De verwondering door Hugo Claus

Titelbeschrijving De verwondering
Hugo Claus
1962 Plaats (waar) en tijd (wanneer) Het verhaal speelt zich af in een dorp in België, waarvan de plaatsnaam niet wordt genoemd. Ook wordt niet duidelijk in heb boek wanneer het verhaal zich afspeelt. Maar het is zeker na de Tweede Wereldoorlog, omdat er hierover geschreven wordt. Samenvatting Victor de Rijckel is een leraar Engels-Duits in een klein dorpje in België. Op een dag, als hij lesgeeft, beseft hij zich ineens dat alle leraren een bijnaam hebben, behalve hij. Hij kan alleen maar 'Lul' bedenken, Lul de Rijckel. Hij wordt die dag uitgenodigd door de hoofdleraar om hem die avond in te leiden bij een speech. In plaats van dat te doen, gaat hij naar een café. Daar koopt hij een kaartje voor het 'Bal van het Wit Konijn'. Op het bal ziet hij een bijzondere, mooie vrouw. Zij maakt een grote indruk op hem. Vanaf dit moment gaat het verhaal over in een andere tijd. De Rijckel zit in een psychiatrische inrichting en schrijft zijn herinneringen op 'die hij niet mag vergeten'. Het verhaal (dat hij opschrijft) gaat verder. De leraar is op weg naar school. Hij loopt door een park waar hij een meisje een hondenkeutel ziet oppakken. Als het meisje hem ziet, schrikt ze en rent ze weg. De Rijckel gaat haar zoeken, maar vindt haar niet. Op school aangekomen betrapt hij een jongen op het bekladden van een muur. De jongen, Verzele, zegt dat hij de leraar op het bal heeft gezien en dat hij ook zag dat hij verwonderd was door de mooie vrouw. Verzele zegt dat hij haar kent en hij belooft de leraar mee te nemen naar het huis van Allesandra, de mooie vrouw. Eerst gaan ze naar een herberg om wat te eten. Al snel wordt de leraar dronken. 's Avonds gaan ze samen naar het huis. Het is een groot Frans herenhuis. In de tuin staan allemaal beelden, te vergelijken met Griekse beelden, 'maar dan met fouten'. Het zijn beelden van Crabbe, een oud SS-officier die is omgekomen aan het Oostfront. Bijna worden ze betrapt als ze in de tuin staan te loeren. In de inrichting denkt De Rijckel na over wat er allemaal gebeurt is. Hij voelt de aanwezigheid van Crabbe in zich. Terug in de herberg hoort De Rijckel de dorpelingen praten over de oorlog. Hij bemerkt dat ze Crabbe bewonderen. In het dorpje wordt Crabbe aanbeden als een door Hitler gedecoreerde oorlogsheld. Verzele en de leraar gaan weer naar het landhuis. Ze ontmoeten Sprange, een bediende, die hen mee leidt naar binnen. Daar ontmoeten ze Alessandra, de mooie vrouw. Zij ziet de leraar aan voor de Nederlandse afgevaardigde van de Fascistische Beweging, Doctor Heerema. De volgende dag zal er namelijk een vergadering zijn met internationale fascisten. Het kan hem niets schelen en gaat mee in het verhaal. Hij is wel bang dat hij ontdekt wordt. Ze praten over Crabbe en over zijn daden. "Nooit heeft één van hen iemand persoonlijk vermoord". Ze vertrekken weer en de leraar gaat met Verzele mee naar diens huis en later weer terug naar de herberg. In de herberg krijgen ze ruzie met de herbergier en de klanten. De volgende dag komt Alessandra en zij en De Rijckel vertrekken samen, Verzele blijft achter. Ze bedrijvende liefde in een auto voordat ze naar het landhuis gaan om daar naar de sprekers van de conferentie te luisteren. Op de conferentie beschuldigt Alessandra De Rijckel ervan een spion én Joods te zijn, waarna De Rijckel moet vluchten. Hij gaat naar de herberg, maar daar komen de dorpelingen hem ook al achterna. Beelden uit de oorlog van soldaten en honden achtervolgen hem eveneens. Weer in de inrichting schrijft De Rijckel over de gebeurtenissen en tegelijkertijd een brief aan de directeur, over de slechte omstandigheden. Hij denkt terug aan de ontsnapping uit de herberg en dat hij daarna gevangen is gezet in de inrichting. Hij probeert realistisch te denken en probeert te vluchten. Hij loopt naar de zee, naar de haven en schreeuwt langdurig terwijl de mensen verwonderd toekijken. Figuren De hoofdpersoon is Victor de Rijckel. Hij is leraar Engels-Duits in een dorp in België. Hij heeft gemerkt dat alle leraren een bijnaam hebben behalve hij. Daarom verzinnen ze voor hem gewoon de naam: 'de lul'. Hij raakt geobsedeerd door een schone vrouw, Alessandra. Uiteindelijk komt hij in een inrichting terecht, omdat beelden uit de Tweede Wereldoorlog hem achtervolgen.
