Titel: Een hart van steen Auteur: Renate Dorrestein Uitgeverij: Wolters-Noordhoff Plaats van uitgave: Groningen Motivatie: Aan het einde van de literatuuropdrachten moest er weer een boek gelezen worden voor Nederlands. Het makkelijkste leek me om een boek te kiezen uit de lijsters. ‘Een hart van Steen’ leek me een leuk boek. Verschillende vrienden van me hadden het gelezen en vonden het een erg mooi boek. Schrijfstijl vind ik altijd heel erg belangrijk bij het kiezen van een boek en al na de eerste paar bladzijdes vond ‘k dat Renate Dorrestein een prettige manier van schrijven had. Korte inhoud: Als Ellen van Bemmel twaalf jaar oud is krijgt ze een nieuw zusje: Ida. Zij is het vijfde kind in het gezin. De moeder van Ellen wordt zeer neerslachtig na de geboorte van Ida. Uiteindelijk pleegt ze samen met haar man zelfmoord nadat ze hun kinderen om het leven hebben gebracht. Ellen is op dat moment niet thuis en wordt vergeten. Als ze thuiskomt zijn haar oudere broer Kester, haar oudere zus Sybille en jongere zusje Ida al gestorven. Alleen haar broertje Michiel, die zij Carlos noemt, leeft nog. Vijfentwintig jaar later keert Ellen terug in het huis waar ze haar jeugd heeft doorgebracht. Ze wordt opnieuw geconfronteerd met de feiten doordat ze een oud fotoalbum van haar familie doorbladert. Ze realiseert zich dan pas dat ze het overleeft heeft omdat ze vergeten is. Ook heeft ze tijdens haar studie geneeskunde de reden voor de depressie van haar moeder gevonden: een tekort aan hormonen. Dit was toen nog niet bekend en daarom heeft men haar moeder niet kunnen helpen.
Onderwerp: Het onderwerp is het verwerken van een jeugdtrauma. De schrijfster begint met vertellen als de hoofdpersoon; Ellen, twaalf jaar is. Er wordt verteld over het gezin waar ze in opgroeit en hoe haar leven een drastische wending neemt als haar nieuwe zusje geboren wordt. Er volgt een sprong voorin de tijd en pas dan kom je langzaam maar zeker te weten wat er in haar verleden is gebeurd. Er wordt duidelijk wat er door Ellen heen ging en hoe ze omging met de trauma’s uit haar jeugd. Ik vond het een boeiend onderwerp wat mooi omschreven is, niet overdreven, niet geromantiseerd gewoon puur hoe de hoofdpersoon het beleefd heeft. De gebeurtenissen: De geboorte van Ida zorgt ervoor dat Ellens moeder een hormoonstoornis krijgt en daardoor zwaar depressief wordt wat weer leidt tot een van de belangrijkste gebeurtenissen uit het boek; de moord op de kinderen en de zelfmoord van Ellens moeder en vader. Soms zijn de twee verhaallijnen wat verwarrend omdat je gevolgen vaak eerder te weten komt dan de gebeurtenissen zelf, een voorbeeld hiervan is dat je wel weet dat Ellen iets heeft meegemaakt in haar jeugd maar hoe of wat komt pas later naar voren. De zwangerschap van Ellen is meer een afsluiting van haar getraumatiseerde jeugd dan een gebeurtenis die echt een belangrijke rol speelt. Taalgebruik: De schrijfster maakt geen gebruik van moeilijke woorden of lange zinnen. Het taalgebruik is over het algemeen modern en goed te volgen. Ellen wordt voorgesteld als een intelligente jonge vrouw wat ook naar voren komt uit haar taalgebruik. De verhouding tussen dialoog en beschrijving is goed in balans, zo kom je genoeg te weten over de gebeurtenissen en wat de personages denken en blijft het boek spannend om te lezen.
