, tante  Hedwig. Hij hoort van haar het grote familiegeheim, namelijk dat Marcels opa en oma lid zijn geweest van de NSB en dat de vader van Gustaaf na de oorlog is opgepakt. Toen die werd geconfronteerd met zijn twee kinderen in het kamp, zei hij tegen zijn bewakers: Schiet ons maar dood. Dat heeft een enorme invloed gehad op het leven van Gustaaf. Op de terugweg ziet  de verteller opnieuw de zwarte vreemdeling die hem weer een lafaard noemt.
De verteller trekt zich dit erg aan, want vanaf dat moment gaat hij verder in de ik-vorm, waardoor de afstand tussen vader en zoon wordt verkleind. De dokter is op bezoek om de euthanasieaanvraag juridisch af te wikkelen.  Roda speelt zijn derde wedstrijd en weet via de verlenging ( vgl. extra tijd) en strafschoppen in de eredivisie te blijven. Tante Hedwig komt afscheid nemen van haar zieke broer. De euthanasie wordt door de tweede arts goedgekeurd. Het zal de dinsdag erna gaan gebeuren.  Op de avond ervoor praten Marcel, en zijn vader en moeder over de manier waarop zijn vader en moeder op elkaar verliefd raakten.  In de afgelopen weken zijn veel vrienden en kennissen afscheid komen nemen, en nu hebben ze even tijd voor zichzelf.

D’r letste daag
Op de laatste dag wordt alles afgestemd op het tijdstip van 14.00 uur. Werner komt uiteraard ook, samen met de beide vrouwen die hij heeft gehad. Marcel gaat op verzoek van zijn vader nog wat boodschappen doen. Alles staat die dag in het teken van de euthanasie. Dan komt de dokter binnen, die een infuus aanlegt. Als zijn vader hem omhelst voor een laatste afscheid, reageert Marcel zo stijf als een plank. Hij kan zich toch niet helemaal geven. Dat doet pijn. De dokter legt het infuus aan en brengt vervolgens twee  vloeistoffen naar binnen: een narcosemiddel en een spierverslapper. De dood van de vader wordt verslagen in de stijl van een voetbalverslag.

Marcel geeft steeds aan dat hij niet wil gaan huilen. (Indianen huilen niet) maar uit de woorden van de voetbalverslaggever blijkt dat Marcel na de dood van zijn vader in tranen uitbarst in de armen van zijn moeder.

Titelverklaring
‘Extra tijd’  is een uitstekende titel voor deze roman die namelijk gaat overvoetballen enspecifiek de voetbalclub Roda JC, die via de nacompetitie het eredivisieschap moet veilig stellen. Eén van de wedstrijden  tegen Cambuur eindigt ook met een verlenging en strafschoppen. Bij voetballen noem je de verlenging ook wel “extra tijd”.
Wanneer de dokter de euthanasie volbrengt, beschrijft de verteller dit in de stijl van een voetbalverslag. Daarin wordt de term “extra tijd “ook daadwerkelijk genoemd. (blz.229)
We schakelen over naar Ron de Rijk in Landgraaf. Ron, is de wedstrijd al afgelopen?
Nee, Tom, de laatste minuut van de extra tijd tikt langzaam weg in huize Meulenberg.

Lijst met belangrijkste personages/karakters
Marcel Meulenberg
Gustaaf Meulenberg

Analyse van de personages/karakters
Marcel Meulenberg  is 44 jaar,  econoom en een wat fletse figuur. Hij is hard door zijn vader opgevoed, was wel bijzonder, omdat hij goed kon leren in de mijnwerkersbuurt. Zijn redding was dat hij aardig kon voetballen, maar zijn vader besteedt meer tijd aan andere jongens van zijn club. Daarop kon hij echt jaloers zijn. Hij weet dat zijn vader gaat sterven, maar een echt gesprek daarover durft hij toch niet aan. Wel laat hij uit allerlei gedragingen zien dat hij van zijn vader houdt: hij neemt dvd’s van westerns voor zijn vader mee, die hij op bed met hem gaat bekijken. Toch durft hij zich niet helemaal te over te geven aan de emoties voor zijn vader. Hij vlucht in literaire trucjes wat de zwarte vreemdeling (de personificatie van de dood) hem een aantal keren duidelijk maakt. Pas als zijn vader gestorven is, kan hij eindelijk huilen in de armen van zijn moeder.