Thema's Claus schrijft in het boek over dingen uit zijn eigen omgeving, bijvoorbeeld het 'Bal van het Wit Konijn'. Het bal waar hij 1 keer per jaar naar toe gaat, vertelde hij later in een interview. De hoofdfiguur verlaat zijn 'leven' en trekt erop uit. Hij verlaat zijn werk en huis. Hij is door zijn jeugd getekend, maar moet nog volwassen worden. De leraar is ook zo'n voorbeeld van een tragisch persoon. Vaak komt het in Claus' boeken voor dat de hoofdpersoon een sterke moederliefde en vaderhaat vertoont. Hij kan alleen maar afstandelijke relaties hebben. Ook in De Verwondering is dit het geval. Door het hele verhaal heen is duidelijk dat de leraar zichzelf niet kan handhaven, daardoor ook niet met mensen om kan gaan en het er aan het eind van het boek slecht zal afbrengen. Deze familiair-seksuele thematiek wordt in De Verwondering gecombineerd met een sociaal-politiek thema. Dat wordt getoond in een combinatie van een fascistische wereldbeeld met zijn autoritaire leiderfiguren en tot moederrol gereduceerde vrouwen, die een afspiegeling zijn van de patriarchische Vlaamse familiecultuur. De sociaal-politieke thematiek ontpopt zich in een kritiek tegen de Vlaamse Fascisten, maar ook tegen de terechtstelling van een fascistische leider, zonder enig vorm van proces, door Franse soldaten aan het eind van de Tweede Wereldoorlog.. Bijzonderheden Hoe verder de aftakeling van de leraar, hoe moeilijker het boek te lezen wordt, door het steeds afwisselen van het perspectief. Dit is erg moeilijk. Titelverklaring De titel verwijst naar het idee van Aristoteles dat de oorsprong van elk denken gelegen is in de verwondering. De Verwondering is het verhaal over een leraar in een klein dorpje in België die, na een aantal bijzondere gebeurtenissen, zich zo verwonderd heeft daarover dat hij de grip op het leven verliest. Alsof hij een ziekte heeft wordt hij daarna opgesloten in een psychiatrische inrichting. Het boek zit boordevol verwijzingen, symbolen en baseringen op oude(re) literatuur. Wat betreft dit laatste is dat ook niet gek want alle Claus-boeken baseren zich in meer of mindere mate op oude literatuur Motto + voorwoord 'Tû que no puedes, llevame a cuestas' Castiliaans spreekwoord Sorry, maar ik heb geen Castiliaans woordenboek om het op te zoeken, om te vertalen en daarna uit te leggen. Vertelwijze Het boek heeft twee perspectieven die steeds wisselen, namelijk die van de vertellende ik, en die van de personale verteller. Maar in plaats van hij, wordt de hoofdpersoon steeds met 'de leraar' aangeduid. Deze wisselen bijna steeds per hoofdstuk. Voorbeeld ik-perspectief: 'Ik ben kletsnat nog. Zij drogen mij niet goed af daarna. Ik heb geroepen en natuurlijk hebben zij mij geslagen.' (blz. 31) Voorbeeld personale verteller:
'De leraar liep de twaalf meter van zijn kamer naar de lift in verwondering.'(blz. 7) 'De leraar ging naar school. De dijk, wandelgang voor vreemdelingen nu, gunde hij geen blik.'