Verwachtingen: Ik had nog nooit een boek van Renate Dorrestein gelezen en was daarom erg benieuwd naar haar schrijfstijl en naar het thema wat naar voren zou komen in het boek. Aan de hand van wat er op de achterkant van het boek staat was ik benieuwd naar hoe het verhaal zich zou ontwikkelen. Vaak worden in boeken met geweld en misdaden extra verhaallijnen toegevoegd, bijvoorbeeld iets met liefde. Ik had verwacht dat, dat misschien een additioneel thema zou worden maar deze verwachting is niet uitgekomen. Er wordt wel verteld over Ellen d’r ex-man en over de liefde tussen haar vader en moeder maar dat wordt niet echt uitgediept. Volgorde gebeurtenissen: Het verhaal is niet-chronologisch verteld, het gaat steeds van verleden naar heden en weer terug. Er komen dus veel flashbacks in voor. Maar door de verschillen in tijd kom je steeds meer te weten over de hoofdpersoon en over wat er ongeveer gebeurd is, zonder dat het letterlijk werd uitgesproken. Aan het eind van het boek zijn de meeste vragen wel beantwoord, maar er zijn nog een heleboel vragen waar geen antwoord op gegeven wordt. Ik heb gekozen voor een ‘gesloten einde’ omdat alle gebeurtenissen die langzaam in het boek verteld worden onthuld zijn en Ellen haar trauma verwerkt heeft en doorgaat met haar leven, hoe het precies afloopt met haar en haar baby wordt niet verteld dus vanuit dat punt bekeken is het een ‘open einde’. Continue of niet-continue + voorbeelden: Er wordt een stuk verteld en dan komt er een tijdsprong, daarna zijn er verschillende flashbacks. Er wordt dus niet een stuk continue verteld. Het verhaal bestaat uit verschillende delen van Ellen’s leven. Belangrijkste flashbacks, terugverwijzingen en vooruitwijzingen: Het verhaal begint op het moment dat de hoofdpersoon, Ellen van Bemmel 12 jaar oud is. Er worden dingen verteld over haar leven binnen haar gezin. Als haar nieuwe zusje geboren wordt neemt het verhaal een wending waarna er een tijdsprong plaats vind. Hierna worden langzaamaan de details van verschillende gebeurtenissen uit haar jeugd duidelijk. Het boek is opgedeeld in twee delen en een epiloog. De twee delen bestaan elk weer uit drie hoofdstukken. De gebeurtenissen in “Een hart van steen” worden niet op chronologische volgorde verteld. Er wordt steeds gesprongen tussen drie tijden: toen Ellen nog thuis woonde, toen Ellen in de Eenhoorn woonde en wanneer Ellen volwassen is. In die drie tijden volgen de gebeurtenissen elkaar wel chronologisch op.
Functie flashbacks, terugverwijzingen en vooruitwijzingen: De flashbacks zorgen ervoor dat het verhaal spannend blijft, als vanaf het begin af aan duidelijk was geweest dat Ellen’s moeder een hormoonstoornis had en dat iedereen vermoord was door Margje en Frits dan was het allemaal niet meer spannend geweest. Zonder de spanning was alleen het verdriet van Ellen overgebleven waardoor het verhaal uiteindelijk saai zou worden. Effect flashbacks, terugverwijzingen en vooruitwijzingen: Er komen veel flashbacks in het boek voor, door de verschillen in tijd kom je steeds meer te weten over de hoofdpersoon en over wat er ongeveer gebeurd is, zonder dat het letterlijk werd uitgesproken dit zorgt ervoor dat het boek boeiend blijft om te lezen en het niet saai wordt. Het thema van het boek is best moeilijk en zwaar waardoor het verhaal gauw langdradig zou kunnen worden maar door de verschillende verwijzingen voor en terug in de tijd blijft het spannend. Verhouding vertelde tijd en verteltijd: De hoeveelheid tijd waarover wordt verteld, de vertelde tijd, is iets meer dan 25 jaar. Het ene deel van het boek gaat voornamelijk over het jaar dat Ida wordt geboren en dat het gezin wordt uitgemoord. Het andere deel van het boek gaat voornamelijk over het heden, 25 jaar later. De rest van het boek beschrijft hoe Ellens leven verliep vanaf de tragedie totdat ze terug kwam in haar ouderlijk huis. De verteltijd, de tijd die het in beslag neemt om het hele verhaal te lezen is ongeveer 6 à 7 uur.