Gustaaf Meulenberg wordt beschreven als een harde man. Hij is in de roman 70 jaar en zoals later blijkt, kind van een NSB’er. Dat verleden draagt hij mee, vooral  moet hij leren leven met de zin die zijn vader in het gevangenkamp heeft gezegd. Hij is opgegroeid in een arbeiders wijk (mijnwerkersbuurt) en werkte 40 jaar bij Philips in de  fabriek. Daardoor heeft hij zijn zoons ook hard opgevoed. Hij is min of meer gevlucht voor emoties. Die kan hij wel aan andere voetballers kwijt, wat weer jaloezie opwekt bij zijn zoons. Verder gedraagt hij zich dapper in het ziekteproces. Hij klaagt eigenlijk nooit en voor de meeste mensen heeft hij een troostrijk woord. Ook herhaalt hij steeds zijn adagium“Het is niet anges. Iech bin aan de beurt.” Ook de euthanasie ondergaat hij manmoedig. Typerend voor Gustaaf is ook dat hij heel veel van zijn honden (eerst Vlekkie en daarna Oskar) houdt. Hij laat aan hen meer liefde blijken dan voor zijn zoons.

Genre
Psychologische roman

Uitgewerkte thematiek en motieven
Het hoeft weinig nadere uitleg dat het in deze roman vooral gaat om de vader-zoonverhouding.  Dat is een moeizaam proces. Er is een flinke afstand tussen vader en zoon. De afstand komt o.a. door het grote verschil in niveau. Marcel heeft gestudeerd en is een buitenbeentje. Maar er is gelukkig één raakvlak: voetbal.
In een interview in De Volkskrant zegt Dautzenberg hierover:

'Natuurlijk heb ik het uitvergroot, maar ik denk dat voetbal het belangrijkste communicatiemiddel was in mijn jeugd, tussen mij en mijn vader. Je kunt zeggen: wat fijn dat je een communicatiemiddel hebt gevonden. Je kunt ook zeggen: het is heel beperkt. Ik kijk er niet met wrok op terug. Iedere familie heeft plussen en minnen. Ik zie er ook de romantische kant van in. Voor mijn vader stierf, ben ik drie maanden bij mijn ouders gaan wonen. Roda JC speelde nacompetitie. Het was fijn dat dat er was, op dat moment. Hartstikke fijn. Je kunt dat als eendimensionaal contact typeren, maar ik ken genoeg mensen van mijn leeftijd die helemáál geen contact meer hebben met hun ouders. Als dat voetbal het enige instrumentarium is dat hij bezit, waarom zou ik daar dan moeilijk over doen? Waarom zou ik hem op mijn as dwingen?'
Hebt u dat geprobeerd?
'Natuurlijk heb ik dat geprobeerd, maar dat is een ongelijke strijd. Mijn vader ging op zijn 15de de fabriek in, bij Philips, en heeft daar veertig jaar gewerkt. Verder was hij vooral met voetbal bezig. Op andere gebieden heeft hij zich veel minder ontwikkeld, hoewel het geen domme man was. Ik kan wel zeggen: je bent mijn vader, je moet mee op mijn as, maar dat heeft geen zin. Zo'n claim kun je veel beter loslaten. Dat levert veel bevrijding op.'
De zoon heeft het er moeilijk mee  dat zijn vader sterft. Dat proces loopt parallel  net de strijd tegen de degradatie van Roda JC. Dat schept toch weer een band. In het tweede deel van de roman hoort Marcel van zijn tante wat zijn vader parten heeft gespeeld. Hij is de zoon van een NSB’er. Daardoor i er weinig plek voor emoties. Zijn zoons hebben dat door hun opvoeding overgenomen. (Indianen huilen niet). Toch houdt Marcel van zijn vader: hij wil graag nog een keer naar Vlieland en hij koopt western dvd’s voor hem, die hij samen met zijn vader bekijkt. Pas als zijn vader dood is, durft hij te huilen.

Met het voorgaande motief  hangt ook het motief van fictie en werkelijkheid samen. Dat is vooral te zien in de verteltechniek. Je mag als lezer gerust aannemen dat Dautzenberg het stervensproces van zijn eigen vader beschrijft die in 2009 stierf. Daarvoor zijn er teveel overeenkomsten tussen Marcel en de schrijver. Hij wil het in zijn roman niet te dichtbij laten komen, waardoor hij kiest voor een ingewikkelde vertelstructuur. Maar hij eindigt gelukkig wel met de ik-verteller.

Een derde motief is het verzwegen familiegeheim. Dat komt zeker in combinatie met de oorlog vrij vaak voor in literaire romans. In dit boek blijkt het te gaan om het lidmaatschap van de NSB. De foute vader van Gustaaf maakt het bovendien te bont met de mededeling tegenover zijn bewakers dat die hem, en zijn kinderen maar beter kunnen doodschieten. Dat familiegeheim heeft een enorme impact op de kinderen Gustaaf en Hedwig.