(blz. 9) Chronologie Het boek is niet chronologisch verteld. In het begin loopt het nog wel chronologisch, maar daarna zit hij opeens in een inrichting en vertelt hij zijn belevenissen. Aan het einde als hij uit de inrichting is gevlucht verloopt het boek weer redelijk chronologisch. Tijdsbehandeling Dit wordt niet echt duidelijk verteld. Maar dat het binnen een aantal dagen gebeurd is wel duidelijk. De hoofdpersoon is een soort geobsedeerd door Allesandra. Om bij haar in de buurt te komen gaat hij naar het bal van het witte konijn. Daarna zit hij in een inrichting. Daar schrijft hij al zijn gebeurtenissen op, wat hij mee heeft gemaakt met die bijeenkomst met die fascisten. Het is dus een tijdsbestek van enkele dagen. Werkelijkheid Fascisme is een onderdeel van het boek dat met dit punt te maken heeft. Fascisme is een staatsopvatting die voor het eerst zo genoemd werd onder het bewind van Mussolini(1922-1945). Vaak betreft het hier een staatsopvatting(tijdens de Tweede Wereldoorlog in Duitsland en Italië)en van personen(fascisten). Het kenmerkt zich door autoritaire gezagsuitoefening en onderwerping van vele democratische rechten(waaronder vrijheid van meningsuiting en gelijkheid van rassen). Leden van fascistische bewegingen zijn nationalistisch en anti-marxistisch(marxistisch is simpel gezegd: recht productiemiddelen ligt bij de arbeiders). Als iemand psychotisch is, dan is hij het normale contact met onze werkelijkheid kwijtgeraakt. Dat wijst op een ernstige verstoring van de verwerking van informatie. Dit kan blijken uit een of meer van de volgende verschijnselen.
Hallucinaties: Iemand die psychotisch is kan iets waarnemen (horen, zien, ruiken, voelen, proeven) dat er in werkelijkheid niet is. Deze ervaringen zijn voor de betrokkene zeer 'echt'. Het horen van stemmen is de meest voorkomende hallucinatie. Soms geven stemmen commentaar op het gedrag of geven ze opdrachten. Hallucinaties kunnen zeer hinderlijk zijn voor degene die er last van heeft. Als de patiënt op de stemmen reageert, dan kan dit leiden tot vreemd of storend gedrag. Vaak lukt het de patiënt een lange tijd om deze ervaringen voor zichzelf te houden, zonder dat mensen in de omgeving er iets van merken. Wanen: Dit zijn individuele ideeën of overtuigingen die absoluut niet in overeenstemming zijn met algemeen geaccepteerde ideeën of opvattingen. Het draait bij een waan altijd om de betrokkene zelf; hij heeft bijvoorbeeld de overtuiging dat hij buitengewone kwaliteiten bezit, rechtstreeks in verbinding staat met een hogere macht of weet zeker dat er een complot tegen hem wordt gesmeed. Ogenschijnlijk gewone gebeurtenissen krijgen een speciale betekenis. Het is moeilijk iemand met wanen op andere gedachten te brengen: hij houdt sterk aan zijn ideeën vast en is vaak niet gevoelig voor logische tegenwerpingen. Verward denken: Het denkproces kan te snel, te langzaam of chaotisch zijn. Vaak lukt het niet om helder te denken. Soms gaat het verband tussen gedachten verloren. Hierdoor is het nogal eens moeilijk om te begrijpen wat iemand die psychotisch is precies bedoelt. Op zijn beurt kan hij weer moeite hebben om anderen te begrijpen. Dit komt doordat hij zich niet goed kan concentreren en problemen heeft met onthouden. Het kan hem vaak moeite kosten het gedrag van anderen te plaatsen. Vaak komen voorafgaand aan, tegelijk met of na afloop van een psychose ook andere verschijnselen voor, zoals negatieve symptomen, cognitieve stoornissen en depressie. Negatieve symptomen duiden op het ontbreken van gedrag dat normaal wel aanwezig is. Voorbeelden zijn: weinig spreken, weinig initiatief tonen, weinig energie hebben, weinig gebaren maken, een vlakke gezichtsuitdrukking hebben of een teruggetrokken gedrag vertonen. Negatieve symptomen kunnen zeer ernstig zijn. De patiënt heeft dan zijn vitaliteit en enthousiasme geheel verloren. Anderen kunnen dit opvatten als luiheid en 'niet willen deugen'. De patiënt kan