Historische tijd + voorbeelden uit de tekst: Het eerste deel van het boek speelt af in het verleden rond 1972. Na de tijdsprong zo ongeveer 25 jaar later komen we in 1997 terecht. Ik weet dit omdat het verhaal opgedeeld is in verschillende hoofdstukjes, in de titels hiervan staat vermeld in welk jaar het zich afspeelt. Innerlijk en uiterlijk belangrijkste personages. Ellen: Ellen is in mijn ogen een heldin omdat ze haar jeugdtrauma’s overwonnen heeft. Ze maakt moeilijke dingen mee die totaal niet in mijn belevingswereld liggen en toch kan ik me goed in haar verplaatsen door Renate Dorrestein d’r goede omschrijvingen, zowel van de gebeurtenissen als van de personages. Ik ken enkel haar kant van het verhaal waardoor mijn mening over verschillende gebeurtenissen en andere personages beïnvloedt worden. Ze heeft soms iets te hevige reacties op dingen en kan erg hard zijn, maar na wat ze heeft meegemaakt is dat ook wel begrijpelijk. Op latere leeftijd is Ellen heel erg onzeker. Ze loopt ook heel wat psychiaters af. Ze ziet verschijningen van Kester en Sybille, haar overleden familieleden. Ze doet precies wat zij haar opdragen, bang om ze te verliezen, dat ze echt ‘sterven’. Uiteindelijk kiest Ellen voor haar eigen leven en laat ze haar familieleden los. Ik vind Ellen onvoorspelbaar. Ellen heeft blond haar en is klein van stuk. Michiel: Michiel, door Ellen Carlos genoemd, is haar kleine broertje. Ze beschermt hem, maar helpt hem ook. Ze zorgt erg goed voor hem. Zij heeft Carlos gered van de dood. Carlos is nog erg jong, dus je kan niet echt iets over zijn karakter zeggen. Wel wil hij altijd alles weten. Uiteindelijk wordt Michiel geadopteerd. Hij voelt zich erg thuis in zijn pleeggezin, maar Ellen is erg kortaf als het daarover gaat. Dat is een van de voorbeelden van hoe hard ze kan zijn. Michiel heeft op zijn bovenlichaam littekens van brandwonden. Bas Veerman: Bas werkte vroeger als conciërge bij het knipselbureau. Hij is degene die Ellen en Carlos vond in de kelder na de moorden. Later komt Ellen hem weer tegen. Hij werkt voor Ellen in haar tuin en doet klusjes. Op het eind van het boek gaat Ellen met hem samenwonen. Bas heeft een paardenstaartje.
Relaties belangrijkste personages: Margje en Frits zijn de ouders van vier kinderen, met een vijfde op komst; de vijftienjarige Sybille (Billie), de iets jongere Kester (Kes), Ellen en de driejarige kleuter Carlos ( Michiel), het nieuwe babyzusje wordt Ida genoemd. Na de dood van Ellen’s ouders, broertje en zusjes komt ze samen met haar enige overgebleven broertje in een pleegtehuis terecht; internaat De Eenhoorn. Ze worden daar begeleid door Sjaak en Marti. Michiel wordt al snel geadopteerd en Ellen blijft alleen achter. Ze groeit op en krijgt later te maken met verschillende psychiaters en ontmoet haar man, Thijs. Hun relatie loopt stuk en Ellen raakt zwanger van een wildvreemde man. Door een klein ongelukje krijgt Ellen bijna een miskraam waardoor ze verzorgt moet worden, dit doet Lucia. Een bitse vrouw, die door haar man mishandelt wordt. Ellen kan niet goed met haar overweg. De laatste persoon in haar leven is Bas, een vroegere medewerker van het bedrijf van haar ouders. Bas en Ellen hebben een bijzondere relatie, ze mogen elkaar erg. Rollen personages + citaat: Renate Dorrestein gebruikt een ik-verteller om het verhaal duidelijk te maken; Ellen van Bemmel. Zij is de hoofdpersoon. Door haar ogen zie je wat zij en haar familie allemaal heeft meegemaakt, hoe iedereen op elkaar reageerden. Ze vertelt over haar emoties en ervaringen, herinneringen van haar leven. Ellen: ‘Zijn wij wat we denken?’ Schreef ik in mijn dagboek, en ik hoopte eerlijk gezegd van niet. In het boek komt geen echte vijand voor, je zou de stemmen in haar hoofd kunnen zien als tegenstanders omdat ze haar proberen te beïnvloeden, ik zie dat als haar alter-ego dat niet wil dat ze verder gaat met haar leven. Kes en Billie: ‘Die zielenknijper waren we ook weer kwijt. Hadden we eerder moeten lozen. Zeg nou zelf, Ellen.’