In deze roman kun je ook mooi het verschil aangeven tussen een literair historisch motief en een verhaalmotief in engere zin. Van de laatste soort zijn de strijd tegen degradatie van Roda JC en de verschijning van de zwarte vreemdeling (al dan niet in de verbeelding van de verteller) goede voorbeelden. Het zijn passages die steeds in de roman terugkeren

Structuur en perspectief
Het boek heeft een bijzondere structuur, waarbij het element van fictie en werkelijkheid een belangrijke rol speelt.(zie hierboven)
Het boek begint met drie hoofdstukken die een personale verteller (3e persoon- Marcel Meulenberg) hebben.
Deze hoofdstukken zijn getiteld:
1. Indianen  huilen niet
2. Herjodstsakker!
3. Spiegelpaleis
De verteltrant is in die hoofdstukken heel afstandelijk, zoals dat hoort bij de derde persoon. Daarna volgen twee hoofdstukken die een filmscriptstructuur hebben.
4. Zandruiter part 1 (58 heel korte fragmenten van filmshots voornamelijk geschoten op Vlieland)
5. Zandruiter part 2 (34 heel korte fragmenten van filmshots voornamelijk geschoten op Vlieland)  

De afstand tussen vader en zoon is hierbij maximaal. De steeds in het verhaal opduikende zwarte vreemdeling ( de cowboy) wordt in deze twee delen van het filmverhaal ook weer opgevoerd. Hij noemt “Marcel  een “lafaard’, omdat hij in literaire trucjes trapt.

6. Schiet ons maar dood
De draad van de  personale verteller Marcel wordt eerst  opgepakt, maar halverwege dit hoofdstuk verandert de  personale verteller in een ik-verteller Marcel. Daarmee wordt de afstand tussen verteller en vader verkleind.

7. D’r letste daag
In  dit hoofdstuk wordt de euthanasie van de vader verteld.  Dat gebeurt weer in de ik-vorm.

Als aparte bijlage wordt een klein bundeltje moderne gedichten (gemaakt door Marcel Meulenberg) toegevoegd. In de tekst van de roman komen enkele passages voor waarin Marcel gewag maakt van het schrijven van gedichten. Het bundeltje heet” Windkracht nacht.”

De tijd en het decor van de handeling
De tijd wordt in de hoofdstukken heel concreet aangegeven. Het gaat namelijk allemaal om de laatste wedstrijden van Roda JC in het seizoen 2008-2009.  Onder de titels van de hoofdstukken staat de datum ban de wedstrijd. De tijd van het verhaalheden is daarom van 8 mei2009 tot begin juni 2009. (De dag van het sterven van Gustaaf Meulenberg).

Hierboven (in de samenvatting) is al geschreven dat Dautzenberg een fout in de tijdgegevens maakt. Marcel kan geen 44 jaar zijn in 2009.
Het decor is voornamelijk het huis van Gustaaf Meulenberg in Kerkrade waarheen Marcel gaat om het sterven van zijn vader mee te maken.

Twee hoofdstukken (Zandruiter part 1 en 2) spelen zich af op Vlieland, waar Marcel met zijn ouders en broer heengaat om een laatste vakantie te beleven.

De stijl
De grote verschillen in stijl in de diverse hoofdstukken vallen in deze roman het meeste op. Er is eerst een personale verteller Marcel, en een ik-verteller. In twee hoofdstukken is er sprake van een camerastandpunt door middel van het filmscript.  Wat ook bijzonder qua stijl is, zijn de fragmenten van voetbalverslagen van de wedstrijden van Roda JC in de nacompetitie.

Slotzin
[ext]“Punt”
Mijn vader zit bij een kampvuur. Met een houten lepel eet hij bonen uit een oude, gebutste  koekenpan. Hij kijkt lachend in de camera. Naast hem liggen Vlekkie en Oskar rustig te slapen.  “I was born under a Wandrin’Star”klinkt. De whiskystem van Lee Marvin. (blz. 230)

Beoordeling Scholieren.com
“Extra tijd” is een originele, vlot geschreven roman over een vader-zoonverhouding. Ook is het een van de betere voetbalromans in d eliteratuur. Het sterfteproces van de vader loopt parallel met de slechte prestaties van Roda JC. Maar de keuze van de verteltechniek (waarbij de verteller speelt met fictie en werkelijkheid) tilt de roman duidelijk naar een hoger niveau.
Ondanks de wat ingewikkelde structuur, is het boek goed te lezen en past het uitstekend in een themalijst met boeken over een vader-zoonrelatie.  (Wolkers, Siebelink, Maarten ’t Hart, Nico Dijkshoorn, Rik Zaal, Robert Vuisje: zie daarvoor onze themalijst.)
Amusementswaarde voor havo -en vwo eindexamenkandidaten: ruim voldoende.
Literaire waardering: 3 punten.

Recensies
http://www.nrclux.nl/extra-tijd-anton-dautzenberg/nl/product/982239/
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3306010/2012/08/25/Koiboi-film.dhtml
http://zwartgoud.net/2012/09/herjodstsakker-a-h-j-dautzenberg-schrijft-een-ontroerende-roman/#more-8454
http://recensieweb.nl/recensie/indianen-huilen-niet/

Bronnen
www.ahjdautzenberg.nl  

Interview in De Volkskrant over het boek.
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/3312962/2012/09/08/Mijn-ego-zat-gevangen-in-verlegenheid.dhtml