er niets aan doen dat hij deze negatieve symptomen heeft. Negatieve symptomen zijn vaak moeilijk te behandelen. Cognitieve stoornissen zijn verslechteringen in de verwerking van informatie door de hersenen. De patiënt heeft moeite zich te concentreren, is gemakkelijk afgeleid of heeft moeite verschillende soorten informatie gelijktijdig te verwerken (bijvoorbeeld te lezen terwijl de radio aanstaat). Bij een depressie is er sprake van een sombere stemming en een gedaalde zelfwaardering. Soms is de wanhoop zo groot dat mensen zelfdoding overwegen of zelfs een suïcidepoging doen. Een psychose komt het meest voor bij mensen tussen de 16 en 30 jaar en kan samenhangen met verschillende psychiatrische ziektebeelden. Zo zijn er psychosen door drugsgebruik, psychosen bij een manisch-depressieve aandoening, psychosen bij schizofrenie en psychosen in het kader van kortdurende psychotische stoornissen. Manisch-depressieve stoornissen komen voor bij 1 op de 200 mensen, schizofrenie bij 1 op de 100. Welke aandoening het precies is, hangt onder andere af van bijkomende verschijnselen, oorzaken en tijdsduur van de psychose. Omdat het verloop van de aandoening mede de diagnose bepaalt, kan het in sommige gevallen ongeveer een half jaar duren voor de diagnose met zekerheid gesteld kan worden. Houd er rekening mee dat de eerste diagnose later bijgesteld kan worden.
Genre We hebben hier te maken met een psychologische roman. Dit is goed te merken aan de hoofdpersoon. Op een of andere manier is hij helemaal doorgedraaid. Hij heeft een soort last gehad van een psychose, en dat is toch behoorlijk psychologisch. Ook kan je goed merken hoe hij van een gewone leraar veranderd in een gekweld persoon die zijn belevenissen van de laatste paar dagen opschrijft. Hij heeft in die tussentijd dus heel wat meegemaakt om gekweld te raken. Gemotiveerd waardeoordeel Ik vond dit boek heel moeilijk om te lezen. Dit omdat het toch in een soort ander soort Nederlands is geschreven dan dat ik gewend ben. Je kan goed merken dat je hier te maken hebt met een Vlaamse schrijver. Ik vind wel dat Claus mooi schrijft. Prachtige beschrijving geeft een hele mooie worden gebruikt. Ik had als tweede moeite met het boek omdat de perspectieven steeds wisselen, en het boek steeds vager wordt, hoe langer de hoofdpersoon in de inrichting zit. De opbouw vind ik best wel bijzonder, doordat per hoofdstuk de perspectieven veranderen en daarom vind ik het boek ook behoorlijk origineel, net als het onderwerp trouwens, die bijeenkomst met die fascisten en dat ze hem aanzien voor een afgezand van hun organisatie uit Nederland. Het einde vind ik ook erg mooi. Vanuit het personale perspectief wordt verteld hoe de leraar, ontsnapt uit de inrichting schreeuwend op de kade staat, terwijl de mensen hem vreemd aankijken. Ik kan me dat beeld goed voorhalen, je ziet het ook wel eens iemand doen in films. Ik vond het boek best wel lang, maar dat komt vooral omdat het zo moeilijk las, anders was ik er waarschijnlijk zo doorheen gevlogen met lezen. Ik vind dit boek echt literatuur, omdat het boek best wel complex in elkaar zit met die wisselende perspectieven enzo. Ik vond het een mooi boek, maar zoals ik al zei, erg moeilijk om te lezen. Ik weet niet of al de boeken van Claus zo zijn, maar vorig jaar heb ik ooit eens een begin gemaakt met 'Het verdriet van België', maar die heb ik na tien bladzijden weggelegd omdat ik het te moeilijk vond om te lezen.