Bereikt hoofdpersonage zijn / haar doel? Waarom wel / niet? Ellen bereikt wel haar doel denk ik, het hele boek werkt er naar toe dat Ellen haar verleden verwerkt en loslaat, de stemmen van de doden niet meer met zich meedraagt. Uiteindelijk laat ze haar overleden familie ook los en gaat verder met haar leven. Karakters of types + argumenten: De karakters die voorkomen in het verhaal zijn niet altijd even makkelijk doorgrondbaar. Ellen is onvoorspelbaar en kan af en toe best hard zijn terwijl ze ondertussen toch erg lief kan zijn voor haar broertjes, zusje en d’r ouders. Over Margje valt weinig te zeggen omdat je d’r eigenlijk grotendeels meemaakt als ze onder de invloed is van een hormoonstoornis, in het begin wordt wel duidelijk dat ze een liefdevolle moeder is. Frits heeft veel interesses en probeert zijn gezin daarbij te betrekken, bijv. het feit dat hij met z’n gezin wil gaan wandelen terwijl het voor de rest eigenlijk meer een verplichting is dan een gezellig uitje. Wereldbeeld belangrijkste personages: Ellen kijkt in het begin van het boek tegen de wereld aan als iedere beginnende puber, ze probeert zich door het leven te worstelen met alle problemen die daarbij horen. Ze is gelukkig in haar gezin al voelt ze zich af en toe tekort gedaan door haar vader. Als haar nieuwe zusje geboren wordt raakt haar moeder in een steeds verder vorderende depressie en sleept daarbij heel het gezin mee. De moord op het gezin en de zelfmoord van haar ouders en het feit dat Ellen dit nooit heeft kunnen verwerken zorgen ervoor dat ze een veel nuchtere blik op het leven krijgt. Ze groeit op in een internaat en wordt gescheiden van haar broertje. Ze wordt harder en leeft eigenlijk continue in tweesplitsing doordat ze stemmen in haar hoofd hoort. Het wereldbeeld van haar moeder is moeilijk te omschrijven doordat ze al in het begin terecht komt in een depressie.
Identificatie personages: Ik kan me niet echt verplaatsen in de meeste personages uit het boek omdat de gebeurtenissen ver buiten mijn belevingswereld liggen. Niemand in mijn omgeving heeft ooit zoiets traumatisch meegemaakt en ik zou niet weten hoe het zou zijn om zoiets te boven te komen. Ellen komt eigenlijk best hard over in het boek en toch heb ik enorm veel sympathie voor haar personage omdat ze zoveel heeft meegemaakt, zeker op twaalfjarige leeftijd en dat uiteindelijk toch te boven komt. Ze heeft het toch maar gedaan, al die jaren leven zonder eigenlijk details te weten. Waarom? Dat is een vraag waar ik denk ik nooit overheen zou komen. Margje begrijp ik al helemaal niet, het is voor mij niet voor te stellen wat voor effect je hormonen op je hebben, dat zoiets je zo ver kan drijven. Ook Ellen zal zich niet in haar moeder hebben kunnen verplaatsen, zeker niet voordat ze wist dat ze leed aan een hormoonstoornis. Evaluatie: Vanaf de eerste paar bladzijdes vond ik het een prachtig boek, Renate Dorrestein’s schrijfstijl is echt fijn om te lezen. Het ging eigenlijk totaal tegen m’n verwachtingen in. Ik dacht dat het een redelijk ‘soft’ boek zou zijn, een roman zoals de meeste. Opeens sloeg dat om toen bleek dat de moeder van Ellen haar pasgeboren dochtertje mishandelde. Een beetje raar vond ‘k dat in het begin maar het is ook wel bijzonder hoe de schrijfster dat zo mooi en rustig omschrijft. Alles is onder controle terwijl ze het verteld, omdat je alles beetje bij beetje ontdekt is niks gehaast en blijf je geboeid. De opdrachten waren wel goed te maken, sommige dingen wist ik niet goed wat er met de vragen bedoeld werd, maar daar hebben klasgenoten wel bij geholpen. De vragen over flasbacks vond ik vervelend om te maken omdat ik het gevoel heb dat ik in herhaling viel en dat onmogelijk anders kon doen. Door de verdiepingsopdracht ben ik sommige aspecten van het verhaal beter gaan begrijpen en ik wil zeker meer boeken van Renate Dorrestein gaan